Ali helpt zijn buurt in Borgerhout met veel meer dan enkel frieten

Het is zondag, de zon schijnt en mensen willen frieten. Wanneer Ali El Moussaoui zijn frituur open doet, komen mensen meteen vragen of ze al kunnen bestellen. Ali is een BB: bekende Borgerhoutenaar. Alsof zijn voltijdse baan als coördinator in het sociaal werk niet genoeg is, runt hij in het weekend frituur Sam op het Krugerplein, één van de populairste pleinen van de buurt. Ik sprak met hem over armoede, de koning over de vloer krijgen en zijn passie voor Italiaanse mode.

VICE: Dag Ali, waarom doe jij niet gewoon zoals alle Marokkanen een pitazaak open?
Ali: Ik ben altijd al een grote fan geweest van frietjes en de Belgische frietcultuur. In mijn jeugd in de jaren tachtig waren er nog niet overal snackbars, zoals nu het geval is. Begin 2000 viel het mij op dat de echte Belgische frituren systematisch aan het verdwijnen waren. Wij eten thuis graag frietjes, maar nergens in de buurt kon je nog goede frietjes krijgen. Daardoor begon het idee om zelf een frituur te starten door mijn hoofd te spoken. Ik heb vroeger nog als jobstudent in een frituur gewerkt, dus ik wist hoe het moet. En dit pand hier op het Krugerplein was ook mijn eigendom.

Ongeveer rond die tijd word ik aangesproken door twee broers die in dit pand een frituur wilden openen. Ik zeg natuurlijk meteen ja, ik help die mannen op weg. Maar na een jaar wilden ze er alweer mee stoppen. Ze waren in financiële moeilijkheden beland en konden de huur niet meer betalen. Ik heb in ruil dan maar al hun materiaal overgenomen. Daar heb ik mijn broek aan gescheurd, maar liever dat dan twee gasten uit de buurt hier nog dieper in de financiële put duwen. Tja, toen zat ik hier dus met een volledig uitgerust frituur. Na lang twijfelen ben ik er dan maar zelf in gaan staan.

Waarom twijfelde je?
Ik werk ook nog voltijds als sociaal werker. En ik doe die job heel graag. Uiteindelijk besloot ik de frituur enkel in het weekend open te houden, als hobby. Ook om zorg te dragen voor de buurt. Het financiële plaatje was voor mij niet het belangrijkste. Als Marokkaanse Belg vind ik het heel belangrijk dat er hier in het diverse Borgerhout ook nog Belgische frituren blijven bestaan.

Zie jij je vrouw en kinderen ooit nog, met al dat werk?
Ja, absoluut. Moest de frituur ergens in Herentals zijn, dan was ik na een half jaar gestopt. Maar ik woon hier om de hoek, mijn kinderen komen hier alle dagen spelen als ik hier aan het werk ben. Ook mijn broers, zussen, neven, nichtjes, vrienden en buren zie ik hier constant.

Wat vind je zo leuk aan frieten bakken?
Voor mij is dit pure ontspanning. Eten maken, daar moet je niet te veel bij nadenken. Dat doe je op gevoel. Mensen eten geven is ook een sociaal gebeuren, eten verbindt mensen. Ik zet mijn sociaal werk hier eigenlijk gewoon verder. Mensen komen naar hier met allerlei vragen, klachten of problemen. Ik heb een even grote sociale rol hier in de frituur als op mijn werk. Mensen eten geven, al dan niet voor geld, maakt je sociaal werk nog sterker.

Met wat voor problemen komen mensen bij jou?
Soms zijn er conflicten op het plein hier. De laatste decennia is de buurt hard veranderd: ze is superdivers geworden. Naast Belgen en Marokkanen heb je Turken, Oostblokkers, Afrikanen, noem maar op. En dan ook nog van verschillende generaties. Al die gewoontes en manieren van denken en omgaan met elkaar… ja, dat botst soms. Mensen komen dan in de frituur aan mijn mouw trekken of ik zie opeens een zwerm mensen staan op het plein. Dan ga ik kijken wat het probleem is, en probeer ik te bemiddelen.

En dan laat je alles in je frituur vallen?
Als ik zie dat het ernstig is, zoals bij een vechtpartij bijvoorbeeld. Ik ken heel veel mensen hier op het plein. Als de oudere gasten zien dat ik tussenkom, komen ze direct mee om mij bij te staan.

