Innemende foto's van oude Koreaanse vrouwen die freediven om de kost te verdienen

De haenyeo zijn vrouwen die voornamelijk op het rotsachtige eiland Jeju voor de kust van Zuid-Korea wonen, en die de kost verdienen door zonder snorkelapparatuur te duiken om zeevruchten van de oceaanbodem af te schrapen. (In Japan is er een vergelijkbare gemeenschap, die bekendstaat als ama.) De gemiddelde leeftijd van deze freedivers is 75, wat nogal verbazingwekkend is gezien de fysieke tol die het werk van ze eist. Tijdens het visseizoen duiken de haenyeo vijf uur per dag om octopussen, zeewier, zeekomkommers en – als ze groot genoeg zijn – zeeslakken te verzamelen. Op Jeju gaan de vrouwen gemiddeld 30 seconden per duik onder water, hoewel sommigen zeggen dat ze hun adem tot wel 2 minuten kunnen inhouden.

De vistechniek die de haenyeo gebruiken bestaat al sinds de zesde eeuw in Korea, maar het was niet altijd werk dat door vrouwen werd gedaan. Vrouwen begonnen in de achttiende eeuw mannen in aantallen te overtreffen, deels omdat de hoeveelheid mannen door conflicten op het eiland verminderde, maar ook omdat de grotere reserves van lichaamsvet van vrouwen ervoor zorgen dat ze beter met het koude water om kunnen gaan. Tegenwoordig worden de mannen er weer bij betrokken: het is normaal dat de echtgenoten van de haenyeo aan het einde van de dag op hun vrouwen wachten, en hen vervolgens helpen met het wegen en sorteren van de vangst.

Cultureel gezien is de haenyeo-stijl van freediving verbonden met lokale sjamanistische gebruiken en oude legendes die te maken hebben met de zee. Economisch gezien heeft het geholpen het eiland Jeju te onderhouden, hoewel het ook gebruikelijk is dat de haenyeo naast hun duikactiviteiten kleine landbouwpercelen onderhouden. De vrouwen verkopen hun vangst over het algemeen via een visserijcoöperatie en verdienen er ongeveer 10.000 euro per jaar mee.

In het moderne Zuid-Korea worden de haenyeo lichtelijk gestigmatiseerd, omdat ze vrouwen uit de arbeidersklasse zijn die handarbeid verrichten in een cultuur waarin vrouwen over het algemeen worden geprezen om hun delicatesse. Maar zes jaar geleden begon Y. Zin Kim – die beweert de eerste vrouwelijke onderwaterfotograaf van Zuid-Korea te zijn – het fotografieproject Happy Haenyeo, waarin de extreme levens van de haenyeo met tedere nuances worden vastgelegd. Nu de traditie bijna uitgestorven dreigt te raken, veroorzaken de foto’s van Kim veel interesse van de wereld. Ze zijn sindsdien verzameld in het tweetalige Koreaans-Engelse fotoboek Haenyeo – Women Divers of Korea, dat werd gepubliceerd in oktober 2017.

Kim, die in Seoel woont en duiklessen geeft naast haar werk als fotograaf, begon het project in 2012 om de unieke cultuur van de haenyeo te eren en te behouden, vertelde ze ons. Het was echter niet gemakkelijk om de haenyeo ervan te overtuigen om haar te vertrouwen. “Ze vroegen zich af waarom een klein en jong meisje uit de stad hen wilde fotograferen,” zegt ze. En de duikers waren vooral op hun hoede voor de grote camera die Kim altijd met zich meedroeg.

Kim was ook geïntimideerd. De haenyeo staan bekend als zeer (volgens sommigen ongepast) luide vrouwen. En Kim kwam erachter dat dat waar was. Maar ze leerde ook dat de opbouw van luchtdruk in de oren van duikers ervoor zorgde dat de geluiden werden gedempt en ze dus harder dan normaal moesten praten om elkaar te horen. Kim begon daarom ook haar eigen stem te verheffen.

Uiteindelijk begonnen de vrouwen de camera van Kim te zien als haar equivalent van hun eigen zware netten – gewoon een hulpmiddel om een passie na te streven. Kim beschrijft in haar boek dat het vertrouwen tussen hen geleidelijk groeide en dat de duikers uiteindelijk een moederlijk karakter aannamen. Ze zorgden er altijd voor dat ze niet koud, hongerig of ongemakkelijk was als ze hen in de zee fotografeerde. “Ik probeerde gewoon alle tijd te nemen en rustig te wachten, totdat ze me zouden verwelkomen,” zegt Kim.

