Ik werd achtervolgd door de drones van Ai Wei Wei

Stel je voor dat je zou moeten verdwijnen. Hoe kun je dan compleet van de radar verdwijnen en onmogelijk zijn om te vinden? Camera's zijn overal, creditcards worden getrackt, en je locatie kan via apparaten achterhaald worden. Dat wordt best lastig dus. Overweeg een ander scenario: je bent een dissident in een snel veranderend politiek klimaat. Hoe zou het voelen dat elke stap die je zet, wordt gevolgd door de staat?

Het idee dat surveillance meer en meer wordt geaccepteerd, staat centraal in de installatie van Jacques Herzog, Pierre de Meuron en Ai Weiwei in Park Avenue Armory in New York. De indrukwekkende installatie Hansel & Gretel is een commentaar op de verandering in de publieke ruimte. We leven in een tijdperk vol dataverzameling en overheidsspionage, maar mensen lijken het wel prima te vinden dat ze constant bekeken worden. We weten best dat grote bedrijven profiteren van onze internetactiviteit en onze gesprekken opnemen, maar maakt het ons écht wat uit?

Het gebouw waarin de expositie plaatsvindt, Park Avenue Armory, ziet er dreigend uit. Het gigantische, rode gebouw bestrijkt een heel huizenblok in New York. Binnen vind je een pikzwarte hal, zo groot als een voetbalveld, waar drones rondvliegen die elke beweging van bezoekers volgen. Aan het plafond hangen infraroodcamera's die de bezoekers filmen en de gezichten, ledematen en looproutes van deze mensen projecteren op de vloer. Het is een griezelig gevoel dat een kunstinstallatie jou bekijkt en alles opneemt, maar toch zie je er bijna alleen narcistische bezoekers die beginnen te dansen en poseren voor de camera. Sommigen maken zelfs een sneeuwengel op de vloer, gecreëerd door een beveiligingscamera.

De installatie is ontstaan uit een vijftienjarige samenwerking tussen de architecten Herzog, De Meuron en multidisciplinaire kunstenaar Ai Wei Wei. Herzog vertelt aan Creators dat de titel, Hansel & Gretel, verwijst naar de sporen die mensen achterlaten.

"Publieke ruimte is, door toezicht en beveiligingscamera's, veel gevaarlijker dan we dachten. Die metafoor, de naam Hansel & Gretel, is daarom perfect. Hans en Grietje leven naast het bos, waar ze waarschijnlijk elke dag in spelen. En dan komen ze erachter dat er in dat bos eigenlijk een groot gevaar schuilt," vertelt Rebecca Robertson, directeur en producer van Park Avenue Armory.

Voor Ai, die bekend staat als een dissidente kunstenaar in Beijing en daarbuiten, is overheidscontrole aan de orde van de dag. Hij vertelt aan Creators hij als kunstenaar in China in compleet andere omstandigheden leefde. "Ik was zwaar beveiligd doordat mijn internet of telefoon werd afgetapt en mensen volgden me overal waar ik naartoe ging. Dus dat is een onderdeel van mijn leven geworden." Ai vertelt dat hij zich niet voor kan stellen waarom het nodig zou zijn dat er constant cameraopnames gemaakt worden. "Maar dit is het dagelijkse leven, en of het nou gewillig gebeurt of niet, we worden opgenomen."

Ai is, in tegenstelling tot vele anderen, vrij comfortabel geworden met het idee dat hij bekeken wordt. Hij maakt het de Chinese overheid zelfs erg makkelijk te maken, doordat hij vrijwel ieder detail van zijn leven vastlegt op social media. Tijdens de persconferentie van Hansel & Gretel maakte hij selfies die hij op Instagram en Twitter plaatste.

Bijna iedereen die in dit digitale tijdperk leeft, leidt op een of andere manier wel dubbelleven, door online een ander personage aan te nemen dan in de offline-wereld. De tentoonstelling laat je nadenken: als we allemaal toch al bekeken worden, is het dan niet slimmer om zélf de controle te nemen over het verhaal dat de wereld in wordt geholpen, voordat een ander dat doet? Een van de meest dynamische, maar ondergewaardeerde, aspecten van Hansel & Gretel is een interactieve tijdslijn die de geschiedenis van surveillance laat zien. In een wereld waar aftappen, datalekken en hacken de norm is, is bewustzijn misschien wel het beste waar we op kunnen hopen.