Hoe waarschuwen we de toekomst voor kernafval als ze een andere taal spreken?

In 1999 ontving de Waste Isolation Pilot Plant (WIPP) in Carlsbad in New Mexico zijn eerste lading kernafval. Het gigantische netwerk van tunnels 400 meter onder de grond is gemaakt om de groeiende berg kernafval in Amerika miljoenen jaren op te kunnen slaan.

Omdat kernafval lang gevaarlijk blijft, is het ontwerpen van opslagplaatsen als de WIPP diep onder de grond een gigantische uitdaging. Maar, zo blijkt, het belangrijkste probleem heeft niet zozeer met de bouw zelf te maken, maar met taal. Hoe maak je een waarschuwingsboodschap over kernafval die mensen over honderdduizend jaar nog kunnen begrijpen?

Bekijk meer op Motherboard in 360/VR: A Community Divided

Maar de oplossing is niet zo simpel als het lijkt. Het schrift bestaat pas 5500 jaar, en veel oude talen zijn al eeuwen of millennia geleden verloren gegaan. Het idee om een waarschuwingsboodschap te schrijven die 200 keer langer meegaat dan de meeste oude talen, lijkt op zijn minst onwaarschijnlijk. Zelfs gebruikelijke waarschuwingssymbolen als de doodskop zijn verre van universeel.

En om nou gigantische monumenten te bouwen om mensen af te schrikken? Je hoeft alleen maar naar de piramides te kijken om te zien hoe goed dat gewerkt heeft om mensen buiten te houden. Een ander idee was om het afval gewoon maar te begraven en te vergeten, wat een belangrijk ethisch punt met zich meebrengt: hebben we de verplichting om toekomstige generaties te waarschuwen voor ons kernafval?

In 1981 bracht het Amerikaanse ministerie van Energie een bont gezelschap van experts bij elkaar om een waarschuwingsboodschap te ontwerpen die millennia mee zou gaan. Het panel, de Human Interference Task Force, stond onder leiding van de vermaarde taalwetenschapper Thomas Sebeok.
De waarschuwingsboodschap werd door de groep ontworpen voor Yucca Mountain, een controversiële hoogwaardige opslagplaats in Nevada die nog steeds niet open is. Dat komt vooral door de complexiteit van het ontwerpen van een kernkluis die een miljoen jaar meegaat.

Na de eerste oproep voor ideeën werd er een poll gehouden door het Duitse Journal of Semiotics tussen 1982 en 1983. Die poll vroeg iedereen om voorstellen in te dienen voor de vraag hoe je de gevaren van een opslagplaats voor kernafval duidelijk maakt op mensen over 10,000 jaar. Het plan dat het meeste aansprak was het plan van Sebeok om een nucleaire priesters op te leiden, die informatie door zouden geven aan toekomstige generaties door middel van mythen en rituelen. Het was gebaseerd op het idee van de katholieke kerk, die zijn boodschappen al 2000 jaar uitdraagt.

Minder geïnstitutionaliseerde orale tradities, zoals IJslandse familiesagas, zijn na 1000 jaar ook nog heel nauwkeurig.

Artistiek concept van gigantische stekels bij de WIPP-opslag. Afbeelding: 'Expert Judgement on Markers to Deter Inadvertent Human Intrusion into the Waste Isolation Plant'/US Department of Energy

Andere ideeën waren iets opmerkelijker. Stanislaw Lem, een Poolse sci-fi schrijver, stelde voor om eens per zoveel tijd satellieten in een baan om de aarde te brengen die informatie over de opslagplaatsen op de aarde zouden uitzenden. Een vergelijkbaar idee werd voorgesteld door Philipp Sonntag. Hij stelde voor dat een "kunstmatige maan in de lucht" de veiligste plek zou zijn om informatie over de opslagplaatsen te bewaren. Een van zijn andere ideeën was om informatie te coderen in het DNA van planten, die rond de opening van de opslagplaats zouden worden geplant.

Het meest bizarre idee kwam van een Italiaanse taalwetenschapper die voorstelde om stralingskatten te fokken, die van kleur zouden veranderen zodra ze in de buurt zouden komen van radioactieve plekken. Het idee was dat, gebaseerd op de geschiedenis van het samenleven van mens en kat, er een goede kans zou zijn dat dit in de toekomst door zou gaan. Onze katachtige vrienden zouden ons dan kunnen waarschuwen voor het gevaar.

