In de serie ‘De Puinhopen van Irak’ zie je de gezichten achter de oorlog

Sakir en een strijder

Dat Irak een puinhoop is, hoor je de afgelopen dagen constant in het nieuws. Iran en de VS vechten op dit moment een machtsstrijd uit in het land, maar dat is slechts een hoofdstuk in een belabberde situatie die al decennia voortsleept.

Journalist en documentairemaker Sakir Khader bracht bijna de helft van vorig jaar in Irak door. Dat deed hij om daar de documentaireserie De Puinhopen van Irak te maken, die in opdracht van de VPRO werd geproduceerd door VICE Studios. In de serie brengt Sakir de situatie in Irak in kaart, en de impact van de voortdurende strijd op het leven van gewone Irakezen in beeld.

Videos by VICE

Sakir is een Palestijn die werd geboren in Vlaardingen, maar die het Midden-Oosten altijd als ‘zijn’ regio heeft beschouwd. Voordat hij naar Irak ging werkte hij voor de Volkskrant, Brandpunt en de NOS, waar hij voornamelijk reportages maakte over Syrië, mensensmokkelaars en de vluchtelingencrisis.

Ik sprak met Sakir over zijn serie, en over de situatie in Irak. De foto’s in dit artikel maakte Sakir tijdens zijn verblijf daar.

VICE: Hoi Sakir, waarom wilde je deze serie over Irak maken?
Sakir: Ik liep al langer met het idee rond. Als jonge jongen zag ik de Irak-oorlog op televisie. Ik was altijd wel gefascineerd door het land, maar vooral ook door hoe mijn familie ernaar keek. Dat Irak echt hét land was, het paradijs. Ik keek toen heel veel Al Jazeera, en werd geconfronteerd met de rauwheid van die oorlog. Toen ontstond bij mij het idee dat ik oorlogsjournalist wilde worden. Ik wilde ook die rauwheid laten zien, die ik niet vaak op de Nederlandse tv te zien kreeg.

Toen ik bij Brandpunt werkte, kwam het idee weer bij me op om een serie te maken over Irak. Iedereen maakt nu vooral verhalen over de strijd tegen IS, maar men verliest oog voor detail en oog voor de onderliggende problematiek. Die wilde ik laten zien. De stofwolken zijn neergedaald, de camera’s zijn verdwenen, maar de trein vol ellende dendert gewoon verder.

De eerste aflevering van de serie begint niet in Irak, maar in Vlaardingen, waar jij bent geboren en opgegroeid. Je maakt in die eerste scène meteen duidelijk dat jij bent opgegroeid met een bepaalde visie op Irak. Waarom heb je voor die persoonlijke benadering gekozen?
Ik vind het belangrijk om te laten zien uit welke wereld ik kom, en dat de kijker weet dat ik met veel perspectieven ben opgegroeid. Verhalen hebben vaak meerdere perspectieven; er bestaat niet zoiets als één waarheid. Wat voor jou een schurk is, kan voor een ander een held zijn. Je kunt dan niet zeggen: ‘jij bent een leugenaar, en jij hebt gelijk.’

Mosul
Mosul. Foto door Sakir Khader

Je had het net over de rauwheid van de oorlogsverslaggeving op Al Jazeera. Diezelfde rauwheid zie je ook terug in De Puinhopen van Irak. Het is heel anders dan de verslaggeving over het Midden-Oosten die je bijvoorbeeld in het journaal ziet. Miste je iets in Nederlandse media, wat je met deze serie wil toevoegen?
Als je bijvoorbeeld naar het IDFA kijkt, zie je dat er echt goede documentaires over conflictgebieden worden gemaakt, maar voornamelijk door buitenlandse filmmakers die uit conflictgebieden zelf komen. Als je kijkt naar documentaires uit Syrië, dan zijn die voornamelijk door lokale jongens gemaakt, in samenwerking met een buitenlandse regisseur.

VICE is een van de weinigen media geweest die toegang kreeg tot IS, en tot veel meer plekken op de wereld, omdat zij die rauwheid willen laten zien. Die rauwheid is een heel andere dimensie die je kiest voor verslaggeving in het Midden-Oosten dan de traditionele media, waardoor je het voor onze generatie veel interessanter maakt dan alleen maar politieke duiding. Je wil zien hoe mensen leven in de oorlog.

