Tom Lore de Jong kijkt liever televisie dan dat hij naar zijn eigen opening gaat

De 29-jarige Tom Lore de Jong leeft van de kunst in zijn tuinhuis aan de rand van Amsterdam. Je ziet zijn kale hoofd zelden in het openbaar, want aan sociale gelegenheden heeft hij een bloedhekel. Uiterst geconcentreerd werkt hij maanden tot een jaar aan één werk. Zo probeerde hij bijvoorbeeld de hele wereldbevolking op een vel papier te vangen, tekende hij één lijn die even lang is als de afstand tot de het diepste punt van de oceaan en kleurde de sterren in het donkerste gedeelte van het universum zwart. Er zit een vorm van aandacht en tijd in zijn werk, die binnen onze generatie vol vluchtige posts zeldzaam is.

Onder zijn pergola hadden we het over zijn plaatsvervangende schaamte, de instagramgeneratie, cavia's en een beetje over kunst, terwijl we shag rookten en blikjes cola dronken.

Creators: Hoi Tom! Wat zou je zijn als je geen kunstenaar was?
Tom Lore de Jong: Gisteren dacht ik daar nog over na. Toen kwam ik op piloot, maar ik kan helemaal niet vliegen. Ik zou echt nooit een vliegtuig durven te besturen. Dat je weet dat er tweehonderd mensen achter je zitten waar je verantwoordelijk voor bent. Die opleiding kost ook nog eens bakken met geld. Maar het lijkt me chill omdat je in een fijne stoel kunt zitten. Het lijkt ook alsof je iets heel bijzonders doet en volgens mij is het allemaal niet heel ingewikkeld.

Wat was het eerste werk dat je kunst noemde?
Een foto van twee bomen. Heel saai, maar eentje had zijn schaduw naar beneden en daarvoor stond nog een boom waardoor het leek alsof die boom zijn schaduw op de kop had. Dat vond ik wel een kunstwerk.

Wat heb je sinds die foto over kunst geleerd?
Ik heb die foto enorm bewerkt, nauwkeurig opgeplakt en heel mooi gepresenteerd, alsof het echt een prachtig kunstwerk was. Nu zou ik dat niet meer doen. Daarnaast dacht ik nog dat ieder kunstwerk een trucje moest hebben waardoor je als publiek denkt: ah, zo zit het! Snap je? Alsof het een soort bedachte boodschap had, een foefje. Ik heb geleerd dat dat niet nodig is. Het hoeft niet iets te worden dat je nog niet kent, of nog niet gezien hebt. Iets nieuws.

Is dat ook hoe je eindexamenwerk Group Portrait is ontstaan?
Dat werk maakte ik eigenlijk als excuus. Ik moest schrijven – wat ik echt niet kan – over iets dat me boeide. Daar liep ik op vast. Eigenlijk vind ik het juist een fijn idee dat mijn mening niet zo veel voorstelt, omdat er zeven miljard anderen op de wereld leven.

En toen?
Uiteindelijk kon ik – aan de hand van de totale wereldbevolking – mijn antwoord gaan geven. Maar zodra je dat opschrijft, is het direct zo pretentieus. Alsof ik een soort goeroe ben die waarheid in pacht heeft en roept "we stellen als individu niets voor want we zijn met zijn zeven miljard anderen!". Dan wordt het een zielig verhaaltje. Dus ik wilde liever in beeld brengen wat mijn idee was. Dat werd het groepsportret van de hele wereldbevolking.

Wat bedoel je daar mee? Een groepsportret van iedereen op aarde?
Ja, dat was veel moeilijker dan ik had verwacht. Zeven miljard is veel, maar het was nog veel meer dan ik me kon voorstellen. Alle mensen 'opschrijven' was niet te doen. Toen dacht ik: ik neem het aantal in pixels, met mijn hoofd als de doorsnee van één persoon. Ik zocht uit wat de gemiddelde huidskleur van de wereldbevolking is en uiteindelijk werd het een soort pixelbrei waarin je alleen met een loep kan zien dat het onafhankelijke pixels zijn.

