De fotograaf die het idee onderuithaalt dat queer ‘on-Afrikaans’ zou zijn
"Kwanele, Parktown, 2016" and "Somnyama I, Paris, 2014." Beide foto's

FYI.

This story is over 5 years old.

Identiteit

De fotograaf die het idee onderuithaalt dat queer ‘on-Afrikaans’ zou zijn

Zanene Muholi's meest recente show, die nu te zien is in het Stedelijk Museum, is een radicaal onderzoek naar gender, ras en seksualiteit.

De afgelopen tien jaar attendeerde Zanele Muholi met haar werk de wereld continu op een gemeenschap van zwarte, queer- en transgender individuen die doorgaans onzichtbaar zouden zijn gebleven. "Maar er is nog veel werk aan de winkel", zegt de 45-jarige Zuid-Afrikaanse fotograaf.

Muholi, die zichzelf een 'visuele kunstenaar' noemt, is vooral bekend van haar project 'Faces and Phases' – een nog niet eerder vertoonde documentatie van de lhbtqi-gemeenschap in de Zuid-Afrikaanse townships. De indringende portretten van honderden queervrouwen werden enthousiast ontvangen door de internationale kunstwereld en waren dan ook te zien in het Brooklyn Museum en tijdens de Biënnales van Venetië en Sao Paolo.

Advertentie

"Visueel activisme is het type werk dat zich richt op het documenteren van de politieke agenda, denk bijvoorbeeld aan fotografie dat zich rondom gender- en seksuele politiek centreert", vertelt ze ons aan de telefoon vanuit Johannesburg. "Het heeft niet zozeer te maken met de schone kunsten – visueel activisme houdt visuele kunst in die de verhalen vertelt van mensen die zogenaamd beschermd zouden moeten worden door het rechtssysteem. Dit zeg ik vanuit een Zuid-Afrikaans perspectief – het is mijn interpretatie."

Naast de portretten heeft Muholi ook de verhalen van haar subjecten vastgelegd. Het gros van de personen die ze fotografeerde hebben te maken gehad met onrecht, geweld, en seksueel geweld; sommigen zijn inmiddels overleden of vermoord. Desalniettemin vertellen de foto's ook echt een eigen verhaal: niet dat van haat, maar van trots en verzet. "We zijn er nog steeds", zucht Muholi.

In Muholi's meest recente werk heeft zij zichzelf als subject van haar fotografie genomen. In de tentoonstelling 'Somnyama Ngonyama: Hail the Dark Lioness', haar eerste solo-expositie in het Stedelijk Museum, zijn het dan ook met name zelfportretten die de muren sieren. Het is haar meest persoonlijke werk tot nu toe. We vroegen haar waarom ze die focus naar zichzelf heeft verlegd.

"Soms vraag je je af: wie ben ik nou eigenlijk? Waarom vertellen al die mensen mij deze verhalen?", legt Muholi uit. "Mijn werk is lastig; je raakt verstrikt, je verliest jezelf en je vergeet jezelf. Ik wilde mezelf weer herinneren. Ik heb een heleboel foto's geproduceerd, maar het activisme begon echt te zwaar te worden. Ik moest terugkeren naar mezelf. De connectie met Zanele weer aanhalen."

Advertentie

In de serie die meer dan zestig foto's telt, draagt Muholi allerlei accessoires zoals schelpjes en kralenkettingen – in lijn met hoe Afrikaanse mensen vaak in de Westerse kunst wordt afgebeeld. Ook onderzoekt ze met haar portretten de hardnekkige stereotypen waar ze mee geconfronteerd wordt als zwarte vrouw.

Het is de eerste keer dat Muholi haar eigen verhaal vertelt. Dit komt onder andere door de heftige ervaringen die ze heeft gehad met racisme. Ze licht toe: "De enige manier om dit aan te kaarten was door in de spiegel te kijken en mezelf te confronteren met mijn eigen angsten en kwetsbaarheid – de dingen die mij gemaakt hebben tot wie ik ben."

