Tech

Hoe zit het met het basisinkomen in Rotterdam?

Omdat ik in Rotterdam woon, vind ik het de gaafste stad van Nederland. Naast veel hoge en nieuwe gebouwen, een eigen accent en een enorme haven, heeft Rotterdam ook heel veel mensen zonder baan. De stad heeft zelfs de meeste werklozen van de vier grote steden van Nederland – zowel absoluut als relatief. Ondanks zeer repressief beleid van de gemeente lijkt daar geen verandering in te komen. Zo speelt er juist nu een groot conflict in de haven tussen vakbonden en het Havenbedrijf – er zijn stakingen op komst. Door toenemende automatisering staan er een hoop banen op de tocht. Eén van de radicalere oplossingen voor deze schrijnende en chronische werkloosheid is de invoering van het basisinkomen.

Ik was benieuwd naar de huidige stand van zaken omtrent het basisinkomen in mijn stad, dus sprak ik af met drie leden van het basisteam Rotterdam van Vereniging Basisinkomen, een landelijke club die informatie verzamelt en verspreidt om mensen voor het idee te enthousiasmeren.

Videos by VICE

Eerst de huidige situatie in Rotterdam: 20% Van de Rotterdamse beroepsbevolking krijgt een uitkering, terwijl het landelijk gemiddelde op 14,6% staat. Van die 20% krijgt meer dan de helft een bijstandsuitkering (10,3% van de beroepsbevolking, terwijl het landelijk gemiddelde 4,4% is). Je zou dus verwachten dat de gemeente hard haar best doet om hier iets aan te veranderen. Rotterdam kwam in 2012 met nieuw beleid. Zo is de gemeente veel strenger geworden in het toekennen van een uitkering en makkelijker in het beëindigen en het korten ervan. Daarnaast moeten werkzoekenden verplicht een tegenprestatie leveren voor hun uitkering. Een groot succes is dit beleid echter niet, zo schreef De Correspondent in 2014 al.

Ik ontmoette Yeliz, Mischa en Gijs van het basisteam Rotterdam bij de meest basisinkomstige plek in Rotterdam die ik ken, Leeszaal Rotterdam West – een gratis bibliotheek en ontmoetingsplek die draaiende gehouden wordt door tachtig vrijwilligers.

LeeszaalWest.jpg

Toevallig zijn we door Maurice van Leeszaal Rotterdam West ‘stiekem’ gefotografeerd tijdens het interview. Foto door Maurice Specht, bewerking door de auteur.

Motherboard: Ik las op jullie website dat de Vereniging Basisinkomen deze winter 25 jaar bestaat, gefeliciteerd. Dat is even oud als ik ben. Ik ken het idee van een basisinkomen pas twee jaar.

Mischa: Het idee van een basisinkomen is veel ouder dan dat. In de zestiende eeuw schreef Thomas More het boekje Utopia, waarin het idee wordt voorgesteld om al het land eerlijk te verdelen tussen alle inwoners, zodat iedereen daardoor in zijn eigen basisbehoeften zou kunnen voorzien. Sindsdien steken zulke ideeën steeds weer op, zoals nu.

Het idee bestaat dus al veel langer en er bestaan verschillende interpretatie. Wat verstaan jullie precies onder een basisinkomen?

Onze definitie van een basisinkomen bestaat uit vier zogenoemde pijlers: universeel – iedereen heeft er recht op, individueel – iedereen heeft er onafhankelijk zelf recht op, hoog genoeg – van het basisinkomen moet je in je basisbehoeften kunnen voorzien en onvoorwaardelijk – aan het basisinkomen hangen geen tegenprestaties.

Je hoeft ons ook niet te geloven, maar experimenten wijzen wel een bepaalde richting op

Hoe hoog is ‘hoog genoeg’?

Gijs: Dat is een politieke vraag en daar houden we ons eigenlijk niet direct mee bezig. Zolang het voldoende is om van te kunnen leven.

Mischa: voldoende zoals is beschreven in artikel 25 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

Artikel 25.jpg

bron: Amnesty.nl

Duidelijk. Laten we zeggen dat iedereen opeens onvoorwaardelijk €1.000,- per maand krijgt. Zullen alle prijzen dan niet stijgen?

Gijs: Dat is slechts een economische gok, er is niemand die dat zeker weet. Stel dat je een basisinkomen gaat invoeren, dan zou je ook de belasting op arbeid kunnen verlagen, zodat de loonkosten dalen en de maakprijs van producten dus ook. Dat verlies aan inkomstenbelasting zou je dan via een hogere consumptiebelasting weer terug kunnen halen. De prijzen blijven dan in theorie stabiel, terwijl werken ook blijft lonen. Bovendien betreft het basisinkomen in principe alleen een herverdeling van geld, de hoeveelheid geld in de economie blijft dus hetzelfde.

Mischa: Er zijn verschillende theorieën over hoe het prijsniveau zou reageren op de stijging in inkomsten, maar de enige manier om daar echt achter te komen, is door experimenten te doen.

En wat als iedereen thuis op de bank bier gaat zitten drinken?

Mischa: Dat is ook slechts een idee, uit de experimenten die zijn gevoerd blijkt dat het niet zo werkt. Er zullen zeker mensen zijn die inderdaad de hele dag gaan Netflixen, die niks gaan doen. Nu heb je ook al een groep mensen die dat doet. Moet je daarom nu een grote groep mensen die wel willen werken in de problemen brengen met strenge regels en het afpakken van een uitkering? Nu worden allemaal welwillende mensen gedwongen zich aan zeer strenge regels te houden en wordt alle energie besteed aan de kleine groep die niets doet. Die energie zou beter besteed kunnen worden.