Na twee jaar overleggen kwam het Human Interference Task Force met een groot technisch rapport voor het ministerie van Energie, met daarin hun uiteindelijke aanbevelingen. Het was geen verrassing dat de stralingskatten of de radioactieve bloemen het niet zijn geworden. In plaats daarvan stelde de taskforce voor om grote monumenten op de opslagplaats te zetten. Die zouden bestaan uit een paar stenen pilaren met informatie in alle menselijke talen, en een aantal aarden muren die toegang tot de opslagplaats extra moeilijk zouden maken.

Daarnaast suggereerde de groep aan om uitgebreide informatie over de opslagplekken te verspreiden over bibliotheken over de hele wereld. Dit zou een soort rampzalig, Bibliotheek van Alexandrië-achtig informatieverlies moeten voorkomen als een ramp een van de bibliotheken zou treffen.

Het monument en de boodschap moeten nog worden gerealiseerd, deels doordat de Yucca-opslagplaats nog erg controversieel is. Maar een decennium nadat de taskforce met zijn rapport kwam, riep de Amerikaanse overheid nog een groep bij elkaar, nu om de waarschuwingsboodschappen opnieuw te ontwerpen voor de Waste Isolation Pilot Plant. Dit werd in 1999 de eerste operationele ondergrondse opslagplaats in Amerika.

De groep werd bij elkaar gebracht in opdracht van Sandia National Laboratories, een bedrijf dat niet-nucleaire onderdelen van kernwapens ontwerpt en test. Zoals de originele Yucca-groep, bestond de groep uit een bonte verzameling van ingenieurs, astronomen, taalwetenschappers, antropologen, archeologen, geologen, en kunstenaars. Zelfs Carl Sagan werd uitgenodigd om mee te doen, maar hij moest bedanken vanwege zijn slechter wordende gezondheid.

Toch had hij een sterke mening over het onderwerp. Hij schreef de groep dat hij ervan overtuigd was dat "wat we nodig hebben een symbool is dat niet alleen begrijpelijk is voor de hoogst opgeleide en wetenschappelijk onderlegde delen van de bevolking, maar voor iedereen die bij deze opslagplaats komt. Er is één zo'n symbool… gebruikt op de deuren van kannibalenwoningen, de vlaggen van piraten, het insigne van SS-divisies en motorbendes: de sleutel is het doodshoofd."

Om zoveel mogelijk verschillende oplossingen te verzinnen, werd de WIPP-groep in tweeën gedeeld. Groep A nam een meer architectonische benadering en ontwierp een aantal "onheilspellende grondwerken" als waarschuwingssignalen. Groep B besloot zich te concentreren op het ontwikkelen van manieren om informatie over te brengen over wat er in de opslagplaatsen lag, in plaats van mensen weg te jagen.

De bouwwerken die door groep A werden ontwikkeld, bevatten onder andere een landschap bezaaid met zwarte stekels die in vreemde hoeken uit de grond staken, en een gigantisch "zwart gat" van geverfd beton of graniet om over de opslagplaats te plaatsen. Bij die bouwwerken zouden basale informatie en waarschuwingsboodschappen komen, en ook symbolische afbeeldingen als het gezicht van "De Schreeuw" van Edvard Munchs beroemde schilderij.

Markeringen onder het oppervlakte zouden veel gedetailleerdere informatie bevatten over kernafval, de effecten op het menselijk lichaam, en het doel van de ondergrondse opslagplaats.
Al met al hoopten de ontwerpers dat de plaats het idee over zou brengen dat "het verzenden van deze boodschap belangrijk voor ons was. We beschouwden onszelf als een machtige cultuur. Dit is geen plek van eer. Geen hoog geachte daad wordt hier herdacht."

Groep B concentreerde zich meer op hoe je een boodschap tot ver in de toekomst overbrengt. Gezien de relatief korte houdbaarheidsdatum van menselijke taal is dat een moeilijke uitdaging. De groep overwoog verschillende symbolen die gebruikt werden om gevaar over te brengen, maar erkende ook dat de waarschijnlijkheid dat een symbool zijn betekenis zou behouden vrij laag zou zijn. Ondanks de overtuiging van Sagan, leek het de anderen dat een doodshoofd niet genoeg zou zijn voor dit probleem.

