Pussy Riot-activist vertelt over de afschuwelijke mishandelingen in een Russische vrouwengevangenis

"Als je iemand hoort praten over de humane behandeling van vrouwen in Russische gevangenissen, dan is dat een complete leugen," zegt Maria Alyokhina, ofwel Masha, een van de drie leden van het Russische kunstcollectief Pussy Riot. Masha had nooit verwacht verslag van het Russische strafsysteem te zullen geven, maar twee jaar in de gevangenis later, biedt ze een alternatieve kijk op Poetins gevangenissen in haar boek Riot Days. Op 21 februari 2012 treedt Pussy Riot op met het nummer Punk Prayer, dat ze al maanden aan het oefenen zijn temidden van de toeristen in de Christus-Verlosserkathedraal in Moskou. In het liedje roepen ze op dat de "de Maagd Maria, de Moeder van Jezus, een feminist moet worden." Binnen no-time worden ze weggejaagd door een beveiliger. Eenmaal verslagen thuis aangekomen, hebben ze niet bepaald het idee dat de video van veertig seconden die ze op social media hebben gezet ook maar enig stof zal doen opwaaien. Dan komen de telefoontjes van vrienden en mede-activisten. "Je moet je rustig houden," zegt de een. Iemand anders dringt aan dat ze zich moeten verbergen. Uiteindelijk besluit de groep om te vluchten en neemt Masha afscheid van haar tweejarige zoontje op het schoolplein. Ze trekken in een reeks tijdelijke appartementen die steeds verder weg van de hoofdstad komen te liggen, naarmate de dagen verstrijken. Om de twee dagen spoelt Masha haar simkaart door de wc en heeft ze heimelijk een interview met Al Jazeera in de toiletten van een Starbucks. Op 3 maart 2012 wordt ze gearresteerd en veroordeeld voor "hooliganisme gemotiveerd door religieuze haat" en naar een streng beveiligde vrouwengevangenis in de noordelijke Russische stad Berezniki in het Oeralgebergte gebracht. Daar zit ze 21 maanden van haar tweejarige straf uit. Haar boek Riot Days, dat deels is geschreven in gevangenschap, is een autobiografie maar is eigenlijk ook de eerste uitgebreide beschrijving van de mishandeling van vrouwen in Russische gevangenissen.

Lees ook ons interview met Nadya van Pussy Riot, die we vorig jaar mee uit varen namen op de Amsterdamse grachten: "Ik denk dat ik nog steeds niet weet hoe ik van een mens moet houden, maar ik weet wel hoe ik van een dier kan houden."

