Waarom reageren mensen zo verontwaardigd op nieuws over vleesvervangers?

Nederlanders zijn dol op vleesvervangers. Ten minste, in vergelijking met andere Europeanen: uit onderzoek van marktonderzoeksbureau Nielsen blijkt dat wij per persoon de meeste vleesvervangers eten, en hier ook het meeste geld aan uitgeven. Op zich een interessant nieuwtje, maar wat er gebeurt op het moment dat de NOS dit nieuwtje op Twitter zet, is eigenlijk nog veel interessanter. Want zodra het gaat over vleesvervangers, of het eten van vlees in het algemeen, stromen de reacties binnen no-time vol met mensen die roeptoeteren dat zij nooit zullen beginnen aan nepvlees, en dat ze dit weekend de barbecue nog maar eens aan zullen steken. En het lijkt niet te komen doordat vleesvervangers ook niet altijd klimaatneutraal zijn, maar omdat je gewoon met je tengels van hun speklap af moet blijven. Punt uit. 

In het desbetreffende NOS-artikel wordt met geen woord gerept over dat karbonades door Satan persoonlijk worden uitgebeend of dat je zult worden gekielhaald als je het waagt om een rollade af te rekenen, maar nog steeds lijken alle alarmbellen bij de vleesliefhebbers af te gaan. Hoe komt dit toch?

“Bij de verontwaardiging van deze mensen zijn een paar dingen heel erg belangrijk”, zegt Patrick Wessels. Hij is psycholoog, gespecialiseerd in het gedrag van consumenten. “Op het moment dat je mensen iets afpakt, zullen ze daar altijd waanzinnig fel op reageren. Je denkt dat volwassenen daar boven zouden staan, maar denk bijvoorbeeld eens terug aan het moment dat Intertoys zei dat hun tegoedbonnen niet meer geldig waren. Toen gingen mensen in de winkel met elkaar op de vuist. Zet alles wat je denkt over volwassen gedrag uit je hoofd, want als mensen het gevoel hebben dat ze iets wordt afgepakt, komt er een moeilijk te verklaren agressie naar boven.” 

Dat er van daadwerkelijk afpakken op geen enkele manier sprake is, en dat de industrie van vleesvervangers of zelfs de overheid daar ook helemaal niet op uit lijkt te zijn, maakt in dit geval niet uit. “Je kunt gewoon nog vlees kopen, dus dat wordt niet afgepakt. Maar wat wel langzaam lijkt te verdwijnen is het gegeven dat het doodnormaal is om vlees te eten. En dat is een probleem voor sommige mensen, omdat het zo diep is geworteld in hun identiteit. Zij zien zichzelf als iemand die vlees eet, en daardoor bij een brede groep mensen hoort. En evolutionair is het zo: hoe groter de groep waar je bij hoort, des te veiliger je bent. Er is ons jarenlang verteld dat grote stukken vlees eten mannelijk is, en daarom neem ik jou je mannelijkheid af op het moment dat ik je vlees afpak. Nu is dit een overdreven voorbeeld, maar wel ongeveer hoe het werkt”, vertelt Wessels.  

Dit heeft iets paradoxaals. Aan de ene kant vinden mensen het superfijn om te behoren tot een grote groep mensen die veel vlees eten de normaalste zaak van de wereld vindt, maar aan de andere kant weten we ook al een tijdje dat deze groep – oftewel, de mensheid – op de lange termijn in gevaar kan worden gebracht als we op dit tempo vlees blijven eten en de bio industrie in stand houden. 

“Als je het mensen vraagt, zullen ze zeggen dat het langetermijnbelang van de mensheid als groep groter is, maar als je kijkt naar het onbewuste gedrag is dat eigenlijk niet het geval. Dit komt door iets wat we confirmation bias noemen. Kort gezegd houdt dit in: als ik vind dat vlees eten geen probleem is, en dat ik er juist groot en sterk van word, dan is de overtuiging in mijn brein dat vlees goed voor mij is. Zelfs als ik weet dat er heus wat argumenten zijn die mij iets anders vertellen. Hierdoor krijgen we het moeilijk voor elkaar om een echt gebalanceerd beeld van iets te krijgen. We kunnen hier niet veel aan doen, maar het zorgt er misschien wel voor dat zo’n boze tweet wordt verstuurd”, zet Wessels uiteen.

Als je weet dat dit processen zijn die voorgeprogrammeerd zijn in ons hoofd, en waar we eigenlijk niet zoveel invloed op hebben, is het eigenlijk best deprimerend dat mensen de noodzaak voelen om zo verontwaardigd te reageren op een onschuldig nieuwsbericht. Wessels denkt dat dit ook deels te maken kan hebben met een gebrek aan zelfwaardering. “Het draait om de identiteit van mensen. Als zij denken een grote stoere vleeseter te zijn, is dat iets waar zij erkenning uit halen. En daarom geven ze die identiteit waarschijnlijk pas op als ze werk vinden waar ze mega trots op zijn, of een hobby vinden waar ze ontzettend goed in zijn. Als mensen tegen mij opkijken, en bijvoorbeeld zeggen dat ik een geweldige fotograaf ben, kan ik daar de erkenning uithalen die ik nu haal uit hoe groot de stukken vlees zijn die ik eet. Nogmaals: dit is een beetje overdreven, maar wel ongeveer hoe die processen werken.”