Hoe synthetische drugs de wereldwijde drugshandel compleet veranderen

Op 4 oktober 1919 werd de eerste Opiumwet aangenomen in Nederland. Honderd jaar later blikken we terug op de geschiedenis, en kijken we naar de gevolgen én toekomst van drugswetgeving. Lees de komende weken meer hier.

De tunnel was eind jaren tachtig gegraven in opdracht van Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán Loera, de baas van het Sinaloakartel. Hij wordt ook wel ‘El Rapido’ genoemd, omdat hij via dit soort tunnels ontzettend snel drugs naar de Verenigde Staten wist te smokkelen. Dit was de eerste tunnel, maar het was zeker niet de enige; hiermee konden de kartels tonnen cocaïne, heroïne en cannabis over de grens krijgen.

Deze tunnels zijn zeker niet de enige manier waarop drugs van A naar B worden vervoerd: er wordt van alles ingezet, van onderzeeërs en postduiven tot kratten chilipepers en theeservies (waar de cocaïne in verwerkt zit). Dit alles is het gevolg van een ongeschreven wet van de wereldwijde drugseconomie: hoe beter een land zijn best doet om bij de grenzen de drugshandel te beperken, hoe interessanter de drugssmokkelaars het vinden. Waarom? Hoe groter het risico is om gepakt te worden, des te groter de geldbedragen die je kunt verdienen.

“De paradox van de drugsoorlog is dat hoe beter overheden hun best doen om drugs te bestrijden, hoe duurder de drugs worden, om te compenseren voor het hoge risico,” schreven de Nobelprijs-winnende econoom Gary Becker en zijn collega Kevin Murphy in 2013 in een kritiek op de war on drugs. “Er vallen daardoor enorme bedragen te verdienen. Smokkelaars die niet gepakt worden, op grote schaal opereren en de concurrentie in toom weten te houden, kunnen zo erg rijk worden.”

Het idee om drugs “buiten een land te houden” is gebaseerd op de traditionele manier waarop drugs geproduceerd en verkocht werden. De drugshandel vindt tegenwoordig namelijk steeds meer plaats op een mondiale schaal: de planten – of het nou een coca- of wietplant is – groeien in specifieke gebieden, meestal waar ze oorspronkelijk vandaan komen. Vervolgens worden ze via vaste routes naar landen gesmokkeld die vaak een stuk welvarender zijn. De meeste drugs die tegenwoordig in beslag worden genomen door autoriteiten worden gevonden bij de grenzen, en niet door politie op straat.

De strijd tussen de autoriteiten en de drugshandelaars is tegenwoordig eerder een wapenwedloop dan een kat-en-muisspel. De drugsoorlog heeft criminele organisaties over de hele wereld verrijkt; pogingen om de handel terug te dringen – tegen gigantisch hoge kosten – hebben alleen nog maar tot meer drugsroutes geleid, meer drugs en meer doden. Het is geen wonder dat drugshandel de levensader is van de georganiseerde misdaad, en dat er wereldwijd een waarde in zit van tussen de 386 en 590 miljard euro.

Los van dit alles is het drugsbeleiddeskundigen en handhavers ook opgevallen dat er steeds meer synthetische drugs worden verhandeld. Deze in het lab gemaakte broertjes van plantaardige drugs worden massaal geproduceerd in chemische fabrieken, online verhandeld en vaak via het wereldwijde postnetwerk andere landen in gesmokkeld. Denk aan middelen als meth, mdma, lsd en ketamine, maar ook aan designerdrugs als 6-APB en synthetische wiet en sterke medicijnen als fentanyl en kalmeringsmiddelen.

In Florida werden het afgelopen jaar meerdere mannen veroordeeld voor het leveren en produceren van drugs en witwaspraktijken, nadat ze honderdduizenden oxycodonpillen hadden verkocht. Ze verdienden zoveel geld dat ze het lastig vonden om de opbrengsten te wit te wassen – een van hen kocht een stel luxueuze auto’s waaronder een BMW, Audi R8, Aston Martin, Bentley én een Maserati. Ze hadden de pillen geproduceerd met pilpersen en fentanyl uit China, zodat ze grootschalig konden opereren zonder de infrastructuur van traditionele drugshandel.