Maar als ik bijvoorbeeld naar For Ever Tom kijk, lijkt het toch alsof je je probeert te verzetten tegen het idee dat je maar één van de zeven miljard bent?
Ik denk dat ik die gedachte juist ook vanuit het tegenovergestelde kan laten zien. Aan de ene kant lijk ik 'eruit te willen springen', want ik zal voor altijd mijn ogen openen met zonsopkomst en sluiten met zonsondergang, maar tegelijkertijd zweef ik nu ergens op internet rond. En los daarvan, als je mijn hoofd ziet, dan zie je gewoon iemands hoofd. Niet per se mijn persoonlijkheid, daar ga je verder niet over nadenken. Net als bijvoorbeeld een zwerm fruitvliegjes. Je denkt nooit na over het gedrag van de individuele fruitvliegjes; je ziet gewoon een groep vliegen die samen één gedrag vertonen.

Denk je dat onze generatie een medium als Instagram gebruikt om toch die ene vlieg te kunnen zijn die er tussenuit springt?
Misschien. Om die reden heb ik soms ook het gevoel dat ik verplicht ben om iets op Instagram te doen. Terwijl ik volgens mij de laatste persoon ben die moet gaan zitten instagrammen.

Waarom?
Omdat ik geen sociaal leven heb. Het is veel te saai. En ik denk dat andere mensen dat ook wel hebben, maar dat zij gewoon beter hun best doen om te laten zien dat ze iets kunnen of een mening hebben.

Leg uit.
Laatst zag je bijvoorbeeld allemaal mensen die hand in hand gingen lopen omdat die twee homo's in elkaar geslagen waren. Dan denk ik: natuurlijk vind je dat belachelijk. Maar vervolgens zie ik wel Roxanne van Brummelen op Facebook zeggen "homoseksualiteit is aangeboren en homofobie is aangeleerd." Terwijl het geen zak uitmaakt of het aangeleerd is. Het is allemaal zo kort door de bocht, maar ze bedoelt het wel goed.

Gaat 0,73 Seconds of Fame dan over het moment van erkenning: de like?
Voor mij gaat dat werk meer over dat je zo uitkijkt naar iets, waardoor het zich eigenlijk niet meer hoeft af te spelen. Als mensen dit werk bekijken, dan merk ik wel dat ze heel erg veel vragen hebben over wanneer het dan gaat gebeuren. Maar het is al gebeurd. Het moment zelf valt meestal gewoon tegen. De tijd voor en na iets 'bijzonders' is meestal het leukst.

Hoe bedoel je?
Stel, je ligt nu op het strand, dan is dat superfijn. Maar als je dan selfies gaat maken en daardoor niet beseft dat je op het strand ligt, is het moment zo voorbij. Dus op het moment dat je in contact komt te staan met de rest van de wereld, leef je misschien minder in het moment waarop het eigenlijk het leukste is. Op het moment dat je dan geen like krijgt, vraag je je ook nog af: lig ik hier dan voor Jan Lul?

Wat vind je eigenlijk van kunstenaars die hun fotografie op Instagram zetten?
Heel irritant. Maar soms is dat ook wel jaloezie, omdat ik dat ook wel zou willen. Alleen kan ik dat niet met mijn werk.

Waarom niet?
Het voelt een beetje alsof je opgeeft. Ik wil helemaal niet dat anderen het werk zo zien. Als ik dat doe, zou ik willen dat ze het op het scherm zien dat ik heb uitgekozen. Niet dat er een barst in het scherm zit, of dat je het op een pixelige iPhone bekijkt.

