Tech

Het Baader-Meinhof-fenomeen is het leukste wat je de deze week gaat overkomen

​Je hebt twee soorten mensen: zij die weten dat het Baader-Meinhof-fenomeen het perfecte voorbeeld is van het Baader-Meinhof-fenomeen en zij die überhaupt nog nooit van het Baader-Meinhof-fenomeen hebben gehoord. En ook als je jezelf nu nog bij de laatste groep schaart, kan ik je verzekeren dat je binnen een paar dagen bij de eerste hoort.

Het Baader-Meinhof-fenomeen laat zich het best beschrijven met wat voorbeelden:

Videos by VICE

  • Je hebt Nike Air Max gekocht; ineens heeft iedereen Nike Air Max
  • Nadat een paar vrienden je vragen of je meegaat naar een kleinschalig festival, hoor je ineens van iedereen dat ze ook van plan zijn te gaan
  • Sinds je een pasjeshouder hebt in plaats van een portemonnee, zie je die dingen ineens overal
  • Je luistert door een samenloop van omstandigheden aandachtig naar een onbekend nummer van Anita Meyer en later blijkt het dus toch best bekend te zijn, omdat het overal wordt gedraaid

Dit alles lijkt heel eigenaardig, maar het is puur een cognitieve denkfout: je krijgt dagelijks zo’n tsunami van impulsen over je heen, dat ​90 procent weg wordt gefilterd. Zodra je echter over een nieuw begrip of verschijnsel leert, valt datgene ineens op in je belevingswereld.

Waar je het voorheen nog samen met de rest van de voor jou irrelevantie informatie wegwuifde, merk je deze nu ineens wel op. Je radar voor dingen als de Darwin-award en vochtige toiletdoekjes staat gewoon plotsklaps aan – en dat noemen we het Baader-Meinhof-fenomeen.

Deze awareness-mindfuck dankt volgens de internets haar naam aan de Rode-Legerfractie, een Duitse links-extremistische terreurbeweging uit de jaren zeventig die in haar kindertijd ook wel bekend stond als de Baader-Meinhof-Gang. 

Een oplettende internetgebruiker merkte in 1994 naar horen zeggen in een online discussie op dat hij binnen 24 uur andermaal de naam van de guerrillagroep hoorde vallen en doopte deze hersensensatie om tot het Baader-Meinhof-Fenomeen. Apart is dat het fenomeen geen Wikipedia-pagina heeft en er verder geen keihard bewijs is te vinden van deze anekdote. Het Bulletin Board van de St. Paul Pioneer Press claimt dat Terry Mullen twintig jaar geleden het volgende op hun forum schreef:

“Many years ago, I identified a phenomenon so startling and so broad in its application that it encompasses the current wonder surrounding the number 23, as well as many other forms of eerie coincidence. I have dubbed it The Baader-Meinhof Phenomenon — named after the notorious West German gang of terrorists. The phenomenon goes like this: the first time you learn a new word, phrase or idea, you will see that word, phrase or idea again in print within 24 hours. (This does not apply to topical things — just obscure words, etc.)”

Het had dus evengoed het Gele-Volkswageneffect, het Nummer-23-fenomeen of het Quinoa-complex kunnen heten. Andere bezoekers van het Bulletin Board pikten de term Baader-Meinhof-fenomeen snel op en kwamen met hun eigen anekdotes over het verschijnsel. Sindsdien worden alle gelijksoortige verhalen op het forum geplaatst onder de kop “Baader Meinhof Phenomenon.” Je zou het de eerste internetmeme ooit kunnen noemen. 

In preciezere termen is het Baader-Meinhof-fenomeen een cognitieve vooringenomenheid, die in dit geval de illusie van herhaling veroorzaakt.

Het wordt versterkt door het recentheidseffect, dat ongeveer op het volgende neerkomt: als ik jou een lijstje met woorden geef om te onthouden, is het waarschijnlijk dat je je de laatste woorden op die lijst een stuk beter kan herinneren. Daarnaast wijst perceptie-onderzoek uit dat de illusie van meervoudigheid van bepaalde verschijnselen onder andere wordt veroorzaakt door de mate waarin iets tot de verbeelding spreekt. Zoals mijn ‘exclusieve’ Nike Air Maxjes meer tot de verbeelding spreken dan goedkope patta’s van de Scapino.

We spreken natuurlijk niet van een Baader-Meinhofje als we het hebben over Hollywoodfilms en popmuziek ten tijde van hun populariteitspiek, kabinetscrises en andere dingen waar je door de media mee wordt kapotgegooid, maar het is ook best lastig om de definitie exact af te bakenen. Om het overzichtelijker te maken, sleutelde ik een diagram in elkaar, die op het eerste gezicht een verzameling willekeurig bij elkaar geraapte begrippen lijkt:

Hopelijk besef je nu dat wanneer je iemand ziet met hetzelfde leuke bloemetjesshirt als jij, dat niet is omdat de wereld een hekel aan je heeft. Je wordt gewoon gebaadermeinhoft.

De eerste keer dat ik dat besefte, was toen ik op Reddit dit begrip een paar keer in korte tijd voorbij zag komen, nadat ik er pas nog daarvoor kennis van had genomen. Dat maakt het Baader-Meinhof-fenomeen een perfect voorbeeld van zichzelf. Maar dat zul je binnenkort wel merken.