We moeten het hebben over toe-eigening van queer cultuur in de muzieksector

Culturele toe-eigening, of cultural appropriation, is iets wat mensen al veel langer aanklagen, ofwel beklagen. Activisten klagen met dit begrip aan hoe een dominante groep in de samenleving bepaalde cultuurelementen van onderdrukte groepen leent zonder aandacht voor of kennis van de context, en vooral zonder hen daarvoor krediet te geven — letterlijk noch figuurlijk — maar er zelf wél geld en woke-punten aan verdienen. Sommige mensen beklagen de hele discussie, vooral omdat ze het vervelend vinden dat ze door hun tafelkleedje van de wereldwinkel “met die exotische print” racistisch genoemd worden. Het kan ook dat het je koud laat, maar dan is het waarschijnlijk niet jouw cultuur die toegeëigend wordt door anderen.

Samen met de Brusselse Beursschouwburg en Black History Month Belgium organiseerden we in maart 2021 al een talk over de culturele toe-eigening van zwarte culturen in de muziekwereld en het nachtleven.

Begin mei deden we dit opnieuw met Beursschouwburg en the Belgian Pride rond de culturele toe-eigening van queer cultuur. Popartiest Bryn (hij, hem) en drag performer en Bénédiction founder Juriji Der Klee (zij, haar) kwamen naar de studio, en model, dj en founder van ROYALE Amari Bouzin (hij, hem) en deze auteur (hij, hem) belden in voor een gesprek dat gemodereerd werd door Rachael Moore (zij, haar). Rachael is zelf queer activist en werkt bij the Belgian Pride. Ze is ook co-founder van Rainbow Nation, de organisatie die een veilige plek wil creëren voor queer personen van kleur in Brussel en daarbuiten. Spoiler: “the T will be served hot”, zoals Rachael het stelde.

Wat is queer cultuur eigenlijk?
Het is niet altijd voor iedereen duidelijk wat ‘queer’ precies betekent, zelfs niet voor LGBTQIA+-personen. Het werd ooit gebruikt als scheldwoord — te vergelijken met “weirdo” — maar werd “reclaimed” door LGBTQIA+-personen om zichzelf te omschrijven en zo te empoweren. Niet iedereen houdt van de term. Door alle queer personen over dezelfde kam te scheren, kan je namelijk uit het oog verliezen hoe uniek we allemaal zijn. Bovendien riskeren we met een term als queer om de visibiliteit die het acroniem meer onderdrukte personen onder het parapluutje geeft te verliezen. Dat gezegd zijnde, laat de term queer ook een bepaalde fluïditeit toe aan LGBTQIA+-personen om te evolueren op de spectra van seksualiteit en genderidentiteit, zonder dat ze formeel van het ene naar het andere kastje moeten lopen. 

Juriji worstelt om nog een andere reden met de term queer. Ze vertelt hoe ze in de supermarkt was en een bio aubergine vasthield. Die biogroente zette haar aan het denken: “Je kan dat bio-label overal opplakken, hoe klein het percentage bio-ingrediënten ook is in je producten. Dat gevoel heb ik ook met het label queer. Je weet op den duur niet meer wat het betekent, en misschien is dat ook niet zo slecht, maar dat maakt een discussie wel moeilijk, want misschien heb je het gewoon over iets anders.” (Als je iets van de talk wil zien, kijk dan effe Juriji’s aubergineparabel vanaf 1:10:22 ongeveer. Goud.) 

Voor Rachael is die evolutie en taalverandering net mooi. “Het is oké dat queerness iets anders betekent voor verschillende mensen. Mijn queerness is bijvoorbeeld gelinkt aan mijn blackness, en betekent daardoor iets anders dan voor witte mensen”. Net zoals er niet één zwarte cultuur is, zijn er net zoveel queer culturen als er LGBTQIA+-communities zijn, en dat aantal is in principe oneindig rekbaar. Mensen evolueren, net als taal. Zo, weet je meteen waar die “+” eigenlijk voor staat. De verschillende communities kunnen wel bepaalde eigenschappen delen, maar zullen nooit helemaal overlappen. 

