Ruth Nabembizi ontwikkelde een levensreddende app voor Oegandese jongeren

"Ik wist wat er mis met haar was. Maar het was lastig, want ik zat gewoon op school en kon niemand ervan overtuigen," vertelt Ruth Nabembezi. We zitten in een restaurant, om de hoek bij haar kleine kantoor in de Oegandese hoofdstad Kampala. De 22-jarige ziet er vlijmscherp uit in haar hakken en colbert – maar wanneer ze over haar overleden zus praat, begint Nabembezi zachter te praten en kijkt ze naar de vloer. "Kunnen we eventjes een pauze inlassen?" Nabembezi's ouders overleden aan aids toen ze vier was, waarna ze naar een weeshuis in Mpigi werd gestuurd, een stad in de Central-regio van Oeganda. Toen ze gesponsord werd en daardoor naar de middelbare school kon, verbleef ze soms op kostschool en soms in het huis van haar oom, waar ook haar oudere zus Pamela woonde. "Ik wist dat ze hiv had, want mijn vader had de ene na de andere vrouw. Hij was een soldaat en had overal wel een echtgenote zitten," vertelt Nabembezi. Pamela was zeven jaar ouder; ze had al een aantal kinderen gebaard, die allemaal vroegtijdig overleden waren. (Het sterftecijfer onder Oegandese baby's die met hiv geïnfecteerd zijn is zes keer zo hoog als bij het aantal ongeïnfecteerde kinderen.) Nabembezi had papieren uit het ziekenhuis gezien waarop te lezen was dat haar zus hiv-positief was, maar daar werd binnen haar familie niet expliciet over gesproken. Toen Nabembezi 16 was, kreeg ze te horen dat ze van school naar huis moest komen. Pamela was overleden, op 23-jarige leeftijd. "Ze werd steeds dunner, verloor haar en ontwikkelde huiduitslag. Mensen dachten dat ze behekst was," herinnert Nabembezi zich. Ook Pamela zelf begon te vermoeden dat ze misschien wel het slachtoffer was geworden van hekserij. Op een gegeven moment werd ze zelfs meegenomen naar een medicijnman. "In het ziekenhuis moedigden ze Pamela altijd aan haar medicijnen in te nemen, maar ze wist niet zeker of ze daar wel goed aan deed – door wat mensen allemaal tegen haar zeiden. Op een gegeven moment verloor ze de wil om die medicatie te blijven slikken." Toen Nabembezi na de dood van haar zus terugkeerde naar school, begon ze dieper na te denken over het gebrek aan bewustzijn rondom Pamela's ziektebeeld. "Ik begon met mijn vrienden over hiv te praten, maar daar had ik eigenlijk niet zoveel aan. Ik kon het namelijk niet hebben over wat er net thuis gebeurd was," geeft ze toe. "Mensen discrimineren en isoleren je wanneer je het openlijk over hiv hebt, daarom heb ik het er liever nog steeds niet over." Volgens UNAIDS leven er ongeveer 1,4 miljoen mensen met de ziekte in Oeganda. Toen Nabembezi zich na haar opleiding bij een Social Innovation Academy voor kansarme jongeren aansloot, wilde ze een platform creëren waar jongeren anoniem toegang zouden hebben tot seksuele voorlichting – het type voorlichting waar haar zus nooit mee in aanraking was gekomen.

In een land waar politici en religieuze leiders continu over geheelonthouding onder jongeren preken, is het geen verrassing dat seksuele voorlichting helemaal van het schoolcurriculum geschrapt is. Eén universiteit stuurt ongetrouwde leerlingen die zwanger raken zelfs van school af. In plaats daarvan doen jonge Oegandezen hun kennis over seks vooral door geruchten en bijgeloof op – zoals het idee dat je van aids zal genezen, wanneer je seks hebt met een maagd. Het stigma en gebrek aan kennis zorgen ervoor dat hiv zich alleen maar verder kan verspreiden – en resulteert in tragedies als de dood van Nabembezi's zus.