"Een cognitieve psycholoog in ons team liet ons zien dat je niet aan kunt tonen dat de universele, Jungiaanse archetypes van angst en gevaar in niet-Westerse culturen bestaan," vertelde Jon Lomberg aan de telefoon. Lomberg is een kunstenaar die nauw met Sagan samenwerkte bij het ontwerpen van de Voyager-opnames en was onderdeel van de ontwikkelingsgroep van WIPP (in groep B). "Symbolen zijn over het algemeen cultureel bepaald."
In plaats van symbolen, overwoog de groep pictogrammen. Het beeld heeft een directe betrekking op wat het uitbeeldt, vergelijkbaar met hoe grottekeningen nog steeds duidelijk eeuwenoude jachttaferelen uitbeelden. Ook al is er bij deze tekeningen nog steeds een hoog risico dat ze verkeerd worden geïnterpreteerd.

Uiteindelijk besefte groep B zich dat een van de meest zekere manieren om informatie over te brengen het gebruik van wetenschappelijke diagrammen zoals het periodiek systeem is. Deze zouden waarschijnlijk te begrijpen zijn door iedere samenleving in de toekomst, zelfs een met weinig wetenschappelijke kennis.

Het WIPP-panel diende zijn aanbevelingen in 1994 bij Sandia in. Vijf jaar later ontving de Waste Isolation Pilot Plant zijn eerste lading kernafval, en blijft die ontvangen tot 2030, wanneer hij permanent wordt verzegeld. Op dit moment is geen van de markeringen of waarschuwingsboodschappen nog aangebracht. Het is ook onwaarschijnlijk dat dit binnenkort verandert. Zo lang de opslagplaats nog wordt bewaakt – wat waarschijnlijk nog een eeuw of langer gaat gebeuren – is de boodschap niet nodig.

Maar er is nog een probleem: wat als een duidelijke waarschuwing precies het tegenovergestelde effect heeft, en het mensen in de toekomst juist verleidt om de boel open te maken uit nieuwsgierigheid? In dat geval is de beste optie waarschijnlijk om de natuur de vrije loop te laten, en de opslagplaats voorgoed verloren te laten gaan.

Een van de meest belangrijke, maar vaak genegeerde aspecten van "nucleaire taalwetenschap" is zijn universele aard. Hoewel de WIPP een van de enige operationele ondergrondse opslagplaatsen ter wereld is, staan er nog een aantal gepland of zijn in aanbouw. Onder andere in Canada, Finland en Duitsland zijn er ook mee bezig. Tot dusver is Amerika het enige land dat werkgroepen instelt die waarschuwingen maken voor dumpplekken van kernafval. Andere landen lijken niet geïnteresseerd in het oplossen van dit probleem.

Lomberg herinnert zich een recente conferentie, bij de Zweedse Forsmark-opslagplaats. Daar kwam het onderwerp van nucleaire waarschuwingsboodschappen wel ter sprake, maar ging het totaal niet over de twee rapporten die in Amerika waren opgesteld.

"Toen markeringen ter sprake kwamen tijdens de discussie in Forsmark, was het duidelijk dat ze niet echt veel gehoord hadden over wat WIPP heeft gedaan," zei Lomberg. "Het idee dat we tot het uiterste zouden moeten gaan om een waarschuwingsboodschap te maken voor mensen over 10.000 jaar is zo bizar dat alleen de Amerikanen eraan denken. En als ze überhaupt al iets gingen doen, gingen ze het wiel opnieuw uitvinden."

Hij ziet dit als een inschattingsfout. Een gestandaardiseerde boodschap bij iedere opslag in de wereld zou een gigantische ramp kunnen helpen voorkomen, als een van onze afstammelingen besluit om er een open te maken. Als toekomstige generaties nog een opslag ontdekken die er precies hetzelfde uitziet als degene die ze vorige keer open hadden gemaakt, weten ze wel beter dan die fout te herhalen.

Daarentegen is er ook de kans dat geen enkele boodschap ooit voor Amerikaanse opslagplaatsen ontworpen gaat worden, en dat die rapporten gewoon bedoeld waren om mensen gerust te stellen.

"Veel van ons kenden het klappen van de zweep al wel, en wisten dat dit een rapport zou worden dat de overheid alleen liet maken omdat ze moesten laten zien dat ze eraan dachten," zei Lomberg. "Ik denk niet dat het ze echt boeide wat ze zeiden."

Volgens Lomberg is het absoluut noodzakelijk om een boodschap voor de toekomst op te stellen. "Ik denk dat het goed mogelijk is om een succesvolle waarschuwingsboodschap te maken. Het gaat alleen om de politieke wil om het te doen," zei hij. "Je hebt geen invloed op de toekomst, je kunt ze alleen maar de feiten geven. Dus als mensen besluiten de waarschuwingen te negeren en toch gewoon te gaan graven, is dat hun eigen verantwoordelijkheid. Het is hun wereld."