Dit is de toekomst van de drugshandel. In een blog op de website van Brookings Institution legde Jonathan Caulkins en zijn mede-auteurs uit hoe een verschuiving naar synthetische drugs als fentanyl de traditionele smokkelaars buitenspel kan zetten.

“Het is voor professionele criminele organisaties niet nodig om grote hoeveelheden materiaal de grenzen over te vervoeren. Er moeten scheikundigen worden getraind, maar ze hoeven verder geen zware wapens te gebruiken. Voor de handel in synthetische drugs is maar een klein team nodig, en minimale territoriale controle.”

Synthetische drugs zijn goedkoper en makkelijker om te produceren dan cocaïne en heroïne, omdat ze niet afhankelijk zijn van plantengroei en je overal een lab van zou kunnen maken: van grote fabrieken tot je eigen badkamer. In zulke fabrieken kunnen zo van de een op de andere dag andere drugs worden geproduceerd, afhankelijk van de vraag. Vanwege de manier waarop ze worden geproduceerd en gesmokkeld, kunnen ze op een relatief snelle en goedkope manier bij de uiteindelijke kopers terechtkomen.

Thomas Pietschmann, die drugstrends analyseert namens het Bureau voor Drugs en Criminaliteit van de Verenigde Naties, zegt dat “het duidelijk is dat in de laatste twee decennia vooral steeds meer synthetische drugs in beslag werden genomen.”

Zoals Peter Andreas, docent internationale studies aan Brown University en auteur van Border Games: Policing the U.S.-Mexico Divide, zegt: “De toekomst is synthetisch.” En dat heeft gevolgen voor grenscontroles. “Het is al ontzettend moeilijk om duurzame en winstgevende producten als heroïne of cocaïne te verbieden. Maar synthetische drugs maken het nog minder handig om drugsbestrijding vooral op grenscontrole te richten. Het is urgenter dan ooit dat we ons meer op de vraag dan op het aanbod concentreren.”

Mensen uit armere milieus richten zich meer en meer op goedkope drugs met onvoorspelbare bijwerkingen, zoals het meth-achtige sisa in Griekenland en pajdo, een soort heroïne, in Servië. Cathinonen zoals mephedrone waren een tijdje vooral populair bij Britse jongeren omdat het een beetje op cocaïne lijkt, maar makkelijk verkrijgbaar en goedkoper is. Nu wordt het vooral gebruikt in Rusland, Georgië, Hongarije, India en in de Roma-gemeenschap in Roemenië.

Mensen met weinig geld wenden zich ook vaak tot synthetische wiet, zoals Spice. Het is een nog altijd vrij gevaarlijke drug, die als goedkoop alternatief voor heroïne wordt gezien. Zoals elke synthetische drug is Spice heel winstgevend, zelfs voor mensen die maar een kleine rol in de handelsketen spelen. Uit een onderzoek van het Europees waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving naar Europese Spice-verkopers, bleek dat leveranciers tussen de zes- en achtduizend euro investeren en zo 157.000 euro kunnen terugverdienen.

In de Verenigde Staten gebruiken arme mensen die in de stad leven vooral fentanyl, en op het platteland eerder meth. Dat laatste is vooral groter geworden doordat het lokaal geproduceerd en verkocht kan worden, zonder afhankelijk te zijn van dure dealers.

In Azië is yaba populair. Dat is een mix van 20 procent meth en 80 procent cafeïne. Het wordt gebruikt door arbeiders om harder en langer door te werken, en door jonge mensen die op een goedkope manier high willen worden. Meth zette de Filipijnse president Duterte ertoe aan om in 2016 een gewelddadige war on drugs te beginnen. Over China, een land met een lange geschiedenis met opium en weinig openbaar toegankelijke informatie over drugsgebruik, hebben onderzoekers VICE verteld dat in de laatste vijf jaar het aantal geregistreerde heroïnegebruikers is gekelderd, terwijl het aantal methgebruikers is toegenomen.

Het methprobleem heeft zich verspreid naar Bangladesh in het Westen, Japan in het Oosten en Zuid-Korea en Oceanië in het Zuiden. Ook in Europa wordt er meer meth gebruikt, vooral in Duitsland, Griekenland, Noorwegen, Tsjechië en Slowakije.

