Strijden voor het klimaat: maak kennis met Belgisch collectief Extinction Rebellion

Hoog tijd om in actie te komen. Op 25 september publiceert VICE Media Group exclusieve content over de klimaatcrisis. Klik hier voor meer inhoud.

Extinction Rebellion (XR) is een internationale beweging die regeringen wil laten beseffen hoe ernstig het gesteld is met de klimaatcrisis, en wat de sociale gevolgen ervan zijn. Ze zijn niet vies van een beetje burgerlijke ongehoorzaamheid, en aan geweld doen ze niet. Oorspronkelijk werd de organisatie in mei 2018 in het Verenigd Koninkrijk opgericht door academici. De activistengroep breidde zich uit in de vorm van lokale vertakkingen in andere landen, waaronder België.

Maar waar ze ook ter wereld zitten: hun waarden zijn hetzelfde. In België zijn hun eisen als volgt geformuleerd: ten eerste moet de regering een “klimaat- en ecologische noodtoestand” uitroepen en erkennen dat ons economische systeem moet veranderen. Daarnaast moet de regering een “alomvattend, wettelijk bindend Nationaal Klimaatplan” uitvoeren dat “de invoer en extractie van fossiele brandstoffen tegen 2025 afbouwt en dat prioriteit geeft aan het herstel van de biodiversiteit en het behoud van onze natuurlijke omgeving”. Tenslotte moet er ook een “burgerforum” komen, “dat onze regio's en gemeenschappen de middelen en de autoriteit geeft om te zorgen voor een gecontroleerde overgang naar een rechtvaardige post-groei samenleving”.

We spraken een aantal leden van de Belgische tak van Extinction Rebellion, over hoe ze bij de beweging zijn gekomen, wat de organisatie voor hen betekent en hoe ze te werk gaan.

VICE: Hallo Jean, waar komt je interesse in activisme vandaan?
Jean: Ik ben altijd gevoelig geweest voor ecologische kwesties, vooral tijdens mijn studie. In het begin voerde ik actie in mijn eentje, maar ik realiseerde me al snel dat alleen collectieve inspanningen tot concrete en radicale veranderingen kunnen leiden.

Mijn eerste demonstratie ooit was de Klimaatmars op 2 december 2018. Het was een historische gebeurtenis in Brussel, waar meer dan 65.000 mensen op afkwamen. De hoop was groot, maar de teleurstelling nog groter toen België amper twee dagen na het evenement twee nieuwe Europese richtlijnen rond energiebesparing blokkeerde, die voortvloeiden uit het Akkoord van Parijs. Een daarvan hield in dat tegen 2030, 32 procent van de energie uit hernieuwbare energiebronnen moet komen. Ik vond het, naïef genoeg, nauwelijks te geloven dat zo’n duidelijke eis van de burgers genegeerd werd. Het was exemplarisch voor het onvermogen van onze politieke systemen om iets tegen de klimaatcrisis te doen.

Ik kwam er ook achter dat er niks verandert zolang er geen tegenwicht is in de vorm van een sterke, sociale beweging. Ik raakte geïnteresseerd in Extincion Rebellion rond oktober 2018, toen de beweging vijf bruggen in Londen blokkeerde. De Belgische tak had toen alleen een facebookgroep, maar de eerste actieve groepen werden al geleidelijk opgericht.

Hoe gaan jullie te werk?
Burgerlijke ongehoorzaamheid, maar dan wel op een geweldloze manier. Dat wil zeggen: bewust ongehoorzaam zijn aan de wet, om zo het machtsevenwicht te veranderen en veranderingen in het beleid af te dwingen. Dat gaat om illegale dingen, die we vanwege de urgentie van de ecologische en sociale crisis gerechtvaardigd vinden.

We kiezen hiervoor omdat er zo snel mogelijk moet worden gehandeld: de problemen zijn al sinds de jaren zeventig bekend, maar er zijn nog steeds te weinig concrete oplossingen. In België laat de huidige politieke crisis zien wat de beperkingen zijn van de huidige democratie, onder leiding van partijen. Uit sociaalwetenschappelijk onderzoek bleek bovendien dat deze methode over het algemeen het effectiefst is om een verschil te maken.

Wat maakt jullie organisatie uniek?
Extinction Rebellion is georganiseerd vanuit een gelijkwaardige en gedecentraliseerde structuur; het is een bondgenootschap van autonome en zelfstandige groepen. Om actie te voeren en te communiceren namens Extinction Rebellion, moet je de 10 waarden van de beweging respecteren. In België hebben we een landelijk team dat alles coördineert en ondersteuning biedt, en negentien kleinere groepen die lokale acties organiseren. Tegelijkertijd maken we deel uit van een internationaal netwerk – we zitten in 56 landen – en bundelen we onze krachten om ook acties op een grotere schaal (nationaal en Europees) tot stand te brengen.

Hoe zou je de organisatie omschrijven?
Wanneer deze mensen bij elkaar zijn en samen handelen, gaat daar een sterke kracht van uit. Het werkt motiverend om te zien dat je echt iets kunt veranderen. Als je alleen handelt, kan je je al snel overweldigd voelen – zeker als je de omvang van het probleem ziet – maar samen sta je natuurlijk sterker. Iedereen die voor XR nog geen ervaring had met activisme voelt dat zo.

Nieuwe mensen ontmoeten, sociale banden aangaan en een groepscultuur creëren is daarbij erg belangrijk: het moet echt een gemeenschap zijn waarbinnen mensen elkaar ondersteunen. We willen niet dat mensen meedoen om stoom af te blazen, agressief te doen of hun frustraties te uiten. Dat maakt de organisatie ook sterker.

