Tech

Hoe Ivo Opstelten met zijn drones-voorstel van Nederland GEEN politiestaat maakt

Gemeentes mogen met vliegtuigjes spioneren,” kopte gister dagblad Metro op haar voorpagina. Als het aan Grote Broer Ivo Opstelten, onze vaderlandse hoeder van Veiligheid en Justitie ligt, mag de gemeente straks burgers op straat naar eigen believen filmen met drones. Vooral de Telegraaf en aanverwanten (en de Volkskrant) liepen er direct achteraan en zo stond vanochtend mijn hele nieuwsfeed vol met “panieeek!” over drones.

Ik verwonder me over het feit dat deze golf van media aandacht nu plotseling op gang komt, want het wetsvoorstel dat de surveillance mogelijk maakt was al een tijdje openbaar en de NRC had al in mei een uitgebreid stuk over de plannen. Soms zijn de interwebz-gebaseerde media net als zeewier dat meedeinst op de golven. Maar daar wil ik het nu niet over hebben, eigenlijk. Ik wil het ook niet hebben over de vraag of ze gelijk hebben. Want enerzijds is het makkelijk scoren natuurlijk met luid getoeter over de boze overheid die je te pakken neemt wanneer je even niet oplet. En Ivo Opstelten is, dat moeten we toch toegeven, easy to hate. En niet alleen vanwege zijn opvallende gelijkenis met Jabba the Hut.

Videos by VICE

In verdediging van het voorstel zou ik kunnen aandragen dat het in wezen niet zo veel verandert; de regering doet nu al aan “spionage” door middel van drones. Wat de nieuwe wetgeving vooral doet, is de mogelijkheid om drones te gebruiken een openbare plaats geven. Dat is eng omdat het daardoor op de voorpagina van de Metro staat, maar het maakt het gebruik door de overheid ook controleerbaar.

Anderzijds is het vooral de vraag of het nodig is om nog meer en nog flexibelere camerasurveillance uit te gaan voeren. Is Nederland echt zo onveilig? (Hint: het antwoord is “nee.”) Helpen camera’s om de straat veiliger te maken? (Hint: weer “nee”) En voelen we ons überhaupt zo onveilig? (Hint: hou eens op man) Waarom dan die vliegende camera’s?

Ik zou me nu down and dirty in de strijd kunnen werpen en allerlei argumenten van stal kunnen halen om één van de twee kanten te verdedigen. Maar misschien is het beter om het, voor één keer, eerst eens over de feiten te hebben. Laten we vandaag beginnen met het wetsvoorstel, dat op 12 september door de Tweede Kamer behandeld zal worden. Wat houdt dat eigenlijk in?

Kort gezegd is het voorstel een uitbreiding van de mogelijkheid voor de gemeente om camera’s in te zetten voor de handhaving van de openbare orde. Door middel van de voorgestelde camerasurveillance hoopt Justitie criminaliteit en overlast (denk aan drugsdealers, hangjongeren en clowns op driewielers) te voorkomen. Zoals nu ook al gebeurt met non-vliegende camera’s.

De gemeente kan niet ‘zomaar’ overal gaan vliegen met de drones. De burgemeester kan, met goedkeuring van de gemeenteraad, een “hotspot”- gebied, waarvan het bekend is dat er veel overlast is (zoals een uitgaansgebied), aanwijzen waarbinnen de drones (of andere mobiele camera’s) gebruikt kunnen worden. Hierbij moeten een aantal belangrijke principes in het oog gehouden worden:

– De inzet van de camera’s moet noodzakelijk zijn in het belang van de handhaving van de openbare orde. Daarbij hoeft er niet per sé sprake te zijn van overlast, of zelfs van dreigend overlast, waardoor dit vereiste van noodzakelijkheid een beetje een wazig begrip is. Wel wordt van de burgemeester verwacht dat hij het besluit tot surveillance weer intrekt zodra de noodzaak wegvalt.

– Bij de beslissing om een gebied te surveilleren met drones moet deze maatregel in proportie staan tot het te bereiken doel. Een leger drones afsturen op een winkeldief zal dus waarschijnlijk niet gebeuren.

– Ook moet er eerst gekeken worden of het beoogde doel van overlastbestrijding ook op een andere, minder ingrijpende manier te bereiken is (de zgn. subsidiariteitseis). Als de gemeente die irritante driewielerende clowns ook kan aanpakken door ze een beleefd briefje te sturen, kunnen ze dat beter eerst proberen voor ze een blik drones open trekken.

– Tot slot moet het besluit op zorgvuldige wijze tot stand komen. Dat is wederom een nogal vaag en rekbaar begrip, maar in dit geval betekent het onder andere dat de burgemeest niet zomaar kan besluiten de hele binnenstad maar tot camerazone te bombarderen. Het besluit moet weloverwogen tot stand komen.

Of de spionerende burgemeester aan deze eisen voldoet wordt nauw in de gaten gehouden door de gemeenteraad, wat een gekozen volksvertegenwoordiging op gemeenteniveau is. Het is dus een democratisch systeem met checks & balances en democratische legitimatie, die op zich geen rampzalige inbreuk is op onze mensenrechten. Wel moet natuurlijk gezegd worden dat zeker in dit geval een begrip als zorgvuldigheid, noodzaak of proportionaliteit uiterst rekbaar is. Maar de uiteindelijke beoordeling van deze begrippen ligt bij de gemeenteraad, die de belangen van het volk behartigt. Hopelijk.

Het komt voor sommigen misschien als een schok, maar dit besluit maakt van Nederland dus geen politiestaat. Volgende keer beter!