Yeliz: Er wordt nu ook niet naar het gedrag van mensen gekeken. Als mensen een langere tijd vakantie hebben of een uitkering krijgen, dus een langere tijd niet werken, dan gaan ze ook niet thuis op de bank zitten. Mensen willen over het algemeen iets te doen hebben.

Gijs: Mochten mensen echt massaal niets gaan doen, dan zou het basisinkomen geen goed idee zijn. Het is echter realistischer dat het beschikbare betaalde werk eerlijker verdeeld wordt tussen mensen, omdat sommigen minder en anderen weer meer willen werken.

Uiteindelijk zullen mensen in hun handelen altijd fouten blijven maken, maar geef ze wel de vrijheid om dat te doen.

Waarom is Rotterdam een interessante stad voor het basisinkomen?

Gijs: Omdat er door technologische ontwikkeling en automatisering steeds meer banen verdwijnen en de werkloosheid waarschijnlijk dus zal stijgen. Met nog meer werklozen naast een grote groep die er al is, moet de gemeente nog meer controle uitvoeren en ambtenaren aannemen om deze mensen te coachen. Dit kost een hoop geld. Ook zullen andere maatschappelijke kosten stijgen bij een hoge werkloosheid, denk aan criminaliteit en gezondheidszorg. Rotterdam is dus bij uitstek een interessante stad om te experimenteren met het basisinkomen.

Waarom doet de Rotterdamse gemeente zo moeilijk tegen mensen die een uitkering krijgen?

Mischa: Rotterdam heeft er voor gekozen behoorlijk repressief te zijn, dat komt voort uit wantrouwen, terwijl het basisinkomen vanuit vertrouwen werkt. Waar wil je je door laten leiden? Mijn fiets is pas gejat, dus mensen zijn niet altijd te vertrouwen. Maar moet ik paranoïde worden door die ene keer dat mijn fiets is gestolen van de honderden keren dat hij in de stad heeft gestaan?

Yeliz: Ik denk dat er meer speelt dan alleen wantrouwen. De grootste politieke partij in Rotterdam is Leefbaar Rotterdam. De afgelopen twee jaar neemt het aantal werkzoekenden toe en het valt me op dat Leefbaar niet innovatief en oplossingsgericht bezig is. Daarnaast heeft De Monitor twee maanden terug onderzoek gedaan naar het bedrijf dat de Rotterdammers met een uitkering hun tegenprestatie laat uitvoeren. Er lijkt sprake te zijn van belangenverstrengeling en niet-openbare financiële constructies.

Gijs: We onderschrijven niet dat Leefbaar een schimmig politiek spel speelt, maar hun werklozenbeleid is wel krampachtig.

Mischa: SDW (het bedrijf dat het werklozenbeleid van de gemeente uitvoert, red.) heeft gratis ‘werknemers’ en krijgt een vergoeding van de gemeente per werkloze die zij hun tegenprestatie laten uitvoeren.

Hoe zit het met de rest van de Rotterdamse politiek?

Mischa: Leefbaar is volledig tegen het idee van het basisinkomen, de overige partijen hebben geen eenduidig beleid. Maar een beleid zoals het nu gevoerd wordt door de politiek, maakt de politiek zelf ook belangrijker. Nu vertel je tegen kiezers dat als ze op je stemmen, jij als politieke partij de werklozen onder de duim houdt. Met dit beleid heb je als politieke partij veel invloed, terwijl je met een basisinkomen de politiek minder belangrijk maakt. Het idee van een basisinkomen is nu nog bottom-up. Bij verschillende politieke partijen leeft het wel, net als bij vakbondsleden. De FNV organiseert bijeenkomsten over het basisinkomen om zo de mening van de leden te peilen. Binnen de vakbond LBV zijn er medewerkers die het een interessant idee vinden en is er in ieder geval één jurist ‘fan’ geworden van het idee.

Mijn fiets zal waarschijnlijk minder vaak gestolen worden

Wat zou er volgens jullie veranderen als er nu in Rotterdam een basisinkomen ingevoerd zou worden?

Mischa: De criminaliteit zal afnemen, er zullen minder kleine diefstallen worden gepleegd. Mijn fiets zal waarschijnlijk minder vaak gestolen worden. Ook zullen de kosten van gezondheidszorg afnemen, met name in de psychiatrie. Daarnaast zullen er meer kleine bedrijven en initiatieven zijn.

Yeliz: Rotterdam is een arme stad, dus de koopkracht zal sterker toenemen. Ook zullen mensen minder schulden maken.

Gijs: Er zal waarschijnlijk minder verloedering zijn en inderdaad meer kleine ondernemers, want de koopkracht zal stijgen en het risico voor ondernemers daalt. Je moet het ook niet te futuristisch voorstellen, want rijk word je niet van een basisinkomen. Mensen zullen gewoon wat relaxter worden en er zullen wellicht meer buurtinitiatieven komen.

Dus het basisinkomen is een antwoord op alles?

Gijs: Nee, uiteindelijk zullen mensen in hun handelen altijd fouten blijven maken, maar het geef ze wel de vrijheid om dat te doen. Uiteindelijk weten mensen wel wat het beste voor hen is en anders kan je elkaar altijd bijsturen en helpen.

Mischa: Je hoeft ons ook niet te geloven, maar experimenten wijzen wel een bepaalde richting op. Alleen meer en grotere experimenten kunnen meer duidelijkheid scheppen en antwoorden op toekomstscenario’s geven.