Groetjes uit Auschwitz: een boek vol ansichtkaarten uit het concentratiekamp

FYI.

This story is over 5 years old.

Fotos

Groetjes uit Auschwitz: een boek vol ansichtkaarten uit het concentratiekamp

Paweł Szypulski verzamelt ansichtkaarten die toeristen hebben verzonden vanuit het vernietigingskamp.

Greetings from Auschwitz. Foto door K Krajewski, via Krakow's Foundation for the Visual Arts

Nu je bijna overal gewoon een app'je naar het thuisfront kan sturen, stuurt bijna niemand meer een ansichtkaart als ze op vakantie zijn. Toch waren ansichtkaarten decennialang de manier om je vrienden en familie te laten weten dat je een leuke vakantie had, en kon je in vrijwel elk plaatsje een kaart kopen met de dorpskerk of het gemeentehuis erop. Ook concentratiekamp Auschwitz verkocht vanaf 1946, een jaar nadat de Joodse gevangenen waren bevrijd, al ansichtkaarten.

Advertentie

Ik ben zelf ook een keertje bij het concentratiekamp geweest, maar heb toen geen souvenirwinkeltje gezien. Zelfs als ik er een ansichtkaart had kunnen kopen, zou ik niet weten wat ik daarop moest schrijven. Welke boodschap schrijf je aan het thuisfront vanuit een genocidaal vernietigingskamp? Zou jij een kaartje sturen vanaf een plek die gebouwd werd om een hele generatie uit te roeien?

Een van de kaarten uit het boek 'Greetings from Auschwitz'

Hoe lang het duurt voordat een concentratiekamp verandert in een toeristische attractie was een van de dingen die ik me afvroeg toen ik het boek Greetings from Auschwitz van Paweł Szypulski las. Szypulski is een Poolse kunstenaar en curator, die ansichtkaarten verzamelde die verstuurd zijn door toeristen die het concentratiekamp bezochten.

Ik sprak met Szypulski over Auschwitz, ansichtkaarten en historisch trauma.

VICE: Hoe heb je deze ansichtkaarten gevonden, en hoe lang duurde het om ze allemaal te verzamelen?
Paweł Szypulski: Ik ben acht jaar geleden met dit project begonnen. Toen ik hoorde dat deze kaarten bestonden, wist ik gelijk dat ik ze wilde verzamelen. Ik ben begonnen bij vlooienmarkten en antiekwinkeltjes in Polen, maar dat bleek al snel een weinig efficiënte methode te zijn. Uiteindelijk kocht ik de meeste ansichtkaarten op een veilingsite. Ik typte gewoon elke twee weken "Oświęcim" – Pools voor Auschwitz – in de zoekbalk, en zocht dan naar ansichtkaarten waarbij "gecirculeerd" stond, wat betekent dat ze beschreven en verzonden waren. Ik was vooral geïnteresseerd in de beschreven kaarten, omdat daar echt een verhaal achter zit.

Advertentie

Hoe heb je de kaarten uitgekozen die in het boek zijn beland?
Ik wilde vooral de variatie in mijn collectie laten zien, en de verschillende dingen die ik gevonden heb. De volgorde van de ansichtkaarten in het boek is een verhaal op zich; de lezer legt een reis af door het kamp, van de poorten door de barrakken naar de gaskamers en het crematorium.

Komen deze ansichtkaarten uit heel Polen?
Ja. Wat er interessant aan is, is dat ze vanuit allerlei verschillende plekken verstuurd werden. Sommige kaarten werden in de stad Auschwitz gekocht, maar een paar kwamen ook uit museumwinkeltjes. Het lijkt erop dat deze kaarten ook te krijgen waren op andere plekken dan in het concentratiekamp. Ik weet nog wel dat ik als kind een keertje bij een openluchtmuseum was in de Kashubianregio in Polen, en dat ze daar ook ansichtkaarten verkochten van het concentratiekamp in Stutthof.