Denk je dat we hier in Nederland een verkeerd beeld hebben van hoe dat is, leven in een oorlog?
Veel mensen hebben het beeld dat de frontlinie continu onder vuur ligt. Dat er maar bommen vallen en bommen vallen, en dat zo’n heel gebied in brand staat. Maar stel er is oorlog in Nederland, en de frontlinie ligt bij Rotterdam, dan betekent dat niet dat Amsterdam ontoegankelijk is. Als er wordt gebombardeerd in Rotterdam gaat het leven in Vlaardingen en Maassluis gewoon door. Dat vergeten mensen vaak. Ze hebben het beeld dat een oorlogsgebied een en al ellende is, maar ook in een oorlogsgebied gaat het leven gewoon door. Dat soort dingen wil ik laten zien. En die kleine dingen kunnen altijd het verschil maken in onze kijk op oorlog in het Midden-Oosten. Ik wil dat de kijkers affiniteit krijgen met de karakters in de serie.

In de serie zit een jongen die als hobby drift met auto’s. Hij heeft heel veel problemen. Hij heeft echt te lijden onder de problematiek in zijn land, maar hij probeert er wel wat van te maken. Hij en zijn vrienden gaan gewoon driften, terwijl even verderop een wegbarricade is opgezet omdat er protesten zijn.

drifters
Drifters in Bagdad. Foto door Sakir Khader

Zorgen die verhalen over het ‘gewone’ leven van Irakezen ervoor dat wij hier in Nederland ons makkelijker met hen kunnen identificeren?
Ja. Als ik kijk naar Netflix- of Hollywoodfilms die over het Midden-Oosten gaan, dan zie je vaak hele boze mensenmassa’s, straten die totaal verwoest zijn, en bommen die steeds vallen, terwijl in de eerstvolgende zijstraat iemand met zijn zoontje aan het spelen is. Maar dat laatste zie je niet.

Ik wil de oorlog een gezicht geven met de verhalen van die mensen, en op die manier jou precies in het hart raken. Dat je echt voelt wat oorlog is, en kan denken: ik had daar ook in kunnen staan. In oorlogsgebied heeft iedereen te lijden onder de oorlog, maar het zijn ook allemaal mensen met dromen. Die dromen lijken steeds dieper weggestopt te worden door de ellende. Ik vind het belangrijk om, ondanks die ellende, die verhalen te verslaan en vast te leggen, ook om een archief op te bouwen van wat er in mijn regio gebeurt, zodat dat nooit verloren gaat. Dat de verhalen van die mensen bewaard blijven.

Heb je in deze serie alles kunnen vertellen wat je wilde?
We gingen daarnaartoe met een bepaald verhaal dat we wilden uitzoeken, en binnen die kaders zijn we blijven werken. Maar natuurlijk bouw je gaandeweg een netwerk op en leer je steeds meer mensen kennen. Het is 5 keer 25 minuten, en je moet je ook afvragen hoeveel je daarin wil vertellen. Het is een complex verhaal en we hebben geprobeerd dat simpel te houden door het te verdelen in vijf hoofdstukken met vijf verschillende onderwerpen. Maar als je er eenmaal in zit, dan besef je pas hoe ingewikkeld de situatie in Irak is. Dat heb ik geprobeerd begrijpelijk te maken – voor mensen die niet veel over Irak weten én voor mensen die dat wel weten – door sommige dingen juist simpel te houden, maar wel details uit de levens van mensen te pakken. Die details maken het zo intens.

