Een korte geschiedenis van 30 jaar mdma-verbod in Nederland

Het is deze week precies dertig jaar geleden dat mdma werd verboden. Op 22 november 1988 werd mdma op lijst I van de Opiumwet geplaatst. Vanaf dat moment was ‘ecstasy’ officieel een criminele harddrug. Vrijwel niemand had door wat voor historisch moment dat was. Politici spraken er niet publiekelijk over. Geen krant besteedde er aandacht aan.

Pas een jaar later wordt mdma voor het eerst in de Tweede Kamer besproken. Andrée van Es, Kamerlid voor GroenLinks, vraagt zich af of mdma wel op de lijst van ‘zwaarste verdovende middelen’ thuishoort. De drug is namelijk lang niet zo verslavend als heroïne en niet zo schadelijk als het roken van crack. Maar de toenmalige minister Hirsch Ballin wijst op het gevaar van criminelen in Nederland die zich bezighouden met de productie van mdma ‘voor exportdoeleinden’. Politici wilden voorkomen dat mensen de drug zouden gaan gebruiken, maar het voornaamste doel van het verbod was aanvankelijk dus om de internationale handel tegen te gaan.

Dertig jaar na het verbod is Nederland ’s werelds grootste producent van mdma geworden. Een miljoen Nederlanders hebben weleens een xtc-pil geslikt. Naar schatting wordt er in Nederland elk jaar tussen de 250 miljoen en 3 miljard euro verdiend met de handel in synthetische drugs. Op het darkweb staat ‘Dutch Quality’ synoniem voor ontzettend sterke xtc-pillen.

Hoe de situatie rondom mdma zo gigantisch uit de klauwen heeft kunnen lopen, vertellen journalisten Philippus Zandstra en Wietse Pottjewijd in hun nog te verschijnen boek XTC: een biografie, dat gaat over de geschiedenis van mdma in Nederland.

Ambtenaren hadden aan het begin van de jaren negentig niet echt door hoe populair mdma aan het worden was, legt Philippus uit. “Iedereen zette destijds vol in op de aanpak van heroïneverslaving, wat echt een groot probleem was.”

Zo’n beetje tegelijkertijd met de heroïne-epidemie komt er een nieuwe muziekstijl op: house. De dan nog relatief onbekende drug mdma, met de straatnaam ‘ecstasy’, duikt op, en het spul blijkt ideaal te zijn voor als je in een loods of discotheek staat te raven of te hakken tot de volgende middag. Het geeft een hoop energie en zorgt voor een enorm gevoel aan saamhorigheid.

Criminelen hebben al snel door dat er een enorme vraag is naar het nieuwe roesmiddel en beginnen het steeds meer te produceren. Er valt veel geld mee te verdienen. “In eerste instantie werd de mdma-productie in Nederland door onze bestuurders niet echt als een probleem gezien,” vertelt Philippus. Het waren andere landen, met name Frankrijk en de Verenigde Staten, die Nederland ‘de supermarkt voor drugs’ noemden, met onze coffeeshops, gratis heroïneverstrekking aan verslaafden en de export van xtc-pillen. Ook zond het televisieprogramma Nova een reportage uit waarin ons land ‘het Colombia van de xtc’ werd genoemd, wat de beeldvorming beïnvloedde.

Premier Wim Kok vreesde internationale sancties vanwege het ‘softe’ Nederlandse drugsbeleid. Frankrijk dreigde bijvoorbeeld onderhandelingen over het Schengen-akkoord op te blazen als we niet strenger zouden gaan optreden tegen drugs. “Toen is er een speciale politie-eenheid opgericht die zich echt ging toeleggen op de bestrijding van synthetische drugs,” legt Philippus uit.

De politie had op zich al langer oog voor de groeiende xtc-handel – zo werd er in 1992 een grote xtc-bende opgerold waarbij Willem Endstra betrokken was. Toch was de oprichting van het nieuwe politieteam eigenlijk de eerste keer dat de politie stappen nam om de opsporing van synthetische drugsproductie écht serieus te nemen, door er een speciaal team voor op te leiden.

Na de millenniumwisseling raakt Nederland pas echt op stoom met het bestrijden van synthetische drugs. De politie gaat in de tijd van het eerste kabinet Balkenende samenwerken met veiligheidsdiensten in de Verenigde Staten, die naar eigen zeggen veel last hebben van Nederlandse mdma die het land binnen wordt gesmokkeld. Hoe de twee landen samenwerken om mdma-producenten te lijf gaan, vertellen onderzoeksjournalisten Marian Husken en Freke Vuijst in hun boek XTC Smokkel.

Voor de Amerikaanse Drug Enforcement Agency (DEA) is het toentertijd heel lastig om toestemming te krijgen voor het afluisteren van telefoongesprekken. Maar in dat land mogen wel criminele infiltranten worden ingezet, wat in Nederland weer niet is toegestaan. Beide landen zien de mogelijkheid voor een vruchtbare samenwerking. De Verenigde Staten sturen undercoveragenten die informatie over criminele netwerken verzamelen. Nederland levert informatie uit telefoontaps. Drugscriminelen worden in Nederland gearresteerd en uitgeleverd aan de Verenigde Staten, waar ze berecht worden. Want daar zijn de straffen het hoogst.

“Die aanpak werkte,” zegt Freke Vuijst. “Voor Amerika dan – de levering van mdma uit Nederland aan de VS is daarna vrijwel volledig gestopt.” Nederlandse criminelen keken wel uit. Voor ze het wisten kregen ze celstraffen van tientallen jaren aan hun broek, waarvan ze ook nog een deel in het buitenland moesten uitzitten. Dat Nederlanders hun pillen niet meer naar de VS wilden versturen, betekende overigens niet dat mdma uit de Amerikaanse drugsmarkt verdween, volgens Vuijst. “Daarna werd mdma uit Canada en Azië geïmporteerd.”

