Hoe science fiction ons economisch model zou moeten veranderen

Volgens Muhammad Yunus is, uit alle (haast) onmogelijke dromen, het oplossen van de armoede in de wereld het meest realistisch. "We zijn zo druk bezig met het verdienen van zoveel mogelijk geld dat we niet meer op de wereld zelf letten," zei hij tijdens een gesprek in Sao Paulo. "We moeten alles herdefiniëren om armoede uit de wereld te helpen."

Yunus is de winnaar van de Nobelprijs in 2006. Hij is de 75 jarige uitvinder van microkredieten, waarbij je kleine geldbedragen uitleent aan mensen in arme landen. Hij begon hiermee in een klein dorpje in Bangladesh en merkte dat deze methode zorgde voor minder armoede in dit gebied. De methode werd geformaliseerd onder de naam Grameen Bank. Yunus noemt het concept een "social business". Met deze methode worden de basisbehoeftes voor gemeenschappen aangepakt, waardoor de gemeenschap efficiënter functioneert.

"Bij goede doelen wordt er alleen maar geld gegeven en zien we het nooit terug. Bij "social business" wordt er meer gehandeld, wat een veel positiever effect creëert."

De econoom heeft een haast blind vertrouwen in de technologie als oplossing voor de armoede. Mobiele telefoons kunnen ons helpen bij onze gezondheid en platformen zoals Google en Facebook kunnen zich meer toeleggen op dingen die er toe doen. "Het werkt hetzelfde als bij een auto. De auto bepaalt niet waar hij heen rijdt. De bestuurder doet dat," verteld Yunus. Het verschil in rijkdom zal altijd blijven bestaan, wanneer de technologie alleen maar beschikbaar blijft voor de rijke mensen op de wereld.

Volgens Yunus moeten we opnieuw leren omgaan met technologie om armoede tegen te gaan. En de beste manier om dit te doen is om fictie, zoals Star Wars en Star Trek, goed te bestuderen. Yunus is ervan overtuigd dat dit genre ons kan helpen wanneer het gaat om toekomstige globale socio-economische modellen. De verhalen binnen deze genres laten zien welke we paden we in de toekomst kunnen kiezen. Dystopieën als Blade Runner en District 9 dienen als een waarschuwing voor de manier waarop technologieën onze samenleving kunnen verwoesten. "Deze films houden ons scherp over wat er zou kunnen gebeuren," zegt hij. "Science fiction komt altijd voort uit de realiteit."

Motherboard: Waar komt het idee van microkredieten en de Grameen Bank vandaan?

Muhammad Yunus: De ideeën ontstonden toen ik klaar was met mijn PhD in Amerika. Bangladesh was in 1971 net onafhankelijk geworden en dus besloot ik om terug te gaan. Ik kwam terug in 1972. Ik begon les te geven aan één van de universiteiten daar en je merkte gewoon dat er overal armoede heerste. Iedere dag vroeg ik aan de mensen daar of ik iets kon doen wat hun leven beter zou maken.

Ik kwam erachter dat er veel woekeraars in de dorpen waren. Zij buitten de arme mensen uit. Ik realiseerde me dat ik dit probleem kon oplossen door de mensen mijn eigen geld te lenen, zodat zij niet meer naar de woekeraars hoefden. Ik begon mijn geld uit te lenen in 1976. Dat ging erg goed en dus besloot ik om mijn eigen bank te openen, de Grameen Bank. in 1983 werden we officieel als bank verklaard.

Waarom zijn de meeste klaten vrouw?

Klopt, de meeste mensen die bij ons komen lenen zijn vrouwen. We hebben 8,5 miljoen klanten en 97 procent van die mensen zijn vrouw. Direct vanaf de start hadden we voor onszelf al bepaald dat meer dan 50 procent van de mensen die bij ons komen lenen van het vrouwelijke geslacht moest zijn. Traditionele banken uit Bangladesh lenen namelijk geen geld uit aan vrouwen. Hier brachten wij dus verandering in.

Het kostte ons zes jaar om de 50 procent te bereiken en toen zagen we dat geld dat vrouwen hadden geleend veel beter besteed werd en meer opleverde dan wanneer mannen het geld hadden geleend. Toen we hier achter kwamen zijn we ons eigenlijk alleen maar gaan focussen op vrouwelijke klanten. Dit is waarom 97 procent van onze klanten vrouw is. [vaak is het wel zo dat, ondanks dat de vrouw de lening heeft aangevraagd, deze wordt beheerd door de man, red.]

"De crisis waarin we zitten is veroorzaakt door het kapitalistische systeem. We moeten het systeem herdefiniëren aan de hand van de technologie" Waarom leven we nog steeds in een crisis?

Het is niet iets dat plotseling gebeurde. Het is iets dat al die tijd al in het systeem zat en er aan zat te komen. Wanneer we uit de crisis zouden zijn, zou ik zeggen dat er alweer een nieuwe aan zit te komen. We zullen altijd naar een nog grotere crisis toewerken. Daarom moeten we het systeem herdefiniëren. Het systeem werkt namelijk zo dat het inkomen altijd oneerlijk verdeeld wordt.

De helft van de wereldbevolking heeft maar 1 procent van de totale rijkdom, 99 procent van deze rijkdom is in handen mensen aan te top, waarvan er 85 mensen zijn die de helft van alle rijkdom bezitten. Deze economie heeft dus armoede, inkomensongelijkheid, gezondheidsproblemen, sloppenwijken en conflicten veroorzaakt. We moeten het systeem zo veranderen dat het andersom gaat werken. In plaats van meer welvaart zou er minder welvaart moeten zijn zodat mensen onafhankelijk worden en de ongelijkheid steeds meer verdwijnt.

