5 prangende vragen over het verlagen van de kiesgerechtigde leeftijd van 18 naar 16

Op het moment dat je 16 wordt mag je opeens een heleboel dingen, zoals je zweefvliegbrevet halen, een testament maken en zonder toestemming van je ouders een oerlelijke tatoeage op je kuit laten zetten. Wat niet mag is stemmen, en dat moet anders, volgens De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB). Die heeft het kabinet geadviseerd de kiesgerechtigde leeftijd te verlagen van 18 naar 16 jaar.

Je kan zeggen: dom idee, waarom zouden tieners die nog geen biertje mogen kopen of een coffeeshop in mogen zich bezig moeten houden met iets ingewikkelds als politiek? Bovendien hebben ze wel wat anders aan hun hoofd, zoals ‘bier van hun ouders pikken’ of ‘via iemands oudere broer toch aan wiet komen’. Of je kan ook iets minder de cynische oom uithangen, en denken aan alle middelbare scholieren die in de hele wereld de straat op gaan omdat ze de planeet graag willen redden van de ondergang.

Hoe dan ook, voor je je bulderende mening weer op Twitter of in een aankomende kringverjaardag slingert, zijn hier vijf vragen én antwoorden over het voorstel, zodat je het in elk geval een beetje onderbouwd doet.

De ROB, een onafhankelijk adviesorgaan van de regering, maakt zich zorgen om de politieke betrokkenheid van jonge mensen. “De beslissingen die nu worden genomen hebben immers straks invloed op hun leven,” schrijven ze op hun website. “Bovendien zijn jongeren de toekomstige dragers van de democratie.” Ook spreekt de ROB over het belang van burgerschapsonderwijs om jongeren meer bij te brengen over hun rol binnen de maatschappij.

Dit advies is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, jongerendebatten en gesprekken die ze hebben gevoerd op verschillende scholen door het hele land. De ROB spreekt van een ‘kip en het ei’-kwestie als het gaat om de verlaging van de stemgerechtigde leeftijd: “Moet de betrokkenheid van jongeren eerst omhoog voordat de stemleeftijd omlaag kan? Of moet de stemleeftijd van jongeren juist eerst omlaag zodat de betrokkenheid omhoog kan?” schrijven ze. Op basis van hun onderzoek, kwam de ROB tot de conclusie dat het verlagen van de kiesgerechtigde leeftijd een goede stap zou zijn om de betrokkenheid van jongeren te verbeteren.

Volgens de meest recente cijfers van het CBS zijn er in totaal zo’n 415 duizend mensen in Nederland zestien of zeventien jaar oud. Bijna 13 miljoen van alle Nederlandse inwoners mogen stemmen, waarvan meer dan de helft vijftig jaar of ouder is.

Die gemiddelde leeftijd van kiesgerechtigden is dus best hoog en zal met de toenemende vergrijzing voorlopig ook blijven stijgen. En dat is flink balen, aangezien oudere mensen over het algemeen andere dingen voor Nederland willen dan jongere (zoals een lagere pensioenleeftijd, meer wc’s in treinen voor de opa’s en oma’s met een zwakke blaas, marathons van Het Boodschappenspel op tv, etc).

Wat jongeren precies stemmen, weten we niet echt, omdat stemmen volledig anoniem gebeurt. Onderzoeksbureau Ipsos deed in 2018 wel een steekproef onder jongeren (18-24) na de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen van dat jaar. Ze leken meer te stemmen op D66 en GroenLinks, en minder op de VVD en CDA dan de rest van de bevolking. Zoals gezegd: dit is dus slechts een steekproef.

Voorlichtingscentrum ProDemos bracht in maart van dit jaar de uitslagen van de scholierenverkiezingen uit. Hierbij mochten ruim twaalfduizend scholieren uit het voorgezet onderwijs en het mbo hun mening geven en op hun favoriete partij ‘stemmen’. GroenLinks was met ruim twintig procent verreweg de grootste winnaar, gevolgd door de VVD, PVV en D66.