De sleutel om de haenyeo eerlijk vast te leggen was volgens Kim om zowel hun zachtheid als hun hardheid te herkennen. Het komt vaak voor dat Koreanen benadrukken hoe arm, oud en ongewoon hard de duikers zijn, wat bijdraagt aan het stigma dat soms aan hun werk kleeft, legt ze uit. Maar op een dag, toen een van de duikers erop stond om lippenstift op te doen voordat Kim een foto van haar nam, besefte ze ineens iets. “Het zijn ook gewoon vrouwen, net als ik,” zegt ze.

De haenyeo vertelden aan Kim hoe andere fotografen hen hadden gefotografeerd: met zware kratten zeeslakken, moe en met niet-fotogenieke uitdrukkingen op hun gezichten – wat logisch is gezien hun zware last. Maar ze wilden als aantrekkelijk worden gezien, en Kim wilde hun gratie en hun zusterlijke kameraadschap vastleggen, in plaats van alleen hun ruwheid.

Haar foto’s laten de haenyeo zowel aan het werk als ontspannen zien, sjouwend met zware spullen op het land en zwemmend als ballerina’s onder water. Het zonlicht straalt door veel van haar onderwaterfoto’s als romantische schijnwerpers, die in schril contrast staan met de troebelheid van het water en de donkere klitten van zeewier en schelpdieren die de vrouwen omringen. Op een foto in haar boek, die paginagroot is afgedrukt, zwemt een vrouw ondersteboven met een paars shirt over haar wetsuit. Ze heeft witte handschoenen aan en prikt tussen de zeeplanten op zoek naar waardevolle zeevruchten. Ze lijkt wel een soort moderne zeemeermin.

Net als de haenyeo heeft Kim haar Koreaanse erfgoed omarmd en bepaalde, door mannen gedomineerde aspecten van de cultuur uitgedaagd. In 2008 besloot ze om onder water te gaan fotograferen, een interesse die volgens haar werd aangewakkerd door naar de poster te staren van het album Nevermind van Nirvana, die in haar slaapkamer hing. Maar in die tijd was dat een volledig mannelijke industrie in Korea, zegt ze.

In haar eerste jaren als fotograaf had Kim projecten als Koreaanse drama’s en albumhoezen. Om zich in de niche van de onderwaterfotografie te vestigen, ging ze in het Verenigd Koninkrijk studeren, waar ze werd begeleid en geïnspireerd door onderwaterfotograaf Zena Holloway. “Ik wilde de Koreaanse Zena Holloway worden,” zegt ze. Hoewel haar werk nog steeds portretten op het land en dingen voor de televisie bevat, is ze bekend geworden wegens haar focus op onderwaterthema’s, zoals bruidsjurkmodellen die zijn gestyled als zeemeerminnen.

Door Kims onderwaterexpertise was ze ook een perfecte match voor de haenyeo. En haar project kwam precies op tijd, aangezien de haenyeo-gemeenschap en –traditie snel afneemt. Mede door de gevaarlijke en soms dodelijke aard van het werk, maar ook door de veranderende sociale en economische omstandigheden, is het aantal haenyeo gedaald van 14.000 in 1970 tot 4000 in 2015. Zelfs tijdens haar project vielen er in de gemeenschap verschillende doden. En slechts een klein aantal jonge vrouwen is momenteel geïnteresseerd in het leren van het vak, dat traditioneel van generatie op generatie werd doorgegeven.

Maar het uitsterven van de traditie is misschien niet helemaal slecht, zegt Kim. Er bestaat een risico op romantisering van het werk dat veeleisend en soms dodelijk is. En – natuurlijk – zouden mensen niet afhankelijk moeten zijn van lichamelijke arbeid als ze negentig jaar of ouder zijn.

De haenyeo zouden heel goed binnen enkele tientallen jaren uitgestorven kunnen zijn. Maar de vrouwen leven voort in de foto’s van Kim – en Kim gaat zelf door met een nieuwe soort traditie van vrouwen die in de wateren van Korea werken.