En zo ontstond '

Ask Without Shame

': een app, een kostenloze telefoon- en sms-lijn, en een berichtenservice via WhatsApp die je stuk voor stuk kunt raadplegen voor accurate informatie over seks. Momenteel hebben zich zo'n 35.000 gebruikers aangemeld, en verwacht wordt dat dit er tegen eind 2017 ongeveer 500.000 zullen zijn. Gebruikers sturen vragen in naar de verschillende platforms, en een team van 12 artsen, verpleegkundigen, geneeskundige officiers en counselors geven daar gepaste antwoorden op. Alle vragen zijn anoniem, afgezien van de gebruikers die zich bij de WhatsApp-groep aansluiten om daar verschillende zaken rondom seksualiteit op een gemeenschappelijke manier te bespreken.

"Dat kunnen vragen zijn over hiv of andere soa's, menstruatie, masturbatie… alles wat met seksualiteit te maken heeft," legt Nabembezi uit. "'Ask Without Shame' voorziet mensen van iemand aan wie ze hun vragen kunnen stellen. Je krijgt de informatie die je nodig hebt, en niemand hoeft te weten dat jij een vraag naar ons opgestuurd hebt."

Afgelopen augustus

wees een nationale vragenlijst uit dat het totale aantal Oegandezen tussen de 15 en 49 jaar met hiv de afgelopen 5 jaar gezakt is. Vrouwen blijven echter overgerepresenteerd: 5,1% van de vrouwen tussen de 20 en 24 jaar is met hiv geïnfecteerd, terwijl dat voor mannen maar 1,3% is.

Vaak zijn het vrouwen die zich tot 'Ask Without Shame' richten om vragen te stellen over hiv. Nabembezi zegt dat vrouwen het makkelijker lijken te vinden ervoor uit te komen dat ze hiv-positief zijn, omdat ze al met stigma te maken hebben doordat ze seksueel bevrijd zijn. Voor mannen is het veel moeilijker om open over hun status te zijn.

"[Mannen] zijn heel bang dat hun status bekend wordt. Wij zien weleens mannen voorbij komen die toegeven dat ze hiv-positief zijn, maar dit niet aan hun vriendin durven te vertellen. Zo'n vriendin begrijpt op haar beurt niet waarom haar vriend iedere keer een condoom wil gebruiken," legt ze uit. Dit is een niet zelden terugkerend scenario: veel Oegandese mannen blijven, ook na hun diagnose, onbeschermde seks hebben met meerdere seksuele partners.

Gezondheidsexperts

zeggen dat dit de ongelijkheid in de cijfers van mannen en vrouwen met hiv zou kunnen verklaren.

Door iedere dag met mannen en vrouwen over seks te praten, krijgt 'Ask Without Shame' ook een unieke kijk op hoe het met gender gesteld is in Oeganda, een land waar seksistische wetten – zoals de wet uit 2014 die minirokjes moest gaan verbieden – vaak op internationaal niveau onderwerp van gesprek zijn. Nabembezi legt bijvoorbeeld uit dat vrouwen vaak degenen zijn die vragen stellen over gezinsplanning. "Er heerst een stigma rondom anticonceptie, meestal vanuit mannen. Wij zien vaak dat sommige mannen denken dat ze een vrouw moeten bezwangeren om haar aan zich te binden. Dus als [vrouwen] aan gezinsplanning doen, denken ze dat vrouwen zomaar met iedereen seks hebben. Het draait allemaal om [mannelijke] onzekerheid."

De redenen dat hiv zich nog steeds door Oeganda heen weet te verspreiden zijn complex, maar gedateerde genderstereotypen dragen daar zeker aan bij. Het zorgt ervoor dat mannen minder open zijn over hun aandoening en minder snel hulp zoeken, en dit leidt vervolgens tot 570 jonge, Oegandese vrouwen die wekelijks met het virus

geïnfecteerd raken

. Het zal moeilijk zijn om eeuwen van stereotyperingen met de grond gelijk te maken, maar seksuele voorlichting is een simpele, praktische en redelijk makkelijk realiseerbare remedie tegen de verspreiding van hiv en andere soa's. Ruth Nabembezi's hoop is dat iedere jonge Oegandees meer kennis rondom seksualiteit op zal gaan doen, en vragen zal durven stellen "zonder zich daarvoor te hoeven schamen."