De VN heeft gewaarschuwd dat de wereldwijde opkomst van methamfetamine – de synthetische drug die het meest voorkomt – “onverwacht” en “opmerkelijk” is geweest, met zes keer zoveel in beslag zijn genomen hoeveelheden sinds 2008. Dat komt doordat meth enorm verslavend is, maar ook omdat het een stuk makkelijker is om een methlab neer te zetten dan een cocaplantage.

In sommige gebieden raken plantaardige drugs zelfs verdrongen door hun synthetische broertjes. In de Gouden Driehoek – een gebied in Thailand, Laos, Myanmar en Vietnam waar veel opium wordt geproduceerd – heeft de rebellengroep United Wa State Army uit Myanmar de papavervelden vervangen door een gigantisch netwerk van methlabs in de staat Shan.

Vorig jaar januari werd in deze staat een recordhoeveelheid van dertig miljoen meth in pilvorm en 1.724 kilo crystal meth gevonden in een verlaten huis, evenals heroïne en cafeïnepoeder. De synthetische drug is simpelweg veel lucratiever voor de Wa. Het gevolg is dat, volgens de VN, Myanmar de grootste methproducent ter wereld is geworden. In 2018 werden hier 745 miljoen methpillen in beslag genomen – wat vergeleken met de 320 miljoen uit 2016 een ruime verdubbeling is. Vanwege de overvloed aan meth in dit gebied, is het de drug waar in de meeste Zuid-Aziatische landen verreweg de meeste aandacht naar uitgaat.

Meth wordt ook geproduceerd in Nigeria, India, Irak en Iran. Vanuit Iran, waar de drug ‘shisheh’ wordt genoemd, is het ook overgeslagen naar Turkije, Rusland en Afghanistan (‘s werelds grootste opiumproducent). In Europa zijn vooral Tsjechië en Nederland grote spelers. In mei werd op een drijvend methlab bij Moerdijk 300 miljoen liter methamfetamine-olie in beslag genomen, en een maand later ook nog eens 2500 kilo crystal meth in Rotterdam – de grootste vondst ooit in Europa, volgens de politie.

Fentanyl heeft ondertussen steeds meer zijn weg gevonden in Noord-Amerika. De Mexicaanse kartels hadden goed geanticipeerd op de verschuiving naar synthetische drugs, en zijn al overgestapt van cannabis en heroïne naar methamfetamine en fentanyl – in beide gevallen zijn ze hofleverancier van de VS. Afgelopen februari schreven we over het Sinaloakartel, waar producenten van opium zijn overgestapt naar fentanyl omdat het goedkoper is en door het gewicht makkelijker te verbergen en te vervoeren is.

Om in te schatten hoe groot de industrie werkelijk is, zou je vooral moeten kijken naar het epicentrum van de synthetische drugs, het land waar je massaal farmaceutische producten en grondstoffen kunt inslaan zonder dat mensen zich gelijk afvragen waar je dat verder voor nodig hebt: China.

Op 3 januari 2015 overleed Bailey Henke, een achttienjarige student uit Grand Forks in North Dakota, nadat hij samen met wat vrienden fentanyl had gerookt. Grand Forks is een klein stadje, maar het was de tweede keer binnen een half jaar dat er zo’n sterfgeval plaatsvond. Twee jaar lang werd onderzocht waar hij het vandaan had gehaald, en uiteindelijk kwam de zoektocht uit op een internationaal drugsnetwerk in China, waar talloze synthetische drugs werden geproduceerd en via de post Amerika in werden gesmokkeld.

De onderzoekers konden de fentanyl terugleiden naar Zaron Bio-Tech, een bedrijf in Shanghai van waaruit volgens de Amerikaanse regering “gigantische hoeveelheden” fentanyl werden verscheept naar Canada, en vervolgens naar de VS. De drugs werden geproduceerd in vier labs en online verkocht aan distributeurs. Om de financiële transacties verborgen te houden gebruikten de leveranciers offshore-accounts en derde partijen, zodat ze geld weg konden sluizen. Ook gebruikten ze versleutelde communicatie-apps om hun zaken mee af te handelen.