Wat is queerness in muziek?
Omdat queerness zoveel verschillende dingen kan betekenen voor verschillende mensen, en we niet altijd precies weten waar we zelf de mosterd halen, is het belangrijk om je persoonlijke backstory tegen het licht te houden. Voor Bryn waren de musicals zoals High School Musical en Camp Rock heel belangrijk. Hij kon zich herkennen in de ‘theater kids’ in die series. Het archetype van de ‘theater kids’ in Amerikaanse fictie, is een blauwdruk voor veel queer identiteiten, maar de eerste queer artiest die Bryn passioneel volgde was Troye Sivan. “Hij was de eerste gay man die ook gay muziek maakte; hij zong openlijk over zijn relaties met mannen en speelde met mannelijke acteurs in z’n clips. Tot dan wist ik niet dat dit kon!” 

Queerness is natuurlijk meer dan seksualiteit. Het is ook genderidentiteit, zowel in look als in geluid. Voor mij was Everything But The Girl met de androgyne stem en look van lead zanger Tracey Thorn een eerste revelatie op dat vlak. De stem zweefde tussen man en vrouw in, warm en toch hoog. Op de coverfoto van hun compilatie-album Like The Deserts Miss The Rain, staren Tracey en partner Ben Watt recht in de lens, en houden ze de deur open. Het was mijn entry in een elektronisch popgeluid waarin de grenzen van gender verkend werden.

Queerness in muziek wordt nog het vaakst geassocieerd met een look. “Als trans baby was ik erg geïnspireerd door Annie Lennox en David Bowie,” zegt Juriji daarover. “Ook artiesten als Madonna en Michael Jackson hadden een soort “third gender energy” die mij erg aansprak, waardoor ik besefte dat gender niet binair is of hoeft te zijn.” Meer nog, de gender-nonconformity van deze artiesten was ook sexy, vindt Rachael. Het doet gewoon iets om jezelf vertegenwoordigd te zien in muziekartiesten. 

Het belang van representatie wordt ook duidelijk in genres waarvan je denkt dat het niks voor jou kan zijn door je queerness. Artiesten zoals Zebra Katz, Kevin Abstract en Frank Ocean maakten het duidelijk dat hiphop en afgeleide genres ook succesvol verkend konden worden door queer artiesten. Amari was een skateboard kid, en luisterde vooral naar Syd (The Internet) en Frank Ocean. Naarmate hij ouder werd, ging hij ook op zoek naar trans bodies waarin hij zich kon herkennen. Tosh Basco ofwel boychild was bijvoorbeeld een grote inspiratie op vlak van beeldvorming van trans male bodies. “Op dit moment merk ik ook dat geïnspireerd raak door contemporaine queer artiesten als Lil Nas X, vooral om de manier waarop zij hun queer verhalen in eigen handen nemen.” 

Wat is culturele toe-eigening van queer culturen?
In de muziekindustrie draait het vooral over de esthetiek, vindt Bryn. “Vroeger wilden mensen “simpele artiesten” zien. Nu wil iedereen mensen die over the top zijn. Om dat te bereiken halen ze heel veel inspiratie uit culturen waar ze niet toe behoren. Mannenmode — hoe dom het ook is om dat in genders te verdelen — is vaak nogal saai. Om dat over the top te maken, lenen artiesten veel elementen van queer cultuur zoals make-up, juwelen, kledij,... Ze krijgen daar dan krediet voor, terwijl die dingen al heel lang bestaan onder de radar.” 