Soms kom ik ook tussen voor kleine akkefietjes, hoor. Een vrouw, een klant van mij, kwam eens in paniek bij mij omdat haar kindjes ruzie hadden met andere kindjes op het plein. En die vrouw wist niet hoe ze dat moest aanpakken. Tja, op zo'n moment, wat moet ik doen? Nee zeggen? Het gaat om mensen hé. Dat een portie friet dan verbrandt of doorbakt geeft niet. Ik gooi dat gewoon weg en bak wel nieuwe frietjes. Snap je?

Ik snap het. Hoe help je mensen nog in je frituur?
Ik heb het voordeel dat ik zeven talen vloeiend spreek, waaronder Berbers, Arabisch, Nederlands, Frans, Engels, Spaans en een beetje Duits. Veel mensen die hier nieuw zijn, spreken de taal niet goed. Ze weten niet hoe de afvalophaling werkt of ze begrijpen de briefjes in hun brievenbus niet. Ik leg dat dan uit.

Ik verwacht ook niet dat mensen die ik help hier opeens vaste klant worden hé. Ik doe dat met hart en ziel, ik verwacht daar niets voor terug. Mensen weten: als er iets is, kan je altijd bij Ali terecht.

Vertel eens over je andere job als sociaal werker.
Ik werk bij Samenlevingsopbouw als coördinator van het project Samen op Straat. Wij werken met maatschappelijke kwetsbare jongeren. Dat zijn jongeren die een beetje buiten de samenleving vallen. Wij proberen hen een zinvolle vrijetijdsinvulling te geven. Bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk.

Maar we maken ook de brug naar ouders. Eén van de belangrijke projecten met grote impact op de wijk zijn de buurtvaders. Dat zijn mannen vanaf 25 jaar – de oudste is 63 – die 's avonds en 's nachts rondlopen in de buurt en te herkennen zijn aan hun fluohesjes. Ze zijn een aanspreekpunt voor iedereen, bijvoorbeeld voor buren die overlast ervaren door een groepje jongeren op een straathoek. De buurtvaders gaan dan in gesprek met die jongeren, en zo ontmijnen ze conflicten. Wij werken daarvoor goed samen met de politie en vullen elkaar aan. En het werkt gewoon kei goed! De politie heeft dit jaar tijdens de Ramadan 40% minder oproepen rond overlast gehad.

Ook koning Filip is fan van Samen op Straat, hij is hier zelfs al op bezoek geweest. Hoe was dat?
Een hoogtepunt van mijn carrière! De koning ziet er misschien een stijve mens uit op TV, maar geloof mij – ik heb met hem aan tafel gezeten en we hebben grapjes gemaakt en goed gelachen. We hebben samen muntthee gedronken, hij drinkt zijn muntthee zonder suiker. Niet alleen voor mij, maar voor onze werking en voor onze vrijwilligers was zijn bezoek fantastisch.

Zie jij veel jongeren vallen voor het snelle geld van de drugswereld?
Kijk, de verleiding van het snelle geld van de drugswereld zal altijd groot zijn. Wij werken met jongeren die zwak staan door de armoede waarin ze zich bevinden. Die zijn vogel voor de kat om door het criminele milieu opgepikt te worden. Wij proberen hen te redden. Maar vanaf het moment dat ze in het criminele circuit terecht komen, kunnen wij niets meer doen.

Ik weet één ding: armoede ligt aan de basis van veel, zo niet alle problemen. En daar wordt veel te weinig aan gedaan. Je moet armoede bestrijden want als mensen in een sterkere sociaal-economische positie zitten, gaan ze zich ook actief inzetten voor de samenleving.

Wat vind je van het imago van Borgerhout in de rest van Vlaanderen?
Verschrikkelijk. Die PANO-reportagebijvoorbeeld, die heeft mij pijn gedaan. Precies alsof alle drugsproblematiek in Antwerpen is de schuld van Borgerhout. Waarom komen er zo weinig positieve verhalen in de media? Kijk, ik begrijp de economische logica. Sensatie verkoopt. Maar toch. Als je kijkt naar de uitslag van de verkiezingen: waar heeft Vlaams Belang gescoord? Vooral buiten de steden! Mensen die bij wijze van spreken nog nooit een vreemdeling hebben gezien! Ze horen of lezen alleen maar over de problemen die vreemdelingen volgens de media veroorzaken. Terwijl de oorzaak van die problemen vaak in de armoede te vinden zijn. Ik zeg het je: als je armoede oplost, los je meteen ook heel veel andere problemen op.