De vermeende bazen van dit bedrijf, Jian Zhang (ook wel ‘Hong Kong Zaron’ genoemd) en Yan Xiaobing, werden in 2017 de eerste Chinezen die door de Amerikaanse overheid werden aangewezen als Consolidated Priority Organization Targets (CPOT’s), wat bedoeld is voor grote internationale drugs- en witwasorganisaties. De twee zijn nog altijd erg groot, ondanks dat 32 van hun partners in de VS en Canada inmiddels zijn aangeklaagd of in de gevangenis zitten. Ook de business van de twee volgende Chinese leveranciers die het tot CPOT schopten is nog altijd springlevend: Fujing Zheng en zijn vader Guanghua, die beschuldigd zijn van het produceren en transporteren van fentanyl en 250 andere synthetische drugs naar minstens 25 landen vanuit Shanghai.

De Amerikaanse regering heeft China aangewezen als “voornaamste bron” voor niet alleen de fentanyl die in de VS voor problemen zorgt, maar ook voor de chemicaliën die Mexicaanse bendes als grondstoffen gebruiken om methamfetamine te maken. Hetzelfde geldt voor de methlabs in de Gouden Driehoek, die allemaal Chinese grondstoffen gebruiken, waarna het weer teruggaat naar China als voltooide meth. China is ook een belangrijke bron voor neppillen en nieuwe psychoactieve stoffen.

Een antwoord op dit alles lijkt voorlopig uit te blijven. De meeste westerse landen – waaronder de VS, maar ook Nederland – hebben geen uitleveringsovereenkomst met China, en ook niet de macht om de Chinese regering onder druk te zetten om op de drugssmokkelaars te jagen.

China, dat ironisch genoeg nog gedwongen werd om Britse opium te importeren tijdens de opiumoorlog in de negentiende eeuw, is de op-een-na grootste economie ter wereld. Maar het land staat ook op het punt om de grootste drugsexporteur van de wereld te worden.

“In China zit een van de grootste en slechtst gereguleerde chemische industrieën ter wereld,” stond dit jaar in een rapport van onderzoeksbureau Rand. “Vanwege een gebrek aan toezicht kunnen gewetenloze bedrijven sterke synthetische drugs op de markt brengen en exporteren, zoals fentanyl (…). Het is een ideale omgeving om productie en export van synthetische psychoactieve stoffen te verbergen, waaronder opioïden.”

Volgens het rapport vormt de Chinese export van chemicaliën een derde van alle wereldwijde verschepingen. De Amerikaanse overheid schat dat er 400.000 mensen bij de productie en distributie betrokken zijn, “waarvan sommigen illegaal opereren en uiteenlopende chemicaliën produceren, waaronder grondstoffen en bestanddelen die vaak gebruikt worden om psychoactieve stoffen mee te maken.” Jeremy Douglas, de regionale afgevaardigde voor het VN-bureau voor drugs en criminaliteit, zegt dat de wijdverspreide corruptie van China bijdraagt aan de illegale productie en export van synthetische drugs en de grondstoffen ervoor.

In het rapport staat ook dat synthetische drugs zo succesvol zijn omdat ze een grotere winstmarge hebben: “Fentanyl is een economisch aantrekkelijk alternatief voor heroïne,” staat in een van de analyses. Volgens de Amerikaanse Drug Enforcement Administration kan “een kilogram fentanyl, nadat het tot pillen is verwerkt, tussen de 10 en 20 miljoen dollar opleveren. Omdat het voor 3500 dollar per kilo uit China kan worden gekocht, is het een aantrekkelijke investering voor dealers. Ter vergelijking: heroïne moet worden ingekocht voor tussen de 50 duizend en 80 duizend dollar per kilo, en kan uiteindelijk verkocht worden voor ongeveer 200 duizend dollar.”

In tegenstelling tot coca- of papaverproducenten in Colombia of Afghanistan, bieden Chinese bedrijven hun waar openlijk te koop aan op Engelstalige websites – inclusief kortingen als je in bulk koopt. Ook verkopen ze online doe-het-zelf-setjes voor fentanyl, inclusief pilpersen, bindmiddelen, omhulsels en chemische kleurstoffen.