Af en toe lukt het om een flinke deuk te slaan in de internationale drugsmarkt. Dat gebeurt bijvoorbeeld vanaf het jaar 2008, als Nederland een internationaal samenwerkingsproject aangaat met Europese en Aziatische landen, met als doel de levering van grondstoffen tegen te gaan. Dat is nog niet zo makkelijk, omdat de grondstoffen voor mdma ook algemene toepassingen hebben, bijvoorbeeld in de parfumindustrie.

Verschillende landen werken vanaf dat jaar samen om alle transporten van grondstoffen nauwlettend in de gaten te houden, zodat er geen druppel safrol of PMK van de vrachtwagen valt. Het project slaagt. Een paar jaar lang hebben criminele netwerken grote moeite om grondstoffen voor mdma te verkrijgen. Het effect daarvan is duidelijk te merken. Gebruikers melden dat het lastig is om aan pillen te komen en het Trimbos-instituut vindt in die periode veel meer versnijdingsmiddelen zoals mCPP en PMMA in xtc-pillen.

Een 21-jarige man uit Den Bosch betaalt de hoogste prijs voor zo’n vervuilde xtc-pil. Als zijn ouders niet thuis zijn, slikt hij samen met een 18-jarig meisje en 3 minderjarige jongens pillen die ironisch genoeg een opdruk met doodshoofd hebben. Het duurt een paar uur, maar ineens voelt hij zich niet lekker. De anderen bellen 112, maar het is al te laat. De 21-jarige is overleden. Pas later blijkt dat de xtc-pillen een gevaarlijk hoge dosering PMMA bevatten.

De politie komt langs en arresteert de overgebleven xtc-slikkers. Agenten willen erachter komen wie de pillen verkocht heeft. Misschien zijn er wel meer jongeren die gevaar lopen. Tijdens het verhoor wordt een van de minderjarige jongens onwel. Hij wordt met spoed naar het ziekenhuis vervoerd en overleeft het voorval ternauwernood.

Grofweg drie jaar lang, van 2008 tot en met en 2011, is het voor gebruikers echt oppassen welke pil je pakt. Er heerst crisis op de xtc-markt vanwege het gebrek aan grondstoffen. Mdma is bijna niet te krijgen en ruim eenderde van de verkrijgbare pillen bevat ongewenste drugs, zoals PMMA.

Maar het duurt niet lang voordat er een nieuw distributienetwerk voor grondstoffen is opgezet. In plaats van de grondstoffen voor mdma, worden nu grondstoffen voor de grondstoffen vanuit China hierheen verscheept. Criminelen maken hun eigen chemicaliën waarmee ze drugs kunnen maken. Er zit wel een flink nadeel aan de nieuwe werkwijze, die nu nog steeds wordt gehanteerd. Bij het verwerken van al die 'pre-precursors' zoals PMK-glycidaat en APAA, blijven veel meer afvalstoffen over, zoals zwavelzuur en aceton. Mede daardoor wordt er nu een veelvoud van de hoeveelheid drugsafval gedumpt als vóór het internationale verbod op de grondstoffen.

Nu de grondstoffen weer beschikbaar zijn, draaien de pillenpersmachines overuren. Dat is de huidige situatie, die voorlopig niet ten einde lijkt. Mdma is nog nooit zo goedkoop geweest: een xtc-pil kan je kopen voor ergens tussen de 50 cent en 5 euro. De drugs worden gemaakt in professionele laboratoria, waar enorme hoeveelheden tegelijkertijd geproduceerd kunnen worden. In Leende werd vorig jaar bijvoorbeeld een productieplaats gevonden waar in één dag 150 kilo mdma en 100 kilo amfetamine kon worden gemaakt. Volgens justitie verdienden de verantwoordelijken daarmee tien miljoen euro, elke dag weer.

Je zou denken dat de drugsmarkt een enorme klap oploopt als zo’n enorme productieplaats door de politie wordt opgerold, maar dat blijkt niet het geval. “Als ergens een grote partij drugs in beslag wordt genomen, dan is het effect op de markt nul,” bevestigt bijzonder hoogleraar Criminal Law, Joep Simmelink, in een telefoongesprek. “Wat we doen met de bestrijding van georganiseerde drugscriminaliteit zet geen zoden aan de dijk.”

Dat de drugsbestrijding niet echt werkt, blijkt ook wel uit de hoeveelheid mdma in xtc-pillen. Die is nog nooit zo hoog geweest. Het Trimbos-instituut heeft meermaals de noodklok geluid vanwege pillen met ‘levensgevaarlijk hoge doses mdma’. De sterke xtc-pillen, die op het darkweb liefkozend met ‘Dutch Quality’ worden aangeprezen, vinden inmiddels ook weer gretig aftrek in de Verenigde Staten. Je kan zelfs pillen kopen in de vorm van het hoofd van president Trump via sterk beveiligde darkwebs, zodat de politie het niet kan afluisteren. Vervolgens wordt het in kleine porties via de post verstuurd naar de VS, zodat het vrijwel onmogelijk is om alle leveringen op te sporen.

Dertig jaar na het intreden van het verbod wordt het tijd om de balans eens op te maken. We weten inmiddels dat het niet gelukt is om mdma de wereld uit te bannen, wat eigenlijk de bedoeling was. Het is wel gelukt om hordes mensen te veroordelen voor drugscriminaliteit. Maar je kunt je afvragen of volle gevangenissen nou een fraai resultaat zijn, of hetgeen waar het verbod ooit voor bedoeld was.