We kunnen het klimaat helpen door meer te gaan trippen

In het kwartier dat ze met elkaar aan het praten waren, vertelde de boom aan Bill dat al het leven op aarde – planten, dieren en mensen – nauw met elkaar verbonden is. “Het was alsof er iemand in mijn hoofd zat, die mijn gevoelens, gedachten en emoties beoordeelde,” zegt Bill. “Maar dat werkte ook de andere kant op. Ik kon voelen hoe oud hij was. Hij had veel meegemaakt op aarde en gezien hoe de stad om hem heen werd gebouwd.”

Iedereen die weleens getript heeft, weet dat je dankzij psychedelica ineens een stuk meer ontzag en bewondering voor de natuur kunt hebben. Dit is zelfs wetenschappelijk onderzocht. Begin 2018 ontdekten wetenschappers van het Imperial College London dat psilocybine, het actieve stofje in paddo’s, na slechts één dosis al leidde tot een enorm versterkt gevoel van verbintenis met de natuur. Zeven tot twaalf maanden later was dat effect er nog steeds.

“Voorheen genoot ik van de natuur, maar nu voelde ik me er echt onderdeel van,” zei een proefpersoon uit dat onderzoek. “Eerder was het alsof ik het als een ding zag, zoals een televisie of een schilderij. Maar nu zie ik geen onderscheid meer tussen de natuur en mijzelf. We zijn de natuur.”

Van psychedelica is aangetoond dat ze kunnen helpen om te stoppen met roken, en om angst en depressies te bestrijden. Daarnaast houden onderzoekers zich bezig met de vraag hoe ze persoonlijkheidskenmerken en overtuigingen kunnen veranderen. Als je je sterk verbonden voelt met de natuur, voel je je bijvoorbeeld vaak gelukkiger. Maar het wordt ook in verband gebracht met het welzijn van de planeet: er is een verband aangetoond tussen het hebben van een connectie met de natuur en milieuvriendelijker gedrag.

En nu de klimaatcrisis op de loer ligt, is het wel zo handig om een goed inzicht te krijgen in waarom de een zich daar wat van aantrekt, en het de ander totaal niet boeit.

De Verenigde Naties hebben onlangs gezegd dat er nog maar elf jaar over zijn om “onomkeerbare schade” door de opwarmende aarde te voorkomen. Ondertussen worden er in een razend tempo leugens over het klimaat verteld, en doen de honderd bedrijven die verantwoordelijk zijn voor 71 procent van de wereldwijde broeikasemissies niks om hun impact te beteugelen. En daar worden ze niet voor bestraft door overheden.

Nu zouden we klimaatsceptici kunnen bombarderen met cijfertjes en feiten, maar dat is misschien niet de efficiëntste tactiek. Een andere mogelijke manier om onze band met de natuur te herstellen zou in psychedelica kunnen liggen: dat we het gevoel kunnen overbrengen dat de natuur een fundamenteel onderdeel van ons en onze levens uitmaakt, en dat wijzelf ook een onderdeel van de natuur zijn. Dat kan er misschien voor zorgen dat mensen de planeet actiever gaan beschermen, omdat de planeet ineens een verlengstuk van onszelf is.

De ecoloog Aldo Leopold schreef al in 1949 dat “we land misbruiken, omdat we het zien als een product dat aan ons toebehoort. Als we land gaan zien als een gemeenschap waartoe we behoren, zullen we er misschien met meer liefde en respect mee omgaan.” Sindsdien hebben veel andere ecologen en sociaal psychologen gesteld dat onze breuk met de natuur deels verantwoordelijk is voor de traagheid waarmee we reageren op de klimaatcrisis.

“De ecologische verwoesting die we nu meemaken is een bijwerking van onze breuk met de natuur,” zegt Sam Gandy, ecoloog en wetenschappelijk assistent aan de Beckley Foundation, een organisatie die zich inzet voor onderzoek naar psychoactieve stoffen. “Ik zie het als een van de belangrijkste doelen voor de mensheid om ons opnieuw verbonden te voelen met de natuur.”

Van alle factoren die milieubewust gedrag voorspellen, is verbondenheid met de natuur de belangrijkste, zegt Gandy. Mensen die psychedelica gebruiken, geven ook meer aan dat ze zich om het milieu bekommeren dan mensen die andere soorten drugs gebruiken.

In de jaren zestig en zeventig viel het veelvuldig gebruik van psychedelica ook al samen met wijdverbreide milieubewegingen. Volgens sommige mensen is het dan ook geen toeval dat deze twee dingen tegelijkertijd gebeurden. Maar het is vooralsnog moeilijk te bewijzen dat drugs voor milieubewustzijn kunnen zorgen, alleen al omdat het soort mensen dat psychedelica gebruikt misschien sowieso al om het milieu geeft.

Matthias Forstmann, een sociaal psycholoog aan Yale, probeerde het verband hard te maken met een onderzoek in 2017. Hij ondervroeg bijna 1500 mensen over hun ervaringen met drugs, hoe verbonden ze zich voelden met de natuur en of ze zich milieubewust gedroegen. Dat werd vergeleken met andere drugs, persoonlijkheidskenmerken en demografische factoren (zoals leeftijd). “Opvallend genoeg bleken uiteindelijk alleen psychedelica te leiden tot een sterker gevoel van verbondenheid met de natuur,” zegt hij.

Forstmann gelooft dat psychedelica de verbondenheid met de natuur – en het daaropvolgende milieubewuste gedrag – bevordert vanwege een veelbesproken fenomeen in het geneesmiddelenonderzoek: 'ego dissolution', oftewel het wegvallen van het normale begrip van het 'zelf'. Normaal gesproken hebben we een duidelijk beeld van waar wij ophouden en de buitenwereld begint, maar psychedelica doen die grens vervagen.

Gandy vermoedt ook dat ego dissolution een grote rol speelt. Van psychedelica wordt namelijk gedacht dat ze het defaultnetwerk beïnvloeden, een cluster van onderling verbonden gebieden in de hersenen die het actiefst zijn als het brein in ruststand staat of niet op de buitenwereld is gericht.

“Men denkt dat het ego – je eigenwaarde – in dat gebied verblijft,” zegt Gandy. “Als dat ontspannen is, zorgt dat ervoor dat het niet meer voelt alsof je eigenwaarde gescheiden is van het universum. Daardoor lijken de grenzen tussen ‘het zelf’ en ‘de ander’ uiteen te vallen, en ontstaat er een overlap tussen het zelf en de natuur.”

Als iemand de natuur humaniseert, kan diegene er meer empathie voor voelen. “Als ik me één met de natuur voel, begin ik mensachtige eigenschappen aan de natuur toe te schrijven,” zegt Forstmann. “Zoals het vermogen om pijn te voelen of verdrietig te zijn. Als ik het idee heb dat de natuur lijdt, dan wil ik de natuur ook beter behandelen.”

Forstmann werkt nu aan een onderzoek waarin hij kijkt naar de effecten van psychedelica op het gevoel van verbondenheid met de natuur en ego dissolution. Hiermee hoopt hij andere mogelijke verklaringen voor dit verband uit te sluiten, bijvoorbeeld dat mensen ook gewoon vaak in de natuur trippen. Het is nog onduidelijk of de blootstelling aan de natuur écht een cruciaal onderdeel van de puzzel is, maar er is wel anekdotisch bewijs van mensen die in laboratoria drugs namen en zich daarna verbonden voelden met de natuur, zegt Forstmann.

Gul Dolen, een neurowetenschapper aan de Johns Hopkins-universiteit, benadrukt dat het belangrijk is wat er tijdens een trip precies gebeurt. Dolen onderzoekt zelf synaptische plasticiteit. Een synaps is de verbindingsplek tussen twee neuronen en draagt bij aan het vermogen van onze hersenen om nieuwe dingen en gedragingen te leren. Ze gaf mdma aan dieren als muizen en octopussen, en ontdekte dat de hersenen er meer plasticiteit van kregen. Bij mensen zou dat in theorie kunnen bijdragen aan het vermogen om nieuwe associaties en nieuwe overtuigingen te vormen.

Andere wetenschappers, zoals biochemicus David Olson van de Universiteit van California Davis, hebben ook ontdekt dat psychedelische drugs de neuronenstructuur van de hersenen kan veranderen – het kan het aantal dendrieten, gemmula’s en synapsen vergroten, die allemaal een rol spelen bij de plasticiteit van de hersenen.

Tegelijkertijd zouden psychedelische drugs ook het effect kunnen hebben dat je in je eigen ideeën blijft volharden. Om van een klimaatscepticus een milieuactivist te maken, zou je diegene er tijdens de trip van moeten overtuigen om verbonden te raken met de natuur en actie te ondernemen, zegt Dolan. Als je dat doet terwijl het niveau van plasticiteit tijdelijk wat hoger is, kunnen de effecten daarvan veel langer duren dan de werking van de drugs.

Het gaat er uiteindelijk vooral om dat we een gevoel van “wij-heid” – zoals Aldo Leopold het noemde – kunnen bevorderen. Meer tijd in de natuur doorbrengen is al een simpele manier om je verbondenheid te vergroten – en dat kan natuurlijk met, maar ook zonder drugs.

Gandy benadrukt dat je mensen vooral op een aantrekkelijke manier moet laten beseffen dat ze onderdeel zijn van het ecosysteem. Uit een recent onderzoek blijkt dat de verbondenheid met de natuur sterker toeneemt als kinderen meedoen aan creatieve en op kunst gebaseerde activiteiten – veel meer dan bijvoorbeeld bij educatieve natuurwandelingen.

Gandy en Forstmann vragen zich ook af of er een manier is om verbondenheid met de natuur zichtbaar te maken met virtual reality – waarmee ook buitenlichamelijke ervaringen kunnen worden opgewekt en vooroordelen en gemoedstoestanden veranderd kunnen worden. Een aangrijpend beeld van de natuur kan een krachtige verschuiving in je denken veroorzaken, vergelijkbaar met wat er gebeurt als astronauten het ‘overview effect’ ervaren: de bewustzijnsverandering die je krijgt als je vanuit de ruimte naar de aarde kijkt. Als je de planeet in zijn geheel ziet, krijg je een gevoel dat boven aardse problemen uitstijgt, voel je je meer verbonden met de hele planeet en krijg je eerder de drang om de aarde te beschermen.

Bioloog Edward Osborne Wilson schreef dat mensen een aangeboren affiniteit hebben voor andere levende wezens en de natuur, wat hij de theorie van de biofilie noemde. Volgens deze theorie hebben we in het grootste deel van onze evolutionaire geschiedenis dicht bij de natuur gestaan: om voedsel en onderdak te vinden, het land te begrijpen en de weg te vinden naar verschillende locaties. En de psychologische connectie met de natuurlijke wereld is door alle eeuwen heen waarschijnlijk meegeëvolueerd.

Die erfenis hebben we en kunnen we in ons voordeel gebruiken, zegt Gandy. Of we dat nu met drugs of op een andere manier moeten doen. “Ik ben me zeer bewust van en heel dankbaar voor alle dingen die psychedelica mogelijk kunnen doen,” zegt hij. “Maar voor mij is het milieuaspect en alle implicaties ervan urgenter en belangrijker. Dat heeft meer aandacht nodig dan wat dan ook. We moeten er een emotionele, empathische verbinding mee creëren, zodat we ons gedrag kunnen veranderen.”