Waarom halen we het zika-virus niet uit muggen in plaats van ze te doden?

Er zijn mensen die van mening zijn dat Zika – het door muggen verspreidde virus dat onlangs door de WHO als een internationale noodsituatie is geclassificeerd – het beste bestreden kan worden door de muggen die de ziekte dragen, uit te roeien. De ecologische gevolgen van het uitroeien van een gehele populatie muggen zijn echter onduidelijk, en mogelijk problematisch. Kunnen we in plaats van de muggen te doden, het virus niet uit hun genen wissen?

"Het resistent maken van muggen tegen Zika is zeker een optie," zegt Kevin Esvelt, een moleculair bioloog van het Amerikaanse MIT (Massachusetts Institute of Technology).

Esvelt en zijn collega's werken aan specifieke methode voor genetische modificatie genaamd 'gene drives'. Ze geloven dat deze methode kan bijdragen aan het eindigen van door muggen verspreide ziektes, zonder de muggen zelf te uit te roeien.

"'Gene drive' is een proces waarbij een bepaald gen zich verspreid onder een populatie van bepaalde organismen, zonder dat dit gen bijdraagt aan het overleven van de organismen," legt Esvelt uit. "Dit proces komt vaak voor in de natuur. Wij hebben nu de middelen om dit proces te beïnvloeden voor bepaalde doeleinden – bijvoorbeeld om resistentie tegen een bepaalde ziekte in een muggenpopulatie te krijgen."

Dit middel heeft een naam: CRISPR/Cas9, een veelbesproken techniek die werkt als een soort van scalpel waarmee DNA bewerkt kan worden.

"CRISPR knipt het originele gen en repareert het met een bewerkte versie van het stuk gen dat is weggeknipt," zegt Esvelt.

Wanneer een mug waarvan het dna bewerkt is zich voortplant met een niet-gemodificeerde mug, zullen hun nakomelingen zowel de onbewerkte als de bewerkte versie van het gen meekrijgen.

De techniek is al succesvol gebleken bij experimenten met gist en fruitvliegjes. Esvelt en zijn team zijn momenteel bezig met het ontwikkelen van een versie van CRISPR waarmee muggen gecreëerd kunnen worden die resistent zijn tegen op mensen overdraagbare ziektes als Dengue en Chikunganya. Ze werken daarnaast ook aan technieken om de modificaties terug te draaien, mochten er onvoorziene schadelijke gevolgen zijn.

Voor het zika-virus komen de ontwikkelingen waarschijnlijk te laat. "Tegen de tijd we de juiste 'gene drive' ontwikkelt hebben en men het over eens is dat dit het juiste plan van aanpak is, is de uitbraak van Zika waarschijnlijk al voorbij," stelt Esvelt. "Iedereen die het kan krijgen heeft het dan al gekregen."

Esvelt benadrukt dat het zika-virus, voor het in Zuid-Amerika opdook, enkel gerelateerd was aan griep-achtige symptomen als koorts en spier- en gewrichtspijn. Nu blijkt het virus zeer waarschijnlijk ook hersenafwijkingen in ongeboren kinderen te veroorzaken.

Er zijn veel theorieën over waarom dit zo is. Zo kan het virus gemuteerd zijn, of heeft de link met hersenafwijkingen altijd al bestaan, maar is deze gewoon nog nooit eerder ontdekt. Esvelt vermoedt echter dat mensen die leven in gebieden waar Zika al langer voorkomt, het virus als kind al oplopen, en daarna resistent zijn. Aangezien Zika slechts een week in je systeem blijft, zijn vrouwen tegen de tijd dat ze kinderen krijgen dus al immuun. Dit is niet het geval in Zuid-Amerika.

"Het is misschien een idee om klinieken op te zetten waar vrouwen die van plan zijn om zwanger te worden, gebeten kunnen worden door muggen die Zika bij zich dragen," stelt Esvelt voor. "Als je het krijgt op een moment dat de ziekte niet gevaarlijk voor je is, ben je daarna je hele leven immuun."

Onderzoekers zijn momenteel bezig met het bedenken van andere strategieën om Zika te bestrijden, zoals vaccins. Daarnaast worden er experimenten uitgevoerd in Brazilië met genetisch gemodificeerde muggen waarvan de afstammelingen sterven voordat ze volgroeid zijn, waardoor de populatie uit zal sterven. Aangezien deze modificatie niet werkt via 'gene drive' (het is geen overdraagbaar gen) is het proces makkelijker in de hand te houden, en mede daardoor een meer onmiddellijke oplossing voor het probleem dan de CRISPR/Cas9 techniek.

Toch is Esvelt van mening dat er meer geïnvesteerd moet worden in 'gene drives'.

"Elk jaar krijgen meer dan 100 miljoen mensen Dengue, en tienduizenden mensen sterven eraan," zegt hij. "Het enige positieve gevolg van Zika is dat het het dialoog over het genetisch modificeren van muggen weer heeft geopend."