Je hebt de afstand tot het diepste punt van de oceaan met pen getekend ( 10.996 meter) en ruitjespapier overgetrokken ( Les Papiers Canson). Vind je het prettig om dat soort werk te doen?
Nou, handgemaakt vind ik het gewoon mooier. Maar laatst kwam ik er ook achter dat het een soort van goedmakertje is voor de simpele dingen die ik laat zien. Ik kan het me niet permitteren om gewoon te zeggen: de zee is zo diep. Dus als ik dan als een malloot lijntjes ga zetten, is dat een verdienste. Op die manier kom ik van mijn schuldgevoel af.

Waarmee onderbrak je dit werk?
Zo'n beetje alles. Roken, televisie kijken, bellen. Ik heb ook een tuinhuis gekocht, de muren geïsoleerd, dak gemaakt, vloer gelegd, pergola gebouwd, keuken doormidden gezaagd. Alles om te zorgen dat ik niet in de buurt was van het lijntjes tekenen.

Hoe dan?
Steeds van atelier wisselen waardoor ik praktisch gezien wel opnieuw moest beginnen.

Je begint vaak opnieuw he?
Soms als ik bijna helemaal klaar ben, begin ik toch weer opnieuw. Over sommige werken, die al verkocht zijn, twijfel ik nog steeds.

Hoe lang heb je uiteindelijk over die ene lijn gedaan?
Negen maanden. Valt mee.

Wanneer was het moment dat je ouders niet (meer) snapten waar je mee bezig was?
Bij mijn afstuderen hoorde ik van iedereen dat ik nu in 'het grote zwarte gat' zou vallen. Ik heb toen besloten om dat daadwerkelijk te doen en het donkerste stukje universum uitgeprint en elk lichtpuntje met een zwarte marker ingekleurd. Mijn ouders hadden de kosten van de print voorgeschoten. Ze snapten niet waarom ik daar met zwarte inkt overheen ging.

Ik kan me voorstellen dat het frustrerend is om je werk te moeten uitleggen. Anders had je het idee wel opgeschreven. Is dit ook de reden waarom je liever niet naar je eigen openingen gaat?
Jazeker. Mensen hebben bepaalde verwachtingen over wat voor persoon ik dan zou zijn. Iemand vroeg een keer of ik ook een wit steriel huis had. En dan voel ik een soort druk dat ik bijna ja zou zeggen. Terwijl ik echt heel veel prullaria heb. Ik ben ook bang dat – niet arrogant bedoeld – mensen zeggen dat mijn werk intelligent is.

Dus je bent bang dat je niet aan de verwachting voldoet?
Ja, dat ze denken: die heeft alles gelezen, geprobeerd en is hierop uitgekomen.

En dat is niet zo?
Nee.

Is die onzekerheid ook de reden dat je nooit uitgaat?
Nee, dat is meer omdat ik op dat soort momenten last heb van plaatsvervangende schaamte. Ik heb dan het gevoel dat ik mezelf verloochen omdat ik meedoe met een groep mensen die iets in stand aan het houden zijn.

Bijvoorbeeld?
Heel lang praten over eten. Dan denk ik: wat staan ze toch te praten over avocado's. Maar ik neem ook weer niet de verantwoordelijkheid om er lekker tegenaan te schoppen.

Wat vind je het ergst?
Een diner. Omdat ik alles vies vind, en omdat het dan zo'n setting heeft waarvan ik denk dat iedereen weet hoe die setting in elkaar zit, behalve ik. Ik heb het idee dat er overal sociale regels aan verbonden zijn, die ik niet ken. Ik heb al dat ik ergens niet naartoe wil, omdat ik niet zou weten hoe ik die persoon moet begroeten; moet ik die één kus geven, twee, een hand, omhelzen?

Als je een cavia zou nemen, hoe zou je die noemen?
Destiny. Het vat gewoon alles samen. Voor mij laat het zien dat je echt denkt dat die naam jouw cavia speciaal maakt. Dat-ie met jou een band gaat creëren. Terwijl het gewoon een muis is, maar dan in een andere vorm.