Wat mag je eigenlijk wel en niet doen met papiergeld?

Hoe bijzonder geld is, leer je al wanneer je als kind je eerste rekening opent. Ik kreeg bij de bank een mooi boekje mee en een stevige spaarpot. Die kon ik op feestelijke momenten vullen, bijvoorbeeld als ik een goed rapport had en mijn oma en opa me een rijksdaalder in mijn hand drukten. “Doe er iets nuttigs mee”, zeiden ze dan. Zo leerde als kind al vroeg dat geld heel belangrijk is, misschien zelfs een beetje heilig.

Misschien waren de reacties op rapper Lil’ Kleine daarom zo fel. Hij verscheurde in Spanje demonstratief twee briefjes van 500 euro. Eerder was het halve land over hem heen gevallen omdat hij had gezegd dat hij dagelijks 500 euro uitgeeft aan etentjes in restaurants. In reactie verscheurde Kleine in Spanje doodleuk hetzelfde bedrag. Ophef gegarandeerd in columnland. Domme jongen. Denk je wel aan gezinnen die van minder dan de helft per maand moeten rondkomen?

Ik moest hier wat langer over nadenken. Het heeft vast iets bevrijdends, zomaar geld verscheuren. Het is ten slotte gewoon papier, en geld heeft alleen waarde als je erin gelooft. Bovendien kun je met geld ook bedenkelijke dingen doen. Sommige mensen kopen voor 500 euro kleding die gemaakt is in lagelonenlanden of boeken een milieuvervuilende vliegreis naar Turkije. Is dat dan wel oké?

Door geld te verscheuren onttrek je het gewoon aan de economie, niets meer en niets minder. Je kunt zeggen dat je het beter aan een goed doel kunt geven, maar dat is natuurlijk niemand verplicht . En bovendien, het is toch zeker jouw money? Jij bent er de baas over! Al voer je het aan je goudvis.

Ho, dat laatste ligt wat ingewikkelder. Het is op sommige plekken namelijk verboden om geld te verscheuren of toe te takelen. Het zijn niet veel landen, maar ze zijn opvallend vaak westers: neem de Verenigde Staten.

De Amerikaanse Edward Erikson van organisatie The Stampede vertelt mij dat je zeker drie dingen niet mag doen met Amerikaanse dollars. Je mag niet het getal op een biljet veranderen, er nullen bij schrijven bijvoorbeeld. Ook mag je geen commerciële boodschappen op de briefjes vermelden. Én je mag het niet beschadigen of vernietigen met als doel het uit de roulatie te halen.

The Stampede stempelt politieke leuzen op geld: tienduizenden vrijwilligers in het hele land voorzien dollarbiljetten van boodschappen als ‘Don’t block black voters’ of ‘Stamp big money out of politics’. Ironisch genoeg wordt geld dus gebruikt om een boodschap tegen ‘big money’ te verspreiden. Het is niet illegaal, want hun boodschap is niet commercieel. En de regel dat je het niet uit de roulatie mag proberen te halen overtreden ze ook niet: de activisten willen juist dat het geld zoveel mogelijk mensen bereikt.

Op de website kunnen mensen aangeven waar ze een gestempeld biljet hebben gespot. Omdat sommige stempelaars een eigen code hebben, zien ze daardoor waar hun biljetten terechtkomen. Deze stempelaar uit Maine ziet bijvoorbeeld dat een van zijn gestempelde biljetten in Nevada is gesignaleerd. Ik vraag Edward of stempelaars wel eens problemen hebben gekregen. “We horen wel eens dat banken of bedrijven moeilijk doen. Banken vragen dan of mensen niet op geld willen stempelen, maar we hebben nooit gehoord dat banken vervolgens het geld weigerden.”

Dus was Lil’ Kleine in de problemen gekomen als ie dollars in New York had verscheurd? Waarschijnlijk had het niet zo’n vaart gelopen. Zo stak presentator Larry Kudlow op CNBC een biljet in brand (zie onder) en riep hij kijkers op om hetzelfde te doen. Officieel was hij strafbaar, maar in Amerika is ook veel ruimte voor de vrijheid van meningsuiting. Hij werd in elk geval niet vervolgd.