Mosul
Foto door Sakir Khader

Er zijn best veel momenten in de serie waarop je risico’s loopt. Maakte je je veel zorgen over je eigen veiligheid?
Natuurlijk. Het is niet zo dat je daar roekeloos rondreist en denkt: alles komt wel goed. Mijn lokale producer Rasool en ik reden een keer in een auto ‘s nachts naar Sinjar. Dat hadden we nooit moeten doen, in de avond rijden in Irak. We reden over grote stukken weg waar niemand was. Toen zagen we vanuit de verte iemand knipperen met een zaklamp. We dachten: shit, wie is dat? Kwamen er ineens allemaal mannen uit de bosjes. We dachten meteen aan een hinderlaag van IS. De chauffeur had zijn voet op het gaspedaal, en zei: als ze iets doen, trap ik het pedaal gewoon in en rij ik ze omver. Toen ging van een van die gasten z’n telefoon, en zijn ringtone was een sjiitisch lied. De chauffeur en Rasool herkenden dat, en slaakten meteen een zucht, want ze wisten meteen dat het een sjiitische militie was [IS is soennitisch, red.]. Die zijn ook gevaarlijk, maar dat soort momenten waren wel spannend. Maar ik kies ervoor om daarnaartoe te gaan, en dan weet je wat de mogelijke gevolgen zijn. Ik hoop snel weer terug te gaan.

Weet je al wanneer?
Binnen een jaar ga ik terug. Ik ga een nieuwe korte film over Irak maken. In Irak liggen zoveel onvertelde verhalen die ik graag wil vertellen. Ik vind het belangrijk om Irak te verslaan. En ik ga een boek over Irak schrijven samen met Janny Groen [journalist bij de Volkskrant, red.]. In een boek kan je de diepte opzoeken. Je kunt het vanuit de mensen daar vertellen, maar er ook journalistieke gelaagdheid in aanbrengen vanuit mijn eigen expertise.

Wat is het grootste probleem in Irak op dit moment?
Het grootste probleem is dat er niet één iemand de baas is in Irak. Irak is versplinterd door meerdere groeperingen, die overal maar de macht hebben en met harde hand autoriteit proberen uit te stralen. Het is een puinhoop. Er zijn dorpen waar bewoners dankzij hun eigen mensen de controle hebben over hun gebieden. Daar is het relatief veilig. Maar Irak is een groot niemandsland. Een vijand kan zomaar ergens tevoorschijn komen, en bruut geweld wordt niet geschuwd. Onder Saddam was je bang voor één man, voor één regering. Nu zijn er duizend mannen waar je bang voor moet zijn.

man met wapen
Foto door Sakir Khader

Kan je concluderen dat het idee van de VS en de westerse coalitie om democratie naar Irak te brengen geen goed idee was?
Natuurlijk niet. Het werkt toch niet? Hoe lang heeft het Europa gekost voordat de democratie hier werkte? Kijk naar de Franse revolutie, kijk hoe er hier tegen elkaar is gevochten. Mensen werden afgeslacht. Aan de Europese democratieën is heel veel gruwel voorafgegaan. En dan willen wij met één invasie een land destabiliseren en daar dan democratie opleggen. Is dit een grap? Dat gaat toch niet? Hoe wil je democratie brengen als je families uit elkaar trekt door onschuldige zonen te vermoorden. Denk je dat de rest van de familie daarna jouw democratische stelsel gaat accepteren? Die drifter uit de serie, dat is een heel goede gast, maar kijk hoe hij denkt. Zijn broer is doodgeschoten door de Amerikanen, en hij wil de dood van zijn broer wreken. Op welke Amerikaan dan ook. Dat is het resultaat van democratisering: een onschuldige jongen die door een sluipschutter wordt doodgeschoten als hij van zijn werk op weg is naar huis.

Heb je tijdens het maken van deze serie aanknopingspunten gevonden voor hoe het verder zou moeten met Irak?
Eerlijk is eerlijk, daar kan ik je geen antwoord op geven. Ik geloof dat de strijd nog lang niet voorbij is en we nu een nieuwe fase ingaan. De invloeden van Iran reiken tot diep in Irak. Amerika probeert dat terug te duwen, maar de spanningen lopen alleen maar verder op. De vraag die we ons beter kunnen stellen, is hoeveel bloediger gaat dit worden? Iedere keer aan het einde van een conflict moeten we niet blij zijn dat de strijd over is, maar moeten we ons afvragen welk conflict er daarna komt. Het Midden-Oosten is altijd een kokende ketel geweest die eens in de zoveel tijd overloopt.

‘De Puinhopen van Irak’ is vanaf vanavond elke donderdagavond om 23:15 uur te zien op NPO 2 of online op NPO Start, waar je nu al de eerste aflevering kunt bekijken.