Libanon zit midden in een ernstige medicijnencrisis

De vader van Shadi Nasr El-Din stierf drie jaar geleden aan een hartaanval. Sindsdien heeft de negentienjarige Libanees een posttraumatische stressstoornis, een depressie en kan hij zich nauwelijks meer concentreren. Toen hij met medicatie begon ging het langzaam een stukje beter, maar toen ontstond er een groot medicijnentekort.

Apotheken in heel Libanon zitten met de handen in het haar – of het nou pijnstillers of aspirine zijn of behandelingen voor depressies, de schappen worden leger en leger. “Het was lastig om alles te krijgen wat ik nodig had,” zegt Nasr El-Din. “Ik moest weken wachten voordat mijn zus een alternatief medicijn uit Turkije kon krijgen.”

Om precies te zijn gebruikt hij nu sertraline-hydrochloride, ook wel bekend onder de merknamen Zoloft en Lustral. Hij denkt dat de overstap zelf geen gevolgen heeft gehad, maar heeft wel het idee dat zijn toestand verslechterde toen hij zijn behandeling daar tijdelijk voor moest pauzeren. “Het voelt alsof mijn pogingen om te herstellen tevergeefs zijn geweest, vanwege iets waar ik zelf geen controle over heb.”

Het verhaal van Nasr El-Din staat niet op zichzelf. Wel is hij in Libanon – een land met grote klassenverschillen – nog een van de geluksvogels, die zich buitenlandse medicijnen kan veroorloven.

De Libanese pond heeft sinds eind 2019 zo’n 90 procent van zijn waarde verloren, waardoor het land in een ernstige economische depressie is geraakt. In een recent onderzoek van de Wereldbank naar de benarde situatie van het land, wordt dit als een van de ergste crises in de wereld gezien, sinds de negentiende eeuw.

Libanon is grotendeels afhankelijk van de import, wat betekent dat binnenkomende goederen schaarser worden naarmate de crisis verergert. 81 procent van de medische voorraad wordt geïmporteerd, en het beslaat 44 procent van de jaarlijkse uitgaven aan gezondheidszorg.

Volgens cijfers van het crisisobservatorium aan de Amerikaanse Universiteit van Beiroet, liepen in 2020 de kosten voor belangrijke medicijnen, medische benodigdheden en zuigelingenvoeding alleen al op tot omgerekend 1106 euro. En hoe sneller de Libanese pond in waarde daalt, hoe moeilijker het wordt om de rekeningen te betalen.

Wat medicijnen voor psychische problemen betreft, vertelt Harmoush dat de levering van Xanax sinds begin dit jaar volledig is afgesneden. Ook het antipsychoticum Risperdal is beperkt voorradig, en er is een tekort aan antidepressiva als Cipralex en Zoloft. Medicijnen voor slapeloosheid (Stilnox) en epilepsie (Depakine Chrono) zijn niet verkrijgbaar. Als gevolg van deze schaarste is het aanbod in handen van slechts een paar partijen in het hele land, die dus eigenlijk een monopolie hebben op middelen die van levensbelang zijn.

Dat laatste begon ongeveer een jaar geleden. Drogisterijen en apotheken verkochten hun waar op de zwarte markt, of wachtten totdat de subsidies zouden worden opgeheven, zodat ze twee keer zoveel geld aan hun voorraad konden verdienen. Bij recente invallen in magazijnen, uitgevoerd door het ministerie van Volksgezondheid, werden duizenden dozen met medicijnen aangetroffen.

Door deze tekorten wenden sommige mensen zich tot lokaal geproduceerde, generieke medicijnen – maar die worden nog niet in zulke grote getale geproduceerd dat ze de vraag aankunnen. Harmoush zegt dat veel patiënten ook bang zijn dat deze medicijnen niet zo effectief zijn als buitenlandse alternatieven, al is het niet bekend in hoeverre ze daarmee een punt hebben.

“De situatie is in meerdere opzichten heel ingewikkeld,” zegt Sayid Jreige, een psycholoog aan het universitair medisch centrum Saydet Zgharta. “Het aantal patiënten met psychische problemen is sinds de economische crisis erg toegenomen, en de pandemie heeft het probleem nog groter gemaakt. En na de explosie in de haven van Beiroet steeg het aantal depressie- en angstklachten weer opnieuw.”

“Al deze crises hebben de druk vergroot op mensen die al in de problemen zaten,” zegt psychotherapeut Ali Al-Attar. “Dat is daardoor ook zichtbaarder geworden.”

Ondanks de grote impact die de tekorten hebben op de geestelijke gezondheid van de Libanezen, ziet niet iedereen het zo somber in. “De crisis heeft ook iets positiefs laten zien,” zegt Joseph Khoury, vicevoorzitter van de vereniging van psychiaters in Libanon. “Mensen schamen zich niet langer dat ze medicijnen gebruiken voor hun psychische klachten. Iedereen deelt nu op social media dat ze dit of dat medicijn nodig hebben – het taboe is weg.”

Die zichtbaarheid heeft zich vooralsnog niet vertaald naar overheidsbeleid, en er zijn momenteel geen officiële statistieken over het aantal patiënten dat medicijnen nodig heeft of gebruikt.

Psychotherapeuten als Al-Attar voelen aan hun water dat die aantallen alleen nog maar verder zullen oplopen. “Ik zie het aan hoeveel mensen er bij me langskomen, en hoor het ook vaak van collega’s. Ik weet dat dit in het hele land speelt.”

Uit recente rapporten blijkt dat 50 procent van de kinderen in Beiroet na de explosie tekenen van trauma vertonen, en 67 procent van de telefoontjes naar een van de bekendste hulplijn van Libanon kwamen van mensen die na de ramp veel last hadden van stress.

“We hebben gezien dat meer mensen onze zelfmoordpreventielijn bellen,” zegt Yara Chamoun, een psycholoog bij Embrace, dat deze lijn beheert. “We krijgen telefoontjes van jonge mensen, maar ook van ouders die zich zorgen maken om hun kinderen – allemaal omdat ze bezorgd zijn over het medicijnentekort en hoe het hun ziektes zal beïnvloeden.” Om het nog erger te maken zijn de hulplijnen vanwege stroomstoringen laatst dagenlang buiten gebruik geweest.

Vanuit de overheid wordt ondertussen naar oplossingen gezocht. In gesprek met VICE Arabia wijst de huidige minister van Milieu Nasser Yassin – ook de directeur van het crisisobservatorium – op meerdere mogelijke stappen. Een daarvan is om hulp vragen bij de Wereldgezondheidsorganisatie, Unicef en andere overheidsinstanties, bij de directe invoer van medicijnen. Daarnaast moet de productie van generiek geneesmiddelen in Libanon zelf actief worden aangemoedigd, door trackingsystemen te implementeren om de aan- en verkoop van die geneesmiddelen eerlijk te laten verlopen. Want nu kopen mensen en winkels zelf grote hoeveelheden medicijnen.

Dit land moet ervoor zorgen dat mensen krijgen wat ze nodig hebben – en niets meer.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Arabia.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.