Ik sprak mijn feministische oma over feminisme 4.0

FYI.

This story is over 5 years old.

Identiteit

Ik sprak mijn feministische oma over feminisme 4.0

Samen keken we naar Beyoncé, Free the Nipple en Emma Watson, terwijl mijn opa zich op zolder verstopte.

Mijn oma was het type Dolle Mina in de jaren zestig: tuinbroek, met haar zwangere buik naar een concert van The Beatles en gescheiden op haar vijfentwintigste. Toen ontmoette ze mijn stiefopa, trouwde in een minirok, verhuisde naar een dorpje in het Groene Hart en kookte enorme soeppannen met erwtensoep voor de hele straat. Maar ze bleef een feminist. Als kunstenaar tekende ze voor het feministische krantje in het dorp en ze vergaderde mee met de lokale feministen in Nieuwkoop, waar ze een vrouwenkrant voor maakte.

Advertentie

Inmiddels zijn we veertig jaar verder en wordt feminisme niet meteen meer geassocieerd met een tuinbroek en "baas in eigen buik". Het is 2016 en feminisme is Beyoncé, Free the Nipple en stoppen met de pil. Ik ging een middagje met mijn oma in gesprek over dit nieuwe feminisme, vrijen in weilanden en haar feministische tekeningen. Er was thee en warme appeltaart, ik droeg een tuinbroek en mijn opa had zich op zolder verstopt.

Alle foto's door Kas van Vliet

Broadly: Hey oma, heb jij weleens je bh verbrand?
Oma Astrid: Ik heb heel lang zonder bh rondgelopen, maar er nooit eentje verbrand. Op een gegeven moment is dat gebruik eruit gegaan, nu draag ik wel weer een bh. Maar in die tijd was het niet dragen van een bh vrijheid; geen bh, geen knellende banden.

Was je een stereotiepe feminist?
Ik was niet zo heel erg van de statements en de barricades opgaan. De feministische sfeer was toen ook wel vrij rigide. Mannen waren allemaal slecht en deugden niet. Dat werd uitgedragen in het boek De Schaamte Voorbij van Anja Meulenbelt, waarin omschreven werd dat mannen absoluut niet meededen; niet in het huishouden, niet in de opvoeding, ze deden helemaal niks.

Ik vond het zelf ook moeilijk om altijd maar alleen thuis te zijn, opa had gewoon een baan. Toen ik hier kwam wonen in Nieuwkoop, werkte ik één dag in de week in Amsterdam. Ik gaf les in handarbeid. Toen ik aan de school van Freya [haar dochter, mijn moeder, red.] vroeg of ze daar een middag mocht overblijven – zodat ik een dag in de week kon werken – mocht dat niet. Ik was immers getrouwd. Dat hebben we toen anders opgelost, met vrienden en buren en zo, maar als getrouwde vrouw mocht je dus niet je kind laten overblijven. Daarom vond ik wel aansluiting het vrouwencafé.

Advertentie

Tekening van mijn grootmoeder in een feministisch krantje

Wat gebeurde er allemaal in dat vrouwencafé?
We kwamen één keer in de week bij elkaar, tussen 1977 en 1978, en spraken dan over een bepaald thema, bijvoorbeeld school of arbeid. Op een gegeven moment had ik verzonnen dat we ook maar een krantje moesten uitbrengen, dan wisten mensen een beetje waar we mee bezig waren en konden ze zelf ook langskomen op het vrouwencafé. Het riep ontzettend veel weerstand op in Nieuwkoop, zowel bij mannen als bij conservatieve vrouwen. Er werd heel denigrerend over gedaan, dat zie je ook wel terug in de tekeningen. Maar als ze dan een keer langskwamen, zeiden ze vaak, "God, het valt eigenlijk wel mee, best aardige mensen."

De vrouw die het café had opgezet was wel een felle tante hoor. Ze had een hele starre, vervelende man die niks in huis deed. Later is ze gescheiden en lesbisch geworden. Mannen deugden in haar ogen absoluut niet. Dat vond ik lastig, wat ik heb een huwelijk met een man die op zich wel deugt.

Wat vond je er zo lastig aan?
Nou, op een gegeven moment las ik een artikel van Renate Rubinstein in Vrij Nederland waarin ze sprak over de humorloosheid van de tweede feministische golf. Ik weet nog goed dat opa een keer met zijn cabaretgroepje – waar trouwens ook veel vrouwen bijzaten – het nummer De Moedermavo speelde. Dat nummer ging over vrouwen die weer naar school gingen. Dat begon zoiets als "Moeder zit al zolang gevangen in haar huis". Het was een grappig lied, maar die vriendin van mij stond op en stormde woedend de zaal uit. En dat zinde me niet, waarom wist ik toen niet zo goed. Dat artikel van Renate Rubinstein sloeg de spijker op zijn kop. Ik vond het lastig omdat het zulke zware materie was, alsof we constant onderdrukt werden. Ik voelde me niet onderdrukt. Toch ben ik deze vrouwen wel heel dankbaar, anders hadden we bijvoorbeeld nooit de pil gehad.

