Hoe techno het Berlijn van na de muur verenigde

In sommige opzichten was het puur toeval. Toen de Berlijnse Muur viel in 1989 was er al muziek uit Detroit (futuristisch, industrieel en energiek) die de ideale soundtrack vormde voor een nieuw tijdperk. Techno bracht het oosten en westen samen voordat de hereniging dat deed; mensen van beide kanten bouwden samen een nieuwe partyscene in de ruïnes van de verdeling. Met een overvloed aan verlaten plekken die plotseling beschikbaar waren, werd een voormalig niemandsland getransformeerd naar een raversparadijs. Nieuwe clubs verschenen op de meest onmogelijke plekken: in de kluis van een voormalig reisbureau, een transformatorstation tegenover het toenmalige Ministerie van Luchtvaart en een ontmantelde zeepfabriek. Het was een scene waarin de gebouwen en de locaties de sterren werden, en niet de dj's.

Meer dan een decennium na de geboorte van Berlijnse technonamen journalisten Felix Denk en Sven von Thülen bijna honderdvijftig interviews af met pioniers uit de scene. Denk legde toen we elkaar vorige week spraken uit dat de structuur van het boek – een orale geschiedenis verteld vanuit het perspectief van dj's, clubeigenaren, muziekproducenten, uitsmijters en andere mensen uit de scene – is geïnspireerd op het gelijkheidsideaal van de scene zelf. Voor een korte periode waren mensen die verdeeld werden door geslacht, ras, seksualiteit en politiek, door hun gemeenschappelijke toewijding aan techno verenigd – een samenzijn die erkend wordt in de titel van het boek, Der Klang der Familie (Nederlands: Het Geluid van de Familie).

THUMP: Het boek wordt gereleased op de dag dat de Berlijnse Muur precies vijfentwintig jaar geleden viel. Hoe belangrijk was de val voor Berlijnse techno?
Felix Denk: Dancemuziek werd pas populair na de val van de muur. Voor die tijd was Berlijn voornamelijk een rockstad, maar het had een sterke avant-gardescene. Met de val van de muur werden veel plekken ineens beschikbaar voor feesten, maar het nam ook het enthousiasme van de kids uit het oosten met zich mee. De kids van Oost-Berlijn gingen voor een veel harder geluid, ze wilden geen vocalen of piano's. Ze gingen op zoek naar nieuwe locaties: energiecentrales, bunkers, hangars, ondergrondse stations. Het moet ook behoorlijk bevrijdend zijn geweest om te dansen op plekken waar je voorheen bij betreding kon worden neergeschoten.

Dus techno heeft Berlijn bij elkaar gebracht al voor de hereniging?
Een van de interessante aspecten van nachtclub Tresor was dat het veel mensen samenbracht. Het werd gerund door mensen uit zowel Oost- als West-Berlijn, wat best opmerkelijk was. Toen de muur viel was iedereen heel blij, maar vrij snel realiseerden mensen zich dat er nog steeds veel conflicten waren tussen Oost- en West-Duitsers. In de ravescene was het veel makkelijker omdat iedereen zo enthousiast was over de nieuwe muziek, de nieuwe beweging, de nieuwe mogelijkheden, de feesten. Het was een gezamenlijke onderneming tussen oost en west en hoewel de relaties niet altijd harmonieus waren, was er veel minder frictie dan in de maatschappij in het algemeen. Het was een project op voet van gelijkheid.

Een van de geïnterviewden doet een bijzondere uitspraak over de locaties die de sterren van de scene zijn. Zou je kunnen zeggen dat de architectuur in Berlijn net zo belangrijk was als de muziek?
Het paste zo goed: de harde nieuwe sound in een ondergrondse kelder met betonnen vloeren en muren – het heeft een bepaalde akoestiek en feeling. En als je luistert naar de platen die uitkwamen op Underground Resistance begin jaren negentig, na de eerste gig in Tresor, leek het geluid harder te zijn geworden. Het is misschien niet waar, maar mensen in Berlijn dachten dat hun sound door die ervaring gevormd was.