Foto door K Krajewski

Heb je geprobeerd om contact te zoeken met de afzenders of ontvangers van de ansichtkaarten?
Nee, en dat ben ik ook niet van plan. Ik heb niet naar ze gezocht, omdat dit project niet gaat over de specifieke afzenders of ontvangers – het gaat over ons allemaal, iedereen die in een post-holocaust wereld leeft. Het eerste dat ik deed toen ik aan dit project begon, was de namen van de geadresseerden censureren. Niet omdat het illegaal is om hun privacy te schenden of zoiets, maar omdat ik Greetings from Auschwitz niet wilde associëren met specifieke mensen. Dit project is niet bedoeld als een waardeoordeel. Ik wil niet met een moreel superieur vingertje gaan wijzen naar de mensen die een ansichtkaart hebben verstuurd vanuit Auschwitz, daar gaat het niet om.

Advertentie

Vind je het niet enorm ongepast dat er ansichtkaarten zijn van een concentratiekamp waar zoveel mensen vermoord zijn?
Ja, natuurlijk. Dat is het eerste dat me trof – de ongelofelijke onbeschoftheid van de ansichtkaarten. Ik kon het niet begrijpen. Hoe kan je er niet alleen eentje sturen, maar er überhaupt eentje laten drukken? Dat was ook waar het project vandaan kwam. Maar ik vind het nu toch een complexe kwestie. Naarmate ik er meer mee bezig ben geweest, heb ik ook steeds meer vragen.

De eerste ansichtkaart uit Auschwitz werd in het concentratiekamp gemaakt in 1943. Wat is het verhaal daarachter?
Wilhelm Brasse maakte de eerste ansichtkaart van Auschwitz. Hij werd naar Auschwitz gestuurd omdat hij weigerde zich bij de Wehrmacht aan te sluiten. Hij was een professioneel fotograaf, en werd aan het werk gezet om foto's te maken in het kamp – wat zijn leven redde. Hij werd ingedeeld bij wat ze het "museum" noemden, een artistieke eenheid die gevangenen gebruikte om foto's te maken, schilderijen te vervalsen, en vals geld te maken.

Brasse maakte heel veel foto's van de gevangenen – van die portretten van de voor- en zijkant. Hij legde ook een aantal van de medische experimenten die plaatsvonden in het kamp vast. Naast alle verschrikkelijke dingen die hij moest fotograferen, maakte hij ook een foto die anders was dan de rest; een foto van een boeket in een vaas. Hij plukte de bloemen bij een van de gevangenisblokken. Zijn vriend Eugeniusz Dembek, die ook bij de artistieke eenheid zat, had ze daar geplant.

Advertentie

Een van de Duitse officiers vond de foto van Brasse en besloot er kopieën van te maken en ze te verkopen in de kantine in het kamp. De foto was zo'n succes dat Brasse werd gevraagd om een kleurenversie te maken, waarvan er honderden werden verkocht. Dus de eerste ansichtkaart van Auschwitz was van een bosje bloemen. Helaas zijn er geen kopieën van bewaard gebleven, dus we kennen alleen het verhaal en de beschrijving.

In 1943 werden gevangenen in het kamp ook gedwongen om ansichtkaarten naar hun familie te sturen. Kan je daar iets meer over vertellen?
Dat was gewoon propaganda, om de achterblijvers ervan te overtuigen dat de gevangenen het prima hadden in Auschwitz, en de leefomstandigheden goed waren. Maar deze ansichtkaarten werden natuurlijk gecensureerd, en de mensen die ze ontvingen geloofden vaak ook niet wat erop stond.

Foto door K Krajewski

Je boek eindigt met een ongeadresseerde ansichtkaart die nooit verzonden is. Toen ik die zag was ik sprakeloos: er staat een stapel lijken op. Kan je die ansichtkaart verklaren?
Die foto is in een gaskamer genomen door iemand van het Sonderkommando, een eenheid van gevangenen die verantwoordelijk waren voor het verbranden van de lijken. Het is een van de vier foto's die ze stiekem namen.

Ik weet nog dat ik erachter kwam dat deze ansichtkaart bestond. Hoewel ik toen al een paar jaar ansichtkaarten van Auschwitz verzamelde, was ik nog steeds geschokt. Er zijn 32.000 exemplaren van gedrukt – ik heb er een paar van – maar ik ben er nog nooit eentje tegengekomen die verstuurd was. Ik denk graag dat niemand deze kaart ooit heeft verzonden. Maar aan de andere kant weet ik dat in Amerika mensen elkaar ansichtkaarten stuurden van lynchpartijen, dus misschien is dat wel naïef van me.