"Sebenzile, Parktown, 2016." © Zanele Muholi. Courtesy of Stevenson, Cape Town/Johannesburg and Yancey Richardson, New York

Dit proces van zelfreflectie was niet eenvoudig. Wat betekent het voor haar om zwart, vrouw, queer en Zuid-Afrikaans te zijn in 2017? "Meer pijn – pijn die nooit eindigt. Het opent vele wonden, het is moeilijk. Soms heb ik het gevoel dat ik niets bereikt heb."

Na jarenlang geluisterd te hebben naar de verhalen van de individuen die ze portretteerde, boden de zelfportretten een soort catharsis – een manier om wat ze gehoord en gezien had een plek te geven. "Ik doe het voor mijn eigen helingsproces."

"Julile I, Parktown, Johannesburg, 2016." © Zanele Muholi. Courtesy of Stevenson, Cape Town/Johannesburg and Yancey Richardson, New York

Ze voegt hier aan toe: "Zwart zijn, queer, trans, je 'anders' identificeren – het feit dat deze dingen als 'on-Afrikaans' worden afgedaan, daar ben ik echt op tegen. Mijn werk is mijn nalatenschap; en die draagt niet slechts mijn naam, maar die van de hele gemeenschap. Als ik me in een internationale context bevind ben ik daar niet alleen – ik arriveer als een Zuid-Afrikaanse burger, maar kom bepakt met zoveel andere stemmen, die allen bijdragen aan onze Zuid-Afrikaanse geschiedenis. Wij zetten de queer-vlag op de kaart, wij zetten de trans-vlag op de kaart – wij maken ons er hard voor dat de trans-, lesbo-, queer- en vrouwengeschiedenis op de politieke agenda wordt gezet."

Advertentie

Hoewel bewustzijn creëren middels internationale exposities een belangrijk onderdeel vormt van haar werk, blijft ze er zelf heel bescheiden over. "Ik hou er niet van steeds onderweg te zijn, ik wil thuis zijn. Maar er is geen geld voor queerkunst in Zuid-Afrika."

En hoewel de grondwet voor lgbtq'ers in Zuid-Afrika tot de beste ter wereld wordt gerekend, wijst de realiteit iets anders uit. "Als daders geen respect tonen voor de grondwet, betekent het dat dat stukje papier niet echt veelzeggend is voor mensen."

Muholi beschouwt educatie als een fundamenteel onderdeel van haar werk. Zo is haar huidige expositie in het Stedelijk gecureerd door een van haar protégés. "We moeten niet stoppen met samenwerken, en onze stem laten horen – samengebundelde stemmen zijn luider."

Deze samenwerking is er een van vele. Zo richtte ze ook Inkanyiso op, een mediacollectief en platform voor visueel activisme. "Als je geen opleiding hebt genoten, en daar bovenop je gender 'afwijkt', heb je het slecht getroffen. We moeten ervoor zorgen dat er trans-beurzen beschikbaar zijn zodat deze personen voor zichzelf kunnen gaan spreken, hun eigen verhalen kunnen vertellen. Zij moeten het canon bepalen, want niemand kan dit soort verhalen beter vertellen dan zijzelf."

Ntozakhe II, Parktown, 2016." © Zanele Muholi. Courtesy of Stevenson, Cape Town/Johannesburg and Yancey Richardson, New York

"Hlonipha, Cassilhaus, Chapel Hill, North Carolina, 2016." © Zanele Muholi. Courtesy of Stevenson, Cape Town/Johannesburg and Yancey Richardson, New York

"Bona, Charlottesville, 2015." © Zanele Muholi. Courtesy of Stevenson, Cape Town/Johannesburg and Yancey Richardson, New York

"Basizeni XI, Cassilhaus, North Carolina, 2016." © Zanele Muholi. Courtesy of Stevenson, Cape Town/Johannesburg and Yancey Richardson, New York

"Somnyama Ngonyama II, Oslo, 2015." © Zanele Muholi. Courtesy of Stevenson, Cape Town/Johannesburg and Yancey Richardson, New York