De posters die de Russen van het drinken af moesten houden

Het vooroordeel over Russen is dat ze wodka kunnen drinken alsof het water is. Dit was echter niet altijd toegestaan. In 1985 voerde Sovjetleider Mikhail Gorbachev een gedeeltelijk verbod op alcoholconsumptie in. Het idee hierachter was het verbeteren van de gezondheid en het vergroten van de productiviteit in het land, maar het leidde al snel tot een economische ramp.

Eerder dit jaar publiceerde de Londense uitgeverij FUEL het fotoboek Alcohol. Hierin staat een verzameling posters, gemaakt door de Russische overheid in de jaren zestig en tachtig om haar burgers van het drinken af te houden. In het boek schetst historicus Alexei Plutser-Sarno de geschiedenis van het Sovjet-drinken, en schrijft hij dat het verbod ertoe leidde dat mensen zelf illegaal thuis drank gingen stoken.

Ik sprak de uitgever van het boek Damon Murray over de verstrekkende gevolgen van het gedeeltelijk verbod.

VICE: Wat bekende deze wet precies?
Damon Murray: De richtlijn uit 1985 heette Maatregelen om Drinken en Alcoholisme te Overwinnen en Gesmokkelde Alcohol Uit te Roeien. Het was een gedeeltelijk verbod. Gorbachev zorgde ervoor dat veel distilleerderijen overstapten op de productie van alcoholvrije dranken en verhoogde de prijzen van bier, wijn en wodka. Ook beperkte hij het aantal plekken en het aantal uren waarin je legaal alcohol kon kopen. Winkels konden alleen alcohol verkopen tussen 14.00 en 19.00 uur. Russen stonden daarom in de vroege ochtend al in de rij, soms zelfs al de avond van tevoren. Omdat in de menigte vaak ruzies ontstonden, had zelfs de kleinste winkel politiebeveiliging nodig om de vrede te bewaren.

Waarom besloot de Sovjetoverheid een gedeeltelijk verbod op alcohol op te leggen?
De economie stond al jaren stil en alcohol werd beschouwd als een groot deel van het probleem. Arbeiders kwamen dronken naar de fabriek waar ze werkten, en ook het sociale en familieleven leed eronder. Met het dwingen van de Russen om nuchter te worden en te blijven, hoopte Gorbachev de productiviteit significant te verhogen. Ook hoopte hij dat het geld dat mensen aan alcohol uitgaven, voortaan zou worden uitgegeven aan andere goederen, wat weer een stimulans zou zijn voor de economie. Dat is echter niet wat er gebeurde. De balans van vraag en aanbod veranderde zo radicaal en plotseling dat de productieniveaus het niet konden bijhouden. Een tekort aan producten zorgde er vervolgens voor dat de prikkel om te werken verdween. Want waarom zou je gaan werken als je niets kon kopen met het geld wat je verdiende?

Hoe reageerden de Russen op het verbod?
Iedereen begon thuis zijn eigen drank te stoken. Mensen distilleerden alcohol uit organisch afval of uit ingrediënten als zetmeel, suiker, laagwaardige korrels, verrotte aardappelen of bietjes. Ook gingen ze zoeken naar alternatieve manieren om alcohol te consumeren – denk aan huishoudelijke chemicaliën, medicijnen en zelfs cologne. Een fles cologne met een alcoholpercentage van 64% kostte in 1988 bijvoorbeeld 98 kopeken, terwijl een fles wodka meer dan 10 roebels kostte [er zitten 100 kopeken in een roebel]. Dat prijsverschil was voor menig Rus genoeg reden om de geur van cologne te negeren en de flessen massaal achterover te slaan. Ze dronken eigenlijk alles dat alcohol kon vervangen, denk aan: verf, lijm, antivries, remvloeistof of insecticide. Zelfs antivries van militaire vliegtuigen werd gretig opgeslobberd – de bemanning tapte het uit de tanks en dronk het vervolgens op. Soms werd de vloeistof vervangen door water, die vervolgens bevroor wanneer het vliegtuig op grote hoogte vloog.

Hoe legde de regering het verbod op?
Het thuis fabriceren van wijn of wodka werd strafbaar gesteld. Het zorgde ervoor dat je twee jaar naar de gevangenis moest als je gepakt werd. Daarnaast werd iedereen die dronken werd aangetroffen opgepikt door de politie en naar een herstelcentrum gestuurd. Gedurende deze jaren kwamen Russen die zelfs maar een heel klein beetje alcohol hadden gedronken, of de avond ervoor uit waren geweest, flink in de problemen. De politie pakte flink wat winst met het beboeten van drinkende mensen, dus ze pakten iedereen die ze pakken konden.

De regering liet posters maken, wat was hier precies de bedoeling van?
Deze waren behoorlijk recht door zee, ze waren tegen het drinken van alcohol. Er waren afbeeldingen van dronkaards die letterlijk gevangen zaten in een fles, of gewurgd werden door een groene slang [een Russisch symbool voor alcohol]. Ze lieten figuren zien die het slecht deden op hun werk, geslagen werden tijdens hun zwangerschap, dronken achter het stuur stapten, hun families links lieten liggen of een gevaar vormden voor zichzelf en hun omgeving. Het ontwerp was echter heel levendig en uniek, en dat maakte de posters zo interessant.

Werkte het? Is de economie en de productiviteit opgebloeid?
Nee, de gevolgen voor de economie waren rampzalig. Voor 1985 zorgde de verkoop van alcohol voor 30% tot 40% van de staatinkomsten. In 1987 was dat aandeel geslonken met meer dan 37 miljoen roebels in slechts 3 jaar tijd. De campagne was een belangrijke oorzaak van de economische crisis in 1987. Mensen stopten niet met drinken; ze stapten slechts over op huisgemaakte alternatieven voor alcohol.

Waarom stopte de regering uiteindelijk met de campagne?
Het was geen succes. Het effect op de staatskas en de opkomst van alternatieven voor alcohol wogen niet op tegen de voordelen van de campagne. In 1988 verhoogde Gorbachev de overheidsproductie van alcohol weer, en daarmee kwam er een eind aan het verbod.

Scroll naar beneden voor meer Sovjet anti-alcohol posters.