Advertentie

Toevalligerwijs komt opa nu net binnenwandelen. De Moedermavo neuriënd

Wat vond opa ervan, dat je feminist was?
Wij zijn allebei opgegroeid met het idee dat de man werkt en de vrouw thuisblijft. Maar voordat ik hem ontmoette, was ik al een tijdje alleenstaand geweest en verdiende ik mijn eigen geld. Nadat we getrouwd waren, wilde ik graag op de zaterdagen een onderwijsakte halen, zodat ik kon gaan lesgeven. Opa vond dat helemaal niet leuk, want ik zou elke zaterdag weg zijn. Maar ik wilde het graag en heb het uiteindelijk wel gedaan. Maar er waren blijkbaar ook heel veel vrouwen die dat soort dingen niet deden, die lieten zich die dingen wel verbieden. Ik heb me nooit onderdrukt gevoeld, ook niet in mijn vorige huwelijk. Daar was ik zelfs de kostwinner – ik werkte en hij studeerde.

We hebben wel felle discussies gehad over wat de taakverdeling zou zijn. Opa maakte carrière in de wetenschap, maar ik werkte ook, op de Vrije Universiteit. Ik ontmoette hem toen ik zijn proefschrift ging uittikken. Ik was toen wel jaloers dat hij carrière kon maken, zich kon ontplooien. Die mogelijkheid zat er voor mij niet in omdat er toch iemand thuis moet blijven. Hij verdiende een salaris als hoogleraar dat ik van z'n lang zal ze leven niet zou krijgen.

Hier trouwde mijn oma met mijn opa in minirok

Laten we een paar kenmerkende beelden doornemen van feminisme 4.0. Dit is Free the Nipple.
Dit is veel explicieter ingezoomd op een detail. Vroeger was het meer: geen bh betekent meer vrijheid. Het ging nooit zozeer over tepels, en nu wel. Het was vroeger ook veel minder een gendergebeuren. Nu is een gender meteen een stuk seksueler. Een vrouw in bikini is nu sexy, en zodra je borsten krijgt ben je een seksueel wezen. Vroeger droegen we nooit een bh, nu draag ik er ook eentje. Ik heb toch het idee dat alles preutser aan het worden is.

Advertentie

Vanaf wanneer zijn we volgens jou preutser geworden?
Nou ja, dat ging allemaal heel geleidelijk. Toen wij hier pas woonden, zo'n veertig jaar geleden, liep ik met de buurvrouw in bikini naar het zwembad aan het einde van de straat. Nu zou dat echt niet meer kunnen. Vroeger was het nog bon ton om met je blote boezem bij een meertje te liggen, maar toen ik zo'n vijftien jaar geleden met een vriendin ging zwemmen, vond ik dat niet leuk meer. Niemand ging nog met blote borsten zonnen. Vanaf de jaren zeventig werden we steeds voorzichtiger.

Natuurlijk was het vroeger echt niet allemaal beter of minder preuts. Ik was zelf ook ongetrouwd zwanger geworden, dat was een groot schandaal. Alles was een stuk geloviger, alles wat naar seks neigde werd stil gehouden. Er moest daarom ook getrouwd worden. Ik mocht absoluut geen alleenstaande moeder worden, dan moest je naar een tehuis voor ongehuwde moeders. Toen ben ik toch maar getrouwd.

Wat vind je van de juichende man in het filmpje?
Ik vind het moeilijk om te zien of hij nou juicht omdat er blote borsten zijn of dat hij het eens is met de beweging. Maar zo'n beweging is goed voor het bewustzijn, ook zodat mannen zien hoe ze ermee om moeten gaan. En tegelijk kun je niet alles regelen. Een vrouw die grote borsten heeft, waar veel naar gekeken wordt, ja… wat kan je daar nou tegen doen? Je kunt mannen niet verbieden om naar borsten te kijken. Maar meisjes moeten wel zelf de keuze hebben of ze een bh dragen of niet. Toen ik zonder bh liep, was ik me er niet van bewust dat dat als uitdagend werd beschouwd. Heel veel vrouwen deden dat. Hoe meer mensen het doen, hoe normaler het wordt. En nu zijn we dus opnieuw bezig met het bevrijden van onze tepels.