Hoe zit het in Nederland: wat gebeurt hier als je geld vernietigt? De korte samenvatting is: het is niet verboden, maar het kan wel zijn waarde verliezen. De website van De Nederlandsche Bank (DNB) zegt dat als van een biljet 50 procent of meer over is, je het bij de DNB kunt inwisselen voor een nieuwe. Heb je minder dan 50 procent, dan heb je sowieso pech (op enkele uitzonderingen na, zoals brandschade).

Herman Lutke Schipholt van DNB bevestigt dit en zegt dat je in beginsel met je biljetten mag doen wat je wil. Er is geen verbod op verminken en beschadigen. Maar als je dit expres wél doet, heb je geen recht op vergoeding. Dat klinkt redelijk, maar is in de praktijk natuurlijk simpel te omzeilen. Stel dat Lil’ Kleine spijt zou krijgen. Dan is dat filmpje niet zo handig, maar hij hoeft de verscheurde biljetten alleen aan een vriend te geven zodat die de waarde in zijn plaats kan claimen.

Wat mag je nog meer doen met geld? Mag je het bijvoorbeeld reproduceren? Ook daar zijn allerlei regels voor, wat begrijpelijk is omdat het aan vervalsen grenst. Mick van Elk, een student aan de Willem de Kooning Academie, print voor zijn kledinglijn Genuine Fake afbeeldingen van geld op sweaters. Omdat hij het op kleding print, en niet op papier, zijn de regels vrij soepel. “In principe mag je gewoon geld op kleding printen”, vertelt Mick aan de telefoon.

Maar het is voor hem niet eenvoudig om goede afbeeldingen in een hoge resolutie en met de juiste afmetingen te vinden. “Online vind je die alleen in een zeer lage resolutie en vaak ook met het woord ‘Specimen’ erdoorheen. Ik heb daarom bij de Europese Centrale Bank om goede afbeeldingen in een hoge resolutie gevraagd. Wel vond ik nog op internet een redelijk goede afbeelding van een 500 euro-briefje met de juiste afmetingen. Maar dan loop ik weer het risico dat de printer halverwege stopt.” Ik reageer verbaasd: weigeren alle printers om eurobriefjes te printen? Mick bevestigt dit: “Halverwege stopt hij waarschijnlijk en print hij de URL van de ECB.”

Mocht Mick afbeeldingen van de ECB krijgen, dan wordt hij goed in de gaten gehouden. “Komen ze bij iemand anders terecht, dan ben ik strafbaar. Een andere optie is om zelf papiergeld te scannen. Maar dan loop ik weer het risico dat de scanner niet meewerkt.”

Het meest saillante is misschien wel dat het verboden is om reproducties te tonen in een context die als beledigend kan worden ervaren. Mick overweegt om een T-shirt te ontwerpen met daarop een afbeelding van een naakte vrouw of een in elkaar geslagen man. “Als ik daaroverheen een afbeelding van een eurobiljet print, dan mag dat misschien niet. Maar ja, wat is precies de reproductie? De afbeelding of het hele T-shirt? En maakt het nog verschil als het om een artistieke uiting gaat?”

De kans is aanwezig dat Mick zijn plannen niet mag uitvoeren. Godslastering mag dan sinds een paar jaar niet meer verboden zijn in Nederland, maar wat te denken van geldlastering?

Het gaat hier gelukkig niet zo ver als in landen als Amerika, waar je geld niet kunt vernietigen zonder strafbaar te zijn, ook al doe je het om een politiek statement te maken. Je haalt het immers uit de roulatie, en geld moet blijven rollen, zo blijkt maar weer. Wie dat proces dwarsboomt, lastert de Mammon: de god van het geld. In Nederland mag het wel, dus als je het niet kunt laten om het kapitalisme een beetje te tarten, molesteer dan af en toe een briefje. Al is gelijk 500 euro dan misschien weer een beetje zonde.

Beeld: Lesum / Flickr.com

—

Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen: