Amanda onderzocht waarom haar moeder totaal anders over racisme denkt dan zij

Moeders – als je geluk hebt heb je er een, en als je helemaal geluk hebt kun je het ook nog goed vinden met de beste vrouw. Filmstudent Amanda van Hesteren (28) heeft ook een moeder, Shirley, en behalve dat Shirley haar grote voorbeeld is, is er ook een belangrijke kwestie waar ze heel anders over denken. Namelijk over hoe je omgaat met racisme en discriminatie.

Shirley (63) kwam op 16-jarige leeftijd vanuit Paramaribo naar Amsterdam, en heeft gedurende haar leven in Nederland te maken gehad met discriminatie. Nu heeft ze daar schoon genoeg van en zegt ze dat ze “geen zin meer heeft om zich aan te passen”. Amanda, die door haar moeder 'bounty' wordt genoemd, zegt nergens last van te hebben – ze heeft "geen struggle met zwart zijn". Wel vraagt ze zich af waarom haar moeder steeds meer “pro-black en anti-white” wordt. In een persoonlijk portret volgt Amanda haar moeder een aantal maanden, om erachter te komen waar dit aangewakkerde activisme van Shirley vandaan komt.

VICE: Hey Amanda. Shirley lijkt me een ontzettend leuke moeder – is de film een ode aan haar?
Amanda van Hesteren: Ja, sowieso, mijn moeder is een hele leuke vrouw. Maar daarnaast wil ik ook laten zien dat het helemaal niet erg is om een groot meningsverschil te hebben met iemand. Als je er maar over kan praten en elkaar gewoon in je waarde laat. Ik accepteer mezelf, mijn moeder accepteert zichzelf, we accepteren elkaar, en dan is het superleuk om discussie te voeren.

Jij vraagt je af waar haar pro-black activisme, dat sinds een jaar of drie steeds sterker is geworden, vandaan komt. Weet je dat nu?
Het is nu een hot topic in de media, het is de tijdgeest. Ik snap wel dat zij door al die media-aandacht denkt: Ja, het is inderdaad erg.

Hoe merkte je dat ze steeds activistischer werd?
Ze gaat mee demonstreren tegen zwarte piet bijvoorbeeld, of naar hoorzittingen die gaan over racisme. Ze vindt het interessant om erbij te zijn, maar ik heb daar niet altijd zin in.

En dat neemt ze je kwalijk?
Zij vond dat ik niet genoeg verantwoordelijkheid nam voor mijn zwart-zijn – dat ik te gemakkelijk door het leven ga, zonder rekening te houden met andere mensen van de black community. Maar ik doe dat op mijn manier.

Hoe dan?
Als ik gewoon meedoe met de maatschappij, dus hard werk en bepaald succes nastreef, dan draag ik naar de buitenwereld uit: dit is een succesvolle donkere vrouw. Dat doet iets aan de beeldvorming van zwarte mensen.

Shirley zegt in de docu: “Ik ben nu bijna met pensioen, dus ik hoef me niet meer aan te passen aan hen. Ik heb ze niet meer nodig.” Zou het behalve met de tijdgeest ook met leeftijd te maken hebben?
Ik denk dat het voor mijn moeder een soort zoektocht is – misschien heeft ze zich niet authentiek gevoeld en wil ze dat nu weer wel. En volgens mij is het ook een experiment, zo van: ‘ik heb me altijd aangepast en dat is goed gelukt, nu wil ik kijken wat er gebeurt als ik me niet meer aanpas.’

In de voiceover zeg jij dat je moeder steeds meer “pro-black en anti-white” wordt – gaan die twee altijd samen?
Nee, dat hoeft niet samen te gaan, je kan je ook gewoon meer pro-black voelen. Maar zij ziet zichzelf niet als anti-white, dat is hoe ik het noem. Het is niet iets wat zij zelf zou zeggen.

Ze noemt jou een bounty en jij vindt dat een belediging. Waarom?
Als bounty – zwart van buiten en wit van binnen – ben je zeg maar overgelopen naar de witte gemeenschap, en kijk je niet meer om naar de wereld van zwarte mensen. Maar ik neem natuurlijk geen afscheid van de black community door in de witte wereld mee te doen – ik ben heel gepassioneerd over de zwarte cultuur. Ik wil gewoon met de maatschappij meedoen, en dat wil ik kunnen doen zonder dat zwarte mensen denken dat ik tegen hen ben. Eigenlijk wil ik dat het helemaal niet meer gaat over zwart en wit, maar gewoon over ‘een mens’.

Jij zegt geen last te hebben van racisme, terwijl je moeder zegt dat bijvoorbeeld etnisch profileren wel een groot probleem is. Jouw argument, ‘het overkomt mij niet dus je hoeft er geen last van te hebben’, is wel een vrij individualistisch standpunt.
Ik denk dat het belangrijk is om naar het individu te kijken, want daarin kan je iets veranderen. Ik neem verantwoordelijkheid voor mezelf. Een groot probleem kan je concretiseren door naar het individu te kijken. Daar ligt ook mijn frustratie: mijn moeder gaat het nu opeens voor iedereen opnemen, terwijl ze gewoon door moet gaan met hoe ze bezig was.

Hoe was ze dan bezig voor ze activistisch werd?
Toen we op de basisschool zaten zei ze tegen mij en mijn broers: “Jullie moeten je best doen op school, goed naar de wereld kijken en reflecteren op jezelf, want je moet snappen dat zwarte mensen in deze wereld worden gediscrimineerd. Wil je dat niet, dan moet je mondig worden, iets kunnen, succes hebben. Dan kom je onder racisme uit.” Die levenslessen heb ik opgevolgd, en het is gelukt – dus volgens mij is dat de formule.

Ze zegt het in de film ook: “Kunde en kennis maken je vrij van racisme.”
Ja, dat is de boodschap die ik van haar meekreeg en die heeft gewerkt. Ik vind dat meer mensen die boodschap zouden moeten krijgen, maar nu schiet zij in in een slachtofferrol. Dan denk ik: je spreekt jezelf tegen.

Of er is nu meer racisme?
Ik denk dat we nu in een tijd leven waarin minder racisme is dan vroeger – we zijn heel goed bezig, alleen worden we afgeleid door al die mediaberichten. We zijn er te gevoelig voor en praten er te veel over. Ook zwarte mensen zelf; als je een donker meisje in de media ziet, gaat het bijna altijd over iets met racisme of slavernij. Volgens mij denken mensen dan ‘niet weer!’ en krijgen ze er afkeer van. Zo wordt het een vicieuze cirkel.

Dan worden mensen “moe van racisme”, zoals jij zegt in de film?
Ja, en moe van zwarte mensen. Ik word er zelf ook moe van. Altijd maar over hetzelfde, dan denk ik: heb het over iets anders, kom op.

Met deze film doe je het zelf ook, het erover hebben.
Klopt, maar ik vind dat ik een nieuw perspectief geef. Bovendien is dit mijn eerste en enige film over racisme, hierna ga ik weer door met andere onderwerpen.

Je wilt het racisme voorbij?
Ik wil liever optimistisch zijn dan dat ik de hele tijd boos ben of alles zie als racisme.

Wat vind je moeder van de film?
Ze heeft deze allerlaatste versie nog niet gezien. Maar door het maken van de film probeert ze me nu niet meer mee te krijgen in haar activisme. Ze heeft ingezien dat ik dit onderwerp op mijn eigen manier behandel. Ze vindt het vooral belangrijk dat ik er goed over na heb gedacht.

Amanda’s film, Ja maar nee, nee maar ja, is vanaf nu te zien bij de VPRO op 3lab.