Tijdens het lezen van het boek viel me op dat de homogemeenschap de scene tot op zekere hoogte leek te katalyseren? Dat heeft bepaalde parallellen met de oorsprong van house in Chicago.
De homogemeenschap was erg belangrijk, vooral in club UFO. Het is lastig te zeggen waarom precies, hoewel in algemenere zin disco's en nachtclubs een veilige plek zijn geweest voor gays, een ontmoetingsplek. Ik denk ook dat de homogemeenschap overwegend van een oudere generatie was, met een betere financiële situatie, meer connecties, meer ervaring en vaak meer bereisd. Wat we zo interessant vonden aan deze vroege dagen was dat het zo'n ongelooflijke en vreemde mix van mensen was. Dus je had een sterk gaypubliek dat mixte met voetbalhooligans (en veel van hen kwamen rond die tijd uit de kast).

Een aantal vrouwen dat in het boek geïnterviewd wordt, herinnert zich ook dat de vroege technoclubs een bevrijdende plek voor hen was, omdat zij niet de seksuele intimidatie ondervonden die zo vaak voorkwam in andere scenes. Hoe kwam dat denk je, en is er iets dat we van het verleden kunnen leren?
Ja, veel vrouwen die we hebben gesproken zeiden dat. Ik denk dat het misschien veel te maken heeft met de cultuur, voordat techno kwam danste je niet veel in het weekend; er was niet echt sprake van een clubscene. Dus het dansen zelf was nieuw. Veel van die vroege raves hadden ook iets heel onschuldigs, iedereen was heel kleurrijk en kinderlijk gekleed. Er was een andere cultuur, mensen gedroegen zich anders, ze gingen niet zozeer naar de clubs om iemand op te pikken. Maar dat betekent niet dat er niet veel werd gesekst. Maar de muziek was anders, de drugs waren anders – iedereen zat toen aan de xtc.

Robert Hood merkt in het boek op dat techno in Berlijn transformeerde van "een op fantasie gebaseerde elektronische sound" naar een meer "op de realiteit gebaseerde" sound. Hoe zie je de relatie van de scene met politiek?
Dat is altijd een moeilijke vraag. Veel mensen zeiden dat het bevrijdend, maar niet noodzakelijk politiek was. In de jaren tachtig was er tussen linkse partijen constant debat over kleine verschillen in politieke gedachte, dus de muziek bood een bevrijding van de deadlock. Het ging meer over hoofd en minder over hart.

Aan de andere kant zouden sommige mensen zeggen dat de scene politiek was ondanks dat de mensen in de scene vaak het tegendeel beweerden. Mensen gaven bijvoorbeeld vaak niets om het verkrijgen van eigendomsrechten (ze hadden veel geld kunnen verdienen door de gebouwen te kopen), of zelfs clubs te runnen voor winst. Ze lieten de muziekindustrie zich ook niet met hun zaken bemoeien, dus als je er een bepaald politiek statement uit wilt halen, zou dat een sterk gevoel van autonomie zijn. Maar in de vroege jaren was politiek vooral niet zo belangrijk. Het was juist bevrijdend in het voorbij zijn van dat punt.

Ik denk dat net als met de ravescene in de UK, zelfs als er geen expliciet politiek manifesto aan gekoppeld is, dat niet betekent dat het geen vorm van politiek was. Vanuit de hedendaagse visie is die houding tegenover eigendom bijzonder radicaal.
Ja, vooral als je bedenkt hoeveel de huurprijzen zijn gestegen in Berlijn de laatste tijd. Iemand zei zelfs tegen ons, ik kan er even niet opkomen wie, dat ze toentertijd zelfs niet eens het idee hadden om die gebouwen te kopen. Ze wilden ze alleen maar gebruiken, ze dachten niet als ontwikkelaar of entrepreneur. Dat is op een bepaalde manier heel radicaal.

Zou een muziekscene als techno kunnen ontstaan in het Berlijn van vandaag?
Het is een compleet andere wereld waar we vandaag in leven, en het boek is niet eens gebaseerd op dingen die zo heel erg lang geleden hebben plaatsgevonden. Toen waren de clubs heel erg vergankelijk, nu gaan ze heel erg lang mee – denk maar aan de Berghain die nu tien jaar open is. Berlijn is in het algemeen heel erg veranderd: het centrum staat vol met designerwinkels en het is de duurste buurt van de stad geworden. Het is een bekend verhaal, maar de mensen die de scene begonnen, werden uiteindelijk buitengesloten.

Dus Berlijnse techno is iets dat niet nog een keer zou kunnen gebeuren, en waarschijnlijk wil je dat ook niet. Het is goed dat het niet 1992 is, je kan het verleden niet voor altijd behouden. Je moet vooruit gaan.

-----

Der Klang der Familie komt 9 november uit.