VICE: Hey Sébastien, hoe ben je met activisme begonnen?
Sébastien: Ik sloot me op mijn zeventiende aan bij een groep Trotski-aanhangers – niet omdat ik per se het trotskisme aanhing, maar vanwege een meisje. Nadat zij de groep had verlaten, bleef ik nog een jaar of twee. Ik heb nooit echt begrepen waar Trotski nou precies voor stond, afgezien van het idee van een “permanente revolutie”, wat ik destijds wel cool vond. Het probleem met deze groep was alleen dat iedereen zichzelf constant bleef herhalen, en het niet zo aansloot op de echte wereld. Er zat niet echt een idee achter. We voerden debatten, plakten stickers en verkochten onleesbare kranten om te protesteren voor een of andere ‘revolutie’, maar waren verder ook maar jonge, witte mensen uit de middenklasse. We hadden eigenlijk geen idee waar we het over hadden.

Hoe gaat XR te werk?
Wat mij betreft is de basis van XR dat je alle comfortabele illusies moet laten varen, en de realiteit onder ogen gaat zien. Daar word je niet vrolijk van, maar we kunnen er wel wat tegen doen. “Rouw niet, organiseer!” waren ook de gevleugelde woorden van  vakbondsleider Joe Hill, vlak voordat hij in 1915 geëxecuteerd werd. Bij XR kunnen we rouwen en tegelijkertijd onszelf organiseren, onze emoties uiten en invloed uitoefenen door burgerlijk ongehoorzaam te zijn.

De onderlinge band van de gemeenschap wordt elke dag hechter. Maar ondanks onze waarden, zien we nog steeds dat in de westerse landen waarin we zitten – XR zit namelijk ook in niet-westerse landen – dat onze leden vooral uit de witte middenklasse komen. Met de groep Decolonize XR proberen we daar wat aan te doen, onder meer door te erkennen dat het ook een voorrecht is om deze acties te kunnen ondernemen, omdat witte mensen minder risico lopen bij confrontaties met de politie. We proberen onze acties inclusiever te maken voor mensen die minder bevoorrecht zijn, actief de strijd van andere groepen te ondersteunen en rekening te houden met de ongelijkheid.

Wat betekent de organisatie voor jou?
Niet dat ik er daarom bij betrokken ben geraakt, maar Extinction Rebellion gaf me een gemeenschapsgevoel dat ik nog nooit eerder had meegemaakt. Ik heb veel mensen ontmoet die ik waarschijnlijk nooit zou hebben ontmoet zonder XR. De meeste leden begeven zich in andere sociale bubbels dan waar ik in zat. Het gemeenschapsgevoel zorgt ervoor dat je leert omgaan met mensen die je niet leuk vindt, en hoe je ze kan respecteren.

VICE: Hey Anya, wanneer kwam jij voor het eerst in aanraking met activisme?
Anya: In Brussel ontmoette ik een paar vrienden die zich ook met het klimaat bezighielden, via wie ik betrokken raakte bij Ende Gelände – een Duitse groep die duizenden mensen opriep om mijnen te blokkeren om de klimaatcrisis aan te kaarten. We hadden een kamp opgezet, en dat voelde als een enorme, tijdelijke familie. We liepen in groepen van 500 mensen richting de mijn, en moesten dicht bij elkaar blijven om de politiebarricades te doorbreken. We moesten rennen om erdoor te komen en werden weggedreven naar de velden. Sommigen werden geraakt door waterkanonnen. De nacht brachten we in de mijn door, en het was ijskoud.

Het was mijn eerste daad van burgerlijke ongehoorzaamheid. Ik was zo ontroerd dat ik de volgende dag de informatietent binnenliep en begon te huilen. Ik wist niet wie ik moest bedanken voor het organiseren van deze actie, waarbij al deze mensen waren samengekomen om hun bezorgdheid te laten zien. Het heeft mijn leven veranderd. Extinction Rebellion begon een paar maanden later in België en ik wist dat ik deel moest uitmaken van deze liefdevolle organisatie.

Wat maakt het collectief zo uniek?
XR bouwt voort op veel andere bewegingen, dus ik wil niet opscheppen met hoe uniek we zijn – we hebben eerder een goede combinatie gevonden tussen een aantal methoden die al uitgeprobeerd zijn. Wat Extinction Rebellion wel speciaal maakt is de horizontale en gedecentraliseerde organisatie. Ons systeem stelt mensen in staat om zelf initiatief te nemen. Het is gebaseerd op vertrouwen, ondersteuning, communicatie en feedback. De coördinatoren die toezicht houden op de acties zijn er niet om uitvoerende beslissingen te nemen, maar om deze initiatieven de ondersteunen. Dit principe is niet nieuw, maar we hanteren het omdat we voor gelijkheid staan: iedereen moet de kans krijgen om zijn visie te delen en samen met anderen een balans te zoeken. Daardoor weten we ook dat we elkaar allemaal nodig hebben.

Wat betekent het begrip gemeenschap voor jou?
Als ik naar een actie ga herken ik veel gezichten, lachen we met elkaar en praten we over onze families, maar ook over de boeken die we hebben gelezen. Extinction Rebellion is mijn natuurlijke leefomgeving – de andere activisten zijn niet zomaar mijn collega’s, ze zijn mijn dagelijkse gezelschap in de strijd om het leven. Ze begrijpen mijn waarden, zorgen en levenskeuzes beter dan sommige familieleden.

Volg VICE België ook op Instagram.