Deze man identificeert de lijken na een ramp

Vorige maand kwamen tijdens de Germanwings Airbus A320 crash alle 150 passagiers om. Bij dit soort enorme rampen is het identificeren van de lichamen altijd een dringende prioriteit. Als de lichamen intact zijn is dat een minder ingewikkelde taak, maar bij rampen als deze, waarbij de lichamen uit elkaar gereten worden, is het een enorm karwei om alle lichaamsdelen te verzamelen en te identificeren.

Deze taak is de verantwoordelijkheid van het Rampen Identificatie Team (RIT). Deze gespecialiseerde vrijwilligers worden zowel naar 'gesloten' rampen gestuurd, zoals vliegtuigongelukken met een bekend aantal slachtoffers, als naar 'open' rampen, waarbij er ontelbaar veel doden vallen (zoals bij grootschalige natuurrampen).

Dr. Richard Bassed werkt al dertien jaar als RIT-expert. Als forensisch odontoloog (tandspecialist) van het Instituut van Forensische Geneeskunde in Victoria in Australië, heeft hij zijn expertise onder andere gebruikt om doden te identificeren na de bomaanslagen van 2002 in Bali, de tsunami in Indonesië van 2003, en de 'zwarte zaterdag'-bosbranden van 2009 in Australië. VICE sprak hem over de moeilijkheden van dit confronterende werk.

VICE: Hoe stellen jullie de identiteit van de lichamen vast?
Richard Bassed: In principe zijn er van iedereen gebitsgegevens bekend, dus tanden zijn heel belangrijk. Normaal gesproken kun je de helft tot tweederde van de lichamen ermee identificeren. Het werkt zo goed omdat tanden heel duurzaam zijn: er is een hoop voor nodig om ze te vernietigen. Een lichaam kan totaal verbrand zijn, maar zelfs dan blijven de tanden intact. Daarnaast wordt natuurlijk DNA gebruikt, maar dat is duurder en duurt langer. Ten slotte gebruiken we patiëntendossiers: als je een pacemaker of kunstheup hebt, staan daar serienummers op die we gebruiken. Verder kun je een hoop afleiden uit de situatie, de eigendommen, zoals iemands kleren, of de inhoud van een portemonnee. Dit is wel altijd de laatste optie, omdat je aan de hand van eigendommen nooit met 100% zekerheid een identiteit kan vaststellen.

Wat was je eerste klus?
De aanslagen in Bali, waarbij 202 slachtoffers vielen. Ik werkte in die tijd als forensisch tandarts in een mortuarium, dus ik was wel gewend aan dode mensen, maar bij een ramp zoals toen in Bali is het gevoel totaal anders. De adrenaline en de emoties lopen hoog op. Bovendien is er in ontwikkelingslanden vaak totaal geen organisatie na een ramp. In Bali liepen de inwoners zelf rond tussen het puin, op zoek naar hun familieleden.

Oké, dus de ene ramp is lastiger dan de andere?
Absoluut. De bosbranden waren vreselijk. Dat was niet ver van m'n bed. Toen we aankwamen kon je zien waar de families zich hadden geprobeerd te verstoppen. We hoorden de verslagen van mensen die het alarmnummer hadden gebeld, terwijl de vlammen op de achtergrond hoorbaar waren. Niemand wil zo sterven, dat is echt verschrikkelijk. Dat was de allermoeilijkste.

Tegen wat voor soort problemen loop je aan tijdens het identificatieproces?
Het grootste probleem is natuurlijk de staat van de lichamen. Na rampen zoals vliegtuigcrashes, branden en explosies zijn de lichamen vaak niet meer heel, en dan kunnen de lichaamsdelen ook door elkaar raken. Het is soms erg moeilijk om dan nog mensen te kunnen onderscheiden. Wat betreft tanden – mijn specialisatie – is het lastig dat sommige landen op een andere manier gebitsgegevens, dus de vormen en structuren van de tanden, bijhouden.

Bij criminele rampen, zoals de ramp met MH17, is het nog veel lastiger. Het vliegtuig was in de lucht ontploft, waardoor de lichamen kilometers uit elkaar lagen. Toen de rebellen de RIT-experts eenmaal binnen lieten, waren veel lichamen al aan het ontbinden, en waren sommigen al afgevoerd per trein. Veel lichamen zijn daardoor nooit geborgen.

Is het wel eens onmogelijk om iemand te identificeren?
Dat hangt van de schaal van de ramp af. Bij de tsunami in Thailand waren er vijfduizend doden en duurde de RIT-operatie een heel jaar. Aan het eind van dat jaar waren er nog steeds vierhonderd lichamen niet geïdentificeerd. Als je nagaat dat er in Haïti na de aardbeving tweehonderdduizend doden waren, dan zou het dus veertig jaar duren om alle doden te identificeren. Er zijn wereldwijd gewoon niet genoeg RIT-experts om zoiets snel op te lossen.

Wordt dit werk je nooit teveel?
Waarschijnlijk doet het uiteindelijk wel wat met je. Ik heb nog nooit een zenuwinzinking gehad, maar als je thuiskomt na een grote ramp voel je je wel erg leeg. Het is moeilijk om dan weer door te gaan met je dagelijks leven. Maar ja, dat hoort erbij, denk ik.