Veel critici zeggen dat "social business" de verantwoordelijkheid van de overheden wat wegneemt door oplossingen te bieden voor bepaalde problemen. Wat vind jij daarvan?

Ik denk niet dat het de verantwoordelijkheid van de overheden wegneemt. Het maakt de overheden juist alerter over het probleem en de oplossing daarvan. De overheid probeert altijd problemen weg te nemen door alleen maar geld te geven. Maar bij ons niet. Hier komt het geld weer terug. Hier heeft jouw geld veel meer effect. Jij biedt nieuwe ideeën en kansen.

Veel overheden hebben ons uitgenodigd om wat projecten te starten in hun landen. Ze hebben nooit gezegd dat we weg moesten blijven. Ik denk dat er geen conflict is wat dat betreft. Wij hebben onze verantwoordelijkheid om de overheid te hlepen, nieuwe ideeën te bieden en oplossingen voor problemen te vinden. Als iedere burger hieraan meedoet kunnen we nog beter oplossingen bieden voor de overheden. De overheid heeft zo ook zijn beperkingen, het kan niet altijd alles doen wanneer er iets moet gebeuren. De overheid kan het niet altijd doen, maar wij kunnen dat wel. Zowel overheden als burgers moeten hun verantwoordelijkheden onder ogen zien. Ik wil hier graag duidelijk maken dat het een taak is van ons allemaal.

Moeten we het kapitalisme herdefiniëren?

Absoluut, anders zal dit systeem niet gaan werken. Het kapitalisme heeft veel vervuiling en milieuproblemen veroorzaakt aan onze planeet. Deze wereld zal zichzelf opblazen, omdat wij er niet goed voor zorgen. We zijn zo druk bezig met het verdienen van geld dat we hier niet meer op letten. We moeten alles omgooien om armoede uit de wereld te helpen. Niemand op deze aarde hoeft arm of werkloos te zijn. Niet de mensen, maar het systeem zorgt voor de onnodige armoede en werkloosheid. Daarnaast moeten we de CO2 uitstoot drastisch verminderen. Op deze manier zal de wereld weer in balans zijn. Het is absoluut mogelijk, maar we moeten er wel voor willen werken.

Wat kunnen we dan doen om de wereld weer in balans te krijgen?

We kunnen de wereld veranderen met de technologie die we nu hebben. Er is een hele nieuwe wereld op komst. Het was 20 jaar geleden voor ons onmogelijk om in te beelden hoe 2015 zou zijn. Hetzelfde geldt voor nu als je je probeert in te beelden hoe 2035 er uit komt te zien. Er vinden nu al zulke grote en belangrijke veranderingen plaats dat we dat ons niet eens in kunnen beelden hoe dit over 35 jaar zou zijn. De jongere generaties zullen verantwoordelijk zijn voor deze veranderingen. Jonge mensen zijn het meest begaan met de technologie en hebben dus hierin de macht. Mijn generatie had deze macht niet. Ik beschrijf de huidige generatie altijd als de machtigste in de historie van deze planeet. De vraag is dus, met zo veel macht, wat ga je er mee doen? Als je dit niet duidelijk hebt zal deze macht verloren gaan. Deze generatie heeft een goede klap in het gezicht nodig. Wordt wakker! Jullie hebben de macht! Jullie hebben Alladin's lamp en mogen bepalen wat jullie er mee gaan doen.

Het eerste wat ze zullen moeten bepalen is wat ze met deze wereld willen over 20 jaar. Jij dus, jij moet bepalen wat er in de volgende 20 jaar moet gebeuren. Probeer te definiëren en op te schrijven wat je zou willen, wat je droomt. Dus niet dingen waarvan je weet hoe het moet, maar waarvan je droomt over hoe het zou moeten worden.

We ontwikkelen ons zo snel dat het onmogelijk binnen aanzienlijke tijd mogelijk zal gaan worden. Je hoeft niet te wachten tot de overheid wat gaat doen. Je hoeft niets van hen te verwachten of van de oudere mensen. Mijn generatie heeft deze macht nooit gehad, dus je hoeft niet naar hen te kijken.

In de huidige structuur worden mensen vaak verkeerd begrepen. Ze worden gezien als zelfzuchtig, geldwolven en robots. Maar eigenlijk zijn wij fantastische wezens. We kunnen doen wat we maar willen, wanneer we maar willen. Maar we moeten ons minst egoïstische eigenschappen naar boven brengen. Probeer iets te verzinnen waarmee je één van de grote problemen op deze aarde verhelpt. We zijn creatief genoeg om dat te doen. Veel fantasie is 80 procent van het werk.

Veel grote bedrijven zoals Google en Microsoft hebben de sleutel tot deze technologieën en platformen die wij dagelijks gebruiken. Hoe brengen we deze macht naar de mensen? of moeten we deze technologieën gaan vermijden?

Vermijden is niet nodig. Onthoudt goed dat Google niet uit de lucht is komen vallen! Zij waren net zo als jij. Zij haddem in het begin ook niet alles. Het is uiteindelijk gemaakt door twee mensen. Ze maakten iets technologisch waar ze geld mee wilden verdienen. Maar wanneer je een "social business" start, dan creëer je het met een heel ander idee. Namelijk om een probleem op de wereld op te lossen, en niet om zoveel mogelijk geld te verdienen. Iedereen kan een Google maken. Iedereen kan een Facebook maken. Iedereen kan alles maken. Het gaat erom waar je deze technologie uiteindelijk voor gaat gebruiken.