Afbeelding door Laura Horstmann
Ik kan me niet herinneren wanneer ik Fast Car voor het eerst hoorde, maar misschien is dat wel hoe het met de belangrijkste culturele kunstwerken gaat: je hoeft niet op de details in te gaan, maar denkt in plaats daarvan aan alle herinneringen die ze bij je oproepen. Ik weet zeker dat ik het nummer allang een keer gehoord had voordat ik er op de middelbare school obsessief naar begon te luisteren, maar pas in die periode van mijn puberteit begon het lied zich echt in mijn geest te nestelen.
Fast Car van Tracy Chapman kwam in 1988 uit, als single van haar gelijknamige debuutalbum, maar werd pas echt bekend door een televisieconcert dat in datzelfde jaar georganiseerd werd voor de zeventigste verjaardag van Nelson Mandela. Hoewel ze die dag al eerder een optreden gegeven had, betrad Chapman opnieuw het podium om voor Stevie Wonder in te vallen – en al snel wist ze de harten van het publiek te veroveren. Ik heb me weleens voorgesteld hoe de toeschouwers vol verwondering naar haar moeten hebben geluisterd – net als ik, meer dan vijftien jaar later. Chapmans stem spoelt als een warme en rijke golf over haar luisteraars heen. De diepste geluiden die ze produceert wikkelen zich om je heen als een warme deken, of geven je het gevoel dat je als kind kreeg wanneer je moeder een slaapliedje voor je zong. Het is moeilijk om dat gevoel te vergeten.
Advertentie
Maar ik werd nog het meest geraakt door Chapmans songteksten. In Fast Cargeeft ze een stem aan degenen die vergeten zijn, of aan de kant geduwd zijn: vrouwen die hard werkten en daar maar weinig voor terugkregen, vrouwen die hun hoofd naar beneden richtten om maar niet op te vallen, vrouwen die nog steeds hoop koesteren dat er een betere toekomst in het verschiet ligt.
Fast Car betekende voor mij een van de eerste keren dat er zo’n verhelderend verhaal verteld werd vanuit het perspectief van een zwarte vrouw. Dat betekent niet dat andere artiesten haar hierin niet voorgegaan waren, maar dit was de eerste keer dat aan mij een verhaal verteld werd waar ik mezelf zo in herkende. Ik had Fast Car dan ook op repeat aanstaan, en nog steeds vind ik het nummer zo speciaal vanwege het unieke perspectief dat hierdoor een platform krijgt: dat van een zwarte vrouw uit de arbeidersklasse, die vaak verkeerd gerepresenteerd of zelfs compleet genegeerd wordt. "Any place is better / Starting from zero got nothing to lose / Maybe we'll make something / Me myself I've got nothing to prove," zingt ze.
Ik voelde een bepaalde band met de tekst van het nummer, een verbintenis die weergeeft hoe het is om je als zwarte vrouw in een wereld met beperkte kansen te bevinden. Ik voelde de geschiedenis van mijn voorouders en familieleden: ook zij voelden die wens om te ontsnappen aan hun zware levens. Niet allemaal vonden ze uiteindelijk iets beters, maar hun beslissingen hebben me uiteindelijk wel gebracht tot waar ik nu ben, op deze plek en in deze tijd. Door Fast Car voelde ik met dankbaar voor deze geschiedenis, voor mijn voorouders die voor een betere toekomst voor zichzelf vochten, en uiteindelijk ook voor die van mij.
Chapman heeft in Fast Car een vertrouwdheid weten te verwerken; niet alleen in de verhaallijn van de tekst, maar ook in de emoties van de protagonist. We luisteren naar een vrouw die terugblikt op haar leven, haar problematische verleden onder de loep neemt en hoopt dat ze niet dezelfde fouten maakt die haar afkomst zo verdoezeld hebben. Een vrouw vol berouw, met een schijnbaar ondoordringbaar verlangen naar een leven dat ze nooit heeft kunnen leven.
Het is dan ook geen verrassing dat het nummer zoveel mensen van verschillende generaties zowel heeft weten te verblijden als bedroeven. Fast Car bevat een belangrijke boodschap over de menselijkheid van vrouwen die we vaak als achtergrondmateriaal zien, in plaats van als hoofdrolspelers. Het nummer is als een herinnering die we allemaal hebben meegemaakt en die zich diep in ons brein heeft genesteld. Het herinnert ons aan de mensen die we hadden willen zijn en de dingen die we hadden willen doen. We mogen ons leven dan wel in het heden leven, maar het gewicht van het verleden vormt ons wel degelijk. Onze beslissingen nu wegen net zo zwaar, misschien wel zwaarder, dan de fouten, valse starten en verkeerde beslissingen die we in het verleden hebben gemaakt.
Fast Car werd als muziek niet alleen gedefinieerd door de zang, melodie of het ritme. Voor mij was het veel meer: muziek met een geschiedenis en een waarschuwing. De ontnuchterende waarheid van Fast Car weet me nog altijd te raken. Ik luister er nu weer naar en de weggestopte angsten en herinneringen – die ik in het dagelijks leven vaak gedwongen ben te vergeten – borrelen weer omhoog: sta jezelf niet toe om diep na te denken over wat er ontbreekt, want een geest die in het verleden huist, kan nooit vooruitgaan en gedijen in het heden.
Naarmate ik ouder werd, kreeg Fast Car een steeds diepere betekenis voor me. Het vertelt niet per se mijn verhaal (ik ben een zwarte vrouw, maar ben in de middenklasse opgegroeid) – maar toch roept het een bekend verlangen bij me op, dat veroorzaakt wordt door de herinnering aan mijn dromen voor de toekomst, die uiteindelijk verbrijzeld werden door de meedogenloze realiteit van een wrede en onverschillige wereld. Ik denk aan alle beloftes en voornemens die ik ieder jaar weer maak, en hoe de chaotische realiteit van het leven – denk aan geld, tijd, ras, geslacht en bekwaamheid – mij, en eigenlijk iedereen, ons toch weet vast te houden in het verleden waar we zo graag afstand van willen doen.
Op een gegeven moment moeten we de dingen die ons vastgeketend houden achter ons laten, om eindelijk in vrijheid te kunnen leven. De dingen zijn misschien niet zo gegaan zoals we gewild hadden, maar dat betekent niet dat we ze niet alsnog kunnen veranderen – zelfs als die keuze chaotische, ingewikkelde en ongemakkelijke consequenties heeft. Dat is wat Fast Car betekent. Of zoals Chapman in de outro zingt: "You've got a fast car / Is it fast enough so you can fly away? / You've gotta make a decision / Leave tonight or live and die this way."