DWARS, de jongerenorganisatie van Groenlinks, telt de meeste leden van linkse politieke clubs, de JFVD (de jongerentak van Forum voor Democratie) is op dit moment de tweede grootste politieke jongerenvereniging van Nederland. Het is dus moeilijk om te zeggen of jongeren meer links of juist rechts zouden stemmen. Hoewel er een hoge opkomst van scholieren was tijdens de klimaatdemonstratie in Den Haag in februari, is de opkomst van stemgerechtigden tussen de 18 en 24 jaar bij de verkiezingen van de laatste jaren slechts zo’n dertig procent volgens het CBS en Ipsos, wat verreweg de laagste opkomst is onder alle leeftijdscategorieën.

Het lijkt er dus op dat vooral de meer linkse en meer rechtse partijen aantrekkelijk zijn voor jongeren, maar dat de meeste jongeren helemaal niet stemmen. De zorgen die de ROB heeft geuit over de betrokkenheid van de Nederlandse jongeren lijken terecht. Volgens een onderzoek van het CBS dit jaar zijn slechts vier van de tien jongeren geïnteresseerd in politiek.

Ja, er zijn meerdere landen waar de stemgerechtigde leeftijd zestien jaar is. Het eerste niet-EU-land waar de stemgerechtigdheid ooit naar zestien werd verlaagd, was Nicaragua. Dat was in 1984. Verder zijn er vooral in Zuid-Amerika veel landen die deze leeftijdsgrens aanhouden, zoals Brazilië, Ecuador en Argentinië.

Oostenrijk was in 2007 het eerste EU-land waar zestienjarigen naar de stembus mochten. Uit een onderzoek van de Universiteit van Wenen blijkt dat dit positieve effecten heeft gehad. De opkomstcijfers staan daar gelijk aan die van achttienjarigen en volgens de onderzoekers denken de jonge stemmers even goed na over hun stem als volwassenen.

In 2018 werd Malta het tweede EU-land dat zestienjarigen laat stemmen en in Schotland mochten jongeren tussen 2014 en 2016 stemmen voor het onafhankelijkheidsreferendum, waarbij de burger mocht stemmen of Schotland een compleet onafhankelijk land moest worden. In Estland mochten minderjarige tieners in 2015 stemmen tijdens de lokale verkiezingen.

Het korte antwoord: Nee, de kans is (nog) vrij klein. De meeste politieke partijen zijn niet erg enthousiast over het verlagen van de stemgerechtigde leeftijd, wat de kans al zeer klein maakt. Uit een rapport van de commissie-Remkes (een staatscommissie die onderzoek doet en kijkt of er veranderingen nodig zijn in ons parlementaire stelsel) eerder dit jaar werd de conclusie getrokken dat het verlagen van de minimale leeftijd weinig effect zal hebben. Dat werd in 2010 ook al door het ministerie van Binnenlandse Zaken geconstateerd – in dat rapport werd gesteld dat “men zich er niet te veel van moet voorstellen.”

De provincies Zeeland en Friesland wilden bij de vorige provinciale statenverkiezingen al zestien- en zeventienjarigen laten stemmen, maar dat mocht niet, omdat de leeftijdsgrens is vastgesteld in de Grondwet. Het wijzigen van die Grondwet is een heel uitgebreid proces, waar zowel de Tweede als Eerste Kamer bij betrokken zijn. Tenzij de politieke partijen zich hier heel hard voor maken, is het dus een vrij kansloos proces.

Maar misschien belangrijker nog zijn de tieners en jongvolwassenen die wél mogen stemmen, maar dat niet doen. Op het moment dat jonge mensen stemmen, en op andere manieren hun stem laten horen en de straat op gaan, om te laten zien dat ze geen genoegen nemen met de gevestigde grijze orde, wordt het argument om jongeren onder de achttien ook te laten stemmen een stuk sterker. Dus hey, als je het enorme leeftijdsprivilege hebt om zelf bier te mogen kopen, wandel dan ook een keer in de zoveel jaar even naar de stembus. Doe het voor jouw en mijn minderjarige neefjes en nichtjes.