Krijg je hier veel mensen over de vloer die gratis eten vragen?
Ja. Kijk, ik verkoop hier van die slush puppy drankjes. Zo’n felblauw drankje, precies gemalen smurfen. Dat steekt kinderen hun ogen uit. In 't shopping center kost dat 3,5 euro voor zo'n beker, bij mij 1,5. Ik maak daar sowieso quasi geen winst op. Maar ik krijg hier ook heel vaak kinderen over de vloer die zeggen “ik heb maar 50 eurocent.” Ja, wat doe ik dan? Dan vul ik een halve beker en geef ik het aan die gasten voor 50 eurocent. Ik ben blij als ik kinderen blij zie.

Nog vaker staan hier volwassenen die zeggen dat ze geen geld en honger hebben. Een half jaar geleden, een oudere Belgische man. ”Meneer, het is het einde van de maand en ik heb geen euro meer om te eten en ik heb honger." Ik heb die een bakje friet met saus gegeven. Er zaten hier toen een Marokkaanse jongen van 20 jaar, en aan het andere tafeltje een Marokkaanse jongen van 16, die ons gesprek hadden gehoord. Zegt die ene: "Ali, pak er nog maar een vleesje erbij, ik zal dat betalen.” En de andere: "Geef hem nog een drankje op mijn kosten.” Die mens is hier buiten gestapt met zo'n grote smile op zijn gezicht. Ik zie hem nog verbaasd rondkijken en denken "fuck, is dat hier echt?" En die jonge gasten hebben het zelf ook niet breed hé.

Ach, wat verlies ik als ik een bakje friet weggeef? Aan iemand die echt honger heeft, en geen geld? Het doet mij meer pijn om dat niet te geven. Ik zeg altijd: mensen kunnen hier altijd eten, met of zonder geld. Maar maak er gewoon geen misbruik van.

Waarom heet jouw frituur eigenlijk Sam?
Ik zat vroeger op een snobschool, als één van de weinige jongens van Marokkaanse origine. Ik was gefascineerd door die snobs en hun kledij. Zo'n chique kleren, dat wou ik ook! Dat is nu nog steeds zo. Ik ben niet groot van gestalte, en die Italiaanse merken hebben kleren die mij goed passen. Ik heb toen maandenlang mijn vader de oren van zijn kop gezaagd om zo’n Samsonite valiesje te krijgen, dat was toen heel erg in de mode op ons school. Ik ben de oudste van acht kinderen, dus dat was niet evident. Na een paar maanden zagen heeft mijn vader het gekocht met zijn eindejaarspremie. Ik was de enige Marokkaan op school met zo’n chique Samsonite valiesje. Vanaf toen noemde iedereen mij Samsonite.

Een paar jaren later waren er zo’n winterjassen in de mode, met een pelsje rond de kap. Ik heb er lang voor gespaard, en kon er uiteindelijk eentje kopen – een pels met witte, zwarte en grijze haren. In die tijd was Samson en Gert net op TV. Ik stond op het Krugerplein met mijn vrienden, en iemand zei: "Hey, gij lijkt precies op Samson". Dus ja, vanaf toen noemde iedereen mij Samson. Er zijn zelfs nog altijd mensen die mij Samson noemen.

Eens we ouder werden, begonnen mijn vrienden die associatie met een hond minder sympathiek te vinden. In onze cultuur is het niet fijn om vergeleken te worden met een hond. Dus korten ze dat af tot Sam. Al mijn vrienden noemen mij nu Sam. En dat is hier begonnen op het Krugerplein, van Samsonite naar Samson naar Sam. Dus was het logisch om deze frituur Sam te noemen.”

[Het is tijd om frieten te bakken, Ali gooit zijn frituur open. Meteen komt Rachid binnen, geeft mij een hand en zet zich.]

Ali: "Dat is één van de buurtvaders waar ik je over vertelde. Rachid gaat na zijn ochtendgebed om 5 uur 's ochtends met een vuilniszak naar het Krugerplein om zwerfvuil te rapen. Elke ochtend hé! Waarom lees je nooit zo'n verhalen over Borgerhout?"