“Dankzij China en het internet is het schrikbarend eenvoudig om enorme hoeveelheden fentanyl op de markt te brengen,” tweette Bryce Pardo, onderzoeker van Rand. “Op deze schaal zou je van een massavergiftiging kunnen spreken.”

Met plantaardige drugs moet je weliswaar letten op de kwaliteit en de dosering, maar uiteindelijk krijg je wel de plant waar je om gevraagd hebt. In de vrije wereld van de synthetische drugs is het voor de meeste gebruikers echter onmogelijk om te weten waar ze precies voor betaald hebben, tenzij ze het laten testen.

En als je een plant verbiedt, dan verbied je gewoon een plant. Maar bij synthetische drugs moet je specifieke chemische formules verbieden, wat lastig is, omdat de chemische samenstelling kan worden aangepast om dit te omzeilen – met als gevolg dat drugs vaak alleen nog maar gevaarlijker en onvoorspelbaarder worden.

Fentanyl en zijn evenknieën behoren tot de krachtigste middelen die ooit zijn ontwikkeld. Daarom kunnen ze ook per post worden verzonden: het zijn kleine, maar desalniettemin winstgevende hoeveelheden. Een soortelijke stof is carfentanil, dat tienduizend keer zo sterk is als morphine, en daarom onder andere wordt gebruikt om olifanten bewusteloos te maken. Het is tevens aangemerkt als chemisch wapen door het Verdrag chemische wapens.

Dit nieuwe drugstijdperk past naadloos in de huidige wereld. Net zoals met voedsel en kleding krijgt de massa eigenlijk maar meuk, en de rijkeren het spul van goede kwaliteit. In Europa kun je voor zeventig à tachtig euro cocaïne krijgen die 50 tot 70 procent puur is, en voor minder dan de helft van de prijs een soort fabrikaat van synthetische cathinonen en versnijdingsmiddelen uit een of ander Chinees laboratorium.

Ook de zwarte markt voor nagemaakte medicijnen maakt deel uit van deze groeiende synthetische drugsindustrie – zoals pijnstillers of kalmeringsmiddelen, die worden gebruikt als goedkope manier om high te worden of door mensen die in landen wonen waar geen goede gezondheidszorg is. Gezondheidsdeskundigen waarschuwen voor de schade die deze middelen kunnen veroorzaken, zoals Xanax in de VS en het VK, dat tegen paniekstoornissen en angststoornissen wordt gebruikt, of het stimulerende middel Captagon, een combinatie van amfetamine en theofylline die vooral populair is in het Midden-Oosten. Deze markt is waarschijnlijk net zo groot als de gehele drugshandel.

“De synthetische revolutie is niet voortgekomen uit de consument; eerder andersom,” zegt Mike Power, de schrijver van het boek Drugs 2.0. “De meeste drugsgebruikers zouden niet snel voor fentanyl kiezen, aangezien de effecten korter duren en minder zijn, maar het gezondheidsrisico wel groter is. Daarnaast is er nooit een drug geweest die het effect van coke echt kan evenaren. Synthetische wiet is populair bij de armste lagen van de samenleving, maar mensen met wat meer geld geven toch echt de voorkeur aan echte wiet.”

Voor de autoriteiten zijn het meerdere nachtmerries die samenkomen. Hoe gefragmenteerder de drugshandel wordt, hoe moeilijker de handelaars te grijpen zijn. Het in toom houden van de oude drugshandel was al lastig zat, maar nu zit de naald nog dieper in de hooiberg verstopt. Dat is alleen al te zien aan het onvermogen van Amerikaanse douane om de grote hoeveelheid fentanyl die het land binnenkomt te beperken, ondanks dat het zo’n groot probleem is.

Als deze trends zich doorzetten, zal de productie, verkoop en consumptie van synthetische drugs die van de plantaardige volledig overstemmen. Grenzen zullen er nog minder toe doen voor smokkelaars, en wetshandhavers zullen er nog meer moeite mee krijgen om de import van drugs in de gaten te houden. Drugs zullen steeds meer op normale consumentenproducten lijken, maar ondertussen wel gevaarlijker worden. Wat de vraag oproept: hoelang zijn we nog bereid om de kosten te dragen van een slecht gereguleerde, schadelijke en gewelddadige economie, voordat we de stap zetten naar een betere regelgeving?