"Dit boek is geschreven als een feministische daad," vertelt Masha me tijdens een van haar ontelbare sigarettenpauzes in een café in Londen. "Ik wist dat ik de kracht had om me door het geweld waar ik onder leed heen te slaan, maar dat andere vrouwen het niet konden terwijl het niet hun schuld was. Met dit boek wil ik zeggen, "je hebt misschien geen wapens of geld, maar wie je ook bent, je hebt een stem. Het is een boek zonder grenzen, voor elke vrouw die zich in de onderklasse bevindt en daardoor mishandeld ervaart." De lijst van mensenrechtenschendingen die haar in de gevangenis zijn aangedaan, is eindeloos. "In het begin zat ik in mijn eentje opgesloten. Ik had één boek, over de strafwetgeving. Ik las het per hoofdstuk, omdat alle bewakers en bazen zeiden dat ik de wet had overtreden. Toen ik het las realiseerde ik me dat zij de wetten aan het overtreden waren en dat ik veel rechten heb. En verdorie, ik moest proberen ervoor te vechten." Ze begon te schrijven over de mishandelingen van vrouwen in gevangenissen voor de Russische krant Trud en voor de Tsjetsjeense Committee for the Prevention Against Torture, zodat ze dit konden gebruiken voor hun onderzoek. Nadat ze duidelijk had gemaakt dat ze de zaak wilde aanvechten, maakten de gevangenisbewakers haar leven een hel. "Het begon met naakte onderzoeken. Het gebeurde soms zelfs al om zes uur 's ochtends en het was vernederend. Ze deden het om je te laten zien dat je niets voorstelt. De gedwongen gynaecologische onderzoeken waren nog erger. "Ze zeiden dat ze dachten dat ik activistische artikelen in mijn kont en vagina had zitten, en daarom moest ik naakt hurken. Dat meen je toch niet?" De moeilijkste psychologische beproeving was dat ze geïsoleerd werd van de andere vrouwelijke gevangenen – iets wat werd aangemoedigd door de autoriteiten. "Ze verspreiden roddels over je zodat de andere vrouwen je niet mogen. Ze mishandelen andere vrouwen, zorgen ervoor dat niemand op bezoek mag komen, dat je niet mag bellen of brieven mag schrijven – allemaal zaken waar je recht op hebt. En dan zeggen ze, "dit is vanwege Masha's slechte gedrag, waardoor andere vrouwen weigeren tegen je te praten uit angst voor hun eigen veiligheid." Het geweld tegen Masha ging verder. "Ik vertelde mensenrechtenadvocaten dat de vrouwen geen warme dekens hebben. Daarna bekeken en controleerden de bewakers alles wat ik deed, ze filmden elke stap die ik zette. Niemand anders werd gefilmd. Het is het Machiavelli-principe, om mensen uit elkaar te drijven en op die manier macht te verkrijgen. Ik ging er niet mee akkoord. Ik zou die films nu graag eens willen zien!" Haar zelfverzekerdheid wordt vaak als een onderdeel van haar punkideniteit beschouwd, maar Masha is ook een mensenrechtactivist met het vermogen om pragmatisme te combineren met activisme. Een paar maanden geleden sleepte ze de gewelddadige bewakers voor de rechtbank en won haar eerste zaak tegen hen in de geschiedenis van het strafsysteem. "Dat moment gaf veel voldoening. Ik wilde mijn medegevangenen laten zien dat ze het recht hebben om de verschrikkelijke dingen die ze doormaken, te kunnen aanvechten. Eén derde van de vrouwen in de gevangenis zit daar vanwege huiselijk geweld," zegt ze. "Er zijn geen stichtingen in Rusland die kunnen helpen met dit probleem, er is geen netwerk waar ze op kunnen terugvallen. Dus na lange blootstelling aan geweld komt het regelmatig voor dat vrouwen hun man vermoorden. Vervolgens wil de hele familie geen contact meer met ze, en verliezen ze hun huis en alles. Tegen de tijd dat deze vrouwen de gevangenis ingaan, vertelt ze, hebben ze nauwelijks nog de kracht om te vechten. "Ik wilde ze laten zien dat ze het vechten nooit moeten opgeven." Haar medegevangen wisten dat ze woeden gestraft als ze haar zouden bedanken, maar ze kreeg veel vriendelijke glimlachen en extra sigaretten na de rechtszaak.

Volgens Pavel Chikov, hoofd van de Agora International Human Rights Group in Moskou, zijn de dingen die Masha meemaakte in de gevangenis geen uitzondering. Het was zelfs nog relatief mild. "Maria was getuige van het dagelijkse leven van vrouwen in de Russische gevangenissen. Bovendien had ze het geluk dat ze een VIP-gevangene was die wel bezoek mocht krijgen en dat haar zaak en persoonlijkheid veel publieke aandacht kreeg," zegt Chikov. "Ze was onverbiddelijk naar het personeel van de gevangenis toe en ze liet geen angst zien en ze was klaar om te vechten voor haar rechten," voegt hij toe. "De meeste Russische gevangenissen zijn sinds 1930 nauwelijks veranderd. De meerderheid van de vrouwen krijgen geen bezoek, hebben geen advocaat, hebben de moed niet en krijgen natuurlijk geen publieke aandacht. Ze werken zo'n 12 uur per dag, hebben geen warm water, basishygiëne of medische hulp." Masha ziet de behandeling van de vrouwelijke gevangenen als een reflectie van de positie van Russische vrouwen in de maatschappij: "Poetin zei pas geleden nog dat de plek van vrouwen achter het fornuis is." Nadat ze uit de gevangenis kwam, richtte ze MediaZona op, een nieuwswebsite dat zich richt op mensenrechtenschendingen – zoals bijvoorbeeld het geval van twee vrouwelijke gevangenen die kanker hadden maar niet eerder werden vrijgelaten, ondanks hun kritieke toestand. Ze zal niet stoppen tot de verhalen over de opgesloten vrouwen die mishandeld worden aan het licht komen. "We weten veel minder over vrouwengevangenissen dan die van mannen," zegt Masha, "en ik wil dat veranderen." Riot Days geschreven door Maria Alyokhina is op 14 september uitgebracht.