Advertentie

Dit is Emma Watson die een speech houdt voor de VN, over He for She.
Hey, dat is Hermelien toch? Wat een goede speech! Maar dat ze zegt, "als ik de leiding neem, dan wordt dat als bazig gezien" – dat heb ik niet zo ervaren. Het zit er bij mij ook wel flink ingebakken dat ik geen opdrachten aan een man mag geven hoor. Mij werd geleerd dat je niet bazig zou mogen zijn als vrouw. Als vrouw mocht je niet het voortouw nemen, de man mocht niet terecht worden gewezen. Ik ben zelf ook iemand die confrontatie uit de weg gaat. Maar wat zij propageert, dat feminisme geen mannenhaat is, vind ik heel goed. Het is precies wat ik zo lastig vond aan het feminisme van de tweede golf. Dat is nu aan het veranderen.

Kende je ook feministische mannen?
Nee, nu nog steeds niet echt.

Zijn mannen feministischer dan vroeger?
Dat denk ik wel. Jouw vader participeert bijvoorbeeld volledig in het gebeuren van het gezin. Vriendinnen spreken ook allemaal zo over hun zoon. Mannen en vrouwen doen tegenwoordig meer dingen samen in het gezin, dat is minder gescheiden.

Dit is Beyoncé, wat vind je van wat ze zegt?
Ik kon dit niet helemaal verstaan hoor.

Ze zingt " I'm flawless", dat ze een vrouw zonder fouten is die als ze wakker wordt er meteen geweldig uitziet.
Voor een feestelijke gelegenheid mag je je toch wel een beetje opmaken? In de tweede feministische golf was make-up, of jezelf mooier maken, uit den boze. Toen ik jong was hadden we van die damesbladen in huis. Daar stond in dat je als vrouw zijnde, voordat je naar bed ging, wat lichte nachtmake-up op moest doen om je man te behagen. Dat is het andere uiterste.

Advertentie

In deze clip hoor je ook een geluidsfragment van een toespraak van Chimamanda Ngozi Adichie, die zegt dat je in de huidige samenleving als vrouw niet te succesvol mag zijn, omdat je anders de man 'bedreigt'. Heb je weleens het gevoel gehad dat je je moest inhouden?
Nee, maar ik denk dat dat in Amerika erger is. Vooral als je naar Amerikaanse films kijkt. De meisjes zijn daarin altijd wit en dommig, het gaat alleen maar om de mannen en seks.

Sommige mensen zeggen dat Beyoncé niet feministisch kan zijn omdat ze met haar billen schudt en zegt van seks te houden. Mag een feminist sexy zijn?
Ja , ieder mens mag sexy zijn, of je nou feminist bent of niet. Maar in mijn tijd mochten feministen absoluut niet sexy zijn. Als meisje mocht je vroeger ook geen seks hebben. Men zei altijd "mannen willen geen afgelikte boterham" of "mannen willen maar één ding". Ik wist nooit wat dat ding was, totdat ik een keer had gevreeën met een jongen in een weiland achter de A13. Toen snapte ik het pas.

Maar daar mocht ik absoluut niet over praten, mijn moeder was zo anti-seks. Zelf wilde ik dat wel anders doen. Ik was ook lid van de NVSH, de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming. Dat was heel vooruitstrevend. Daar werd uitgelegd hoe ongesteldheid werkt, dat werd ons vroeger niet verteld. Dan was ik aan het rolschaatsen en bloedde ik in mijn broekje, en dan kreeg ik een watje. Ik had geen idee wat ik daarmee moest. Het lichaam mocht niet eens bestaan in onze tijd. Later leerde ik wel over zaken als de pil.

Wat vind je ervan dat steeds meer meisjes en vrouwen nu juist afstappen van de pil?
Nou, dat doe je natuurlijk omdat je hele hormoonhuishouding in de war raakt. Bij mij was dat anders. Ik weet nog goed dat ik op een gegeven zeker wist dat ik niet meer zwanger wilde worden, toen heb ik me laten steriliseren. Opa vond dat niet leuk, want hij zag dat als een verantwoordelijkheid die van hem afgenomen werd, alsof er iets van hem werd weggenomen. Met het slikken van de pil ligt de verantwoordelijkheid ook volledig bij de vrouw, het gebruik van condooms is meer een gezamenlijke verantwoordelijkheid.

En wat vind je nou van feminisme 4.0 in vergelijking met de tweede feministische golf?
Het is anders, het gaat niet meer over onderdrukking. De manier waarop vrouwen naar mannen kijken en andersom, dat is anders. De vastgeroeste rollen zijn doorbroken. Gelijkwaardigheid in gezinnen, daarin is veel gebeurd, maar wat banen betreft nog niet. Ik las laatst in de krant dat vrouwelijke hoogleraren 800 euro per maand minder verdienen. Dat is godverdomme veel. Vrouwen zou geleerd moeten worden om daarvoor op te komen, ze moeten die zelfverzekerdheid opeisen.

-

Vrouwen praten misschien veel, maar we horen ze te weinig. Daarom is Broadly Nederland er. Like onze pagina.