Rachael springt Bryn bij. Hoe kan het dat mensen als Harry Styles krediet krijgen voor het dragen van een jurk op een magazinecover, terwijl een nobele onbekende queer persoon in een gelijkaardige outfit non-verbale, verbale of soms zelfs fysieke agressie te verduren moet krijgen in het dagelijkse leven? “Sommige mensen mogen meer dan anderen. Ze hebben faam die hen toelaat om te doen waar anderen voor gestraft worden.” Het gaat soms ook over het privilege van keuze hebben, wil Bryn nog toevoegen. “Er zijn cishet artiesten die op het podium queer elementen kunnen appropriaten om cool te zijn, terwijl ze in hun dagelijkse leven “normaal” blijven. Ze krijgen de glow, maar niet de heath. Bovendien krijgen ze er ook voor betaald.” Dat heb je ook voor mensen die geen artiest zijn in de queer community zegt Juriji: “Voor feestjes grijpen queer mensen gemakkelijk naar glitters en make-up. Waarom is er dan nog steeds zoveel femmephobia en misogynie in onze communities?” Rachael herinnert aan de befaamde kus tussen Madonna, Christina Aguilera en Britney. “Wow, iemand dacht dat dat cutting edge was! Bovendien speelt zoiets vooral in op de male gaze. Die vrouwen hebben het privilege om te kussen op het podium maar hoeven daar verder geen — of weinig — gevolgen van te dragen. Die luxe heeft niet iedereen.” 

De rol van de media
Het probleem ligt ook grotendeels bij de media, die ‘queerness’ zien als een trend. Soms willen brands met queer artiesten werken enkel omdat ze queer zijn, niet omwille van hun muziek. “In sommige interviews mag ik alleen maar over mijn queerness vertellen,” zegt Bryn. “Dan vragen ze bijvoorbeeld hoe mijn ouders daarmee omgaan, maar dat heeft niet noodzakelijk iets te maken met mijn muziek. Soms is het ook moeilijk om daar niets over te delen, omdat ik er ook geld mee verdien. Dan speelt de vraag in mijn hoofd: zal ik nog interviews mogen doen als ik die deur sluit?” Media willen meegenieten van de gloed die de strijd van queer mensen om zichzelf te vinden hen gegeven heeft. Ze willen het niet hebben over de muziek of de rest van het verhaal van een persoon.

Een ander deel van het probleem is dat veel bijdragen van queer personen ‘straightwashed’ zijn door media. Denk aan genres als grunge of punk. Die genres worden geclaimed door de mainstream, maar toen het begon waren er natuurlijk veel queer elementen in die muziek en in die artiesten. Dat is ook een reden waarom zoveel jonge mensen teruggrijpen naar figuren als Kurt Cobain, die de grenzen tussen de genders opzocht in hun styling, in de topics waar die over zong. Dat blijft jonge mensen inspireren.

Voor Amari is het duidelijk dat we een gebrek aan resources hebben: “We hebben geen tijd, geen ruimte, geen self-care,... die het ons zouden toelaten om die belangrijke gesprekken te voeren. Het probleem met cultural appropriation is dat je het pas beseft als het al te laat is.” De snelheid waarmee cultural appropriation gebeurt hangt volgens Rachael ook samen met een gebrek aan ‘archief’. Archiving was niet voor niks het thema voor Black History Month Belgium in de editie van 2021. Als het grootste deel van je cultuur verbaal wordt doorgegeven is het moeilijk om te bewijzen wie ‘eerst’ was. Sociale media maken dat ook niet beter. Het is heel gemakkelijk geworden om Instagram-carousels met activistische content te delen, maar als je dat enkel en alleen doet om je woke-punten te verdienen, doe je het fout. Allyship is belangrijk, maar empty allyship betekent dat je plaats inneemt en de verhalen vertelt van mensen die niet aan jou zijn om te vertellen. 

Wat is onze eigen rol in appropriation?
Rachael houdt ons accountable voor hoe we zelf al dan niet bijdragen aan culturele toe-eigening. “We werken allemaal in sectoren die zich laten inspireren door de culturen waar we ook wel deel van uitmaken, maar we leiden toch een dubbelleven: we zijn onszelf, maar moeten ook overleven in een kapitalistisch systeem.” Hoe houden we onszelf accountable — doen we dat wel genoeg? Voor Amari is het nog wat te vroeg. “Het is de eerste keer dat witte mensen ons toelaten in het kapitalistisch systeem. We krijgen een zitje aan de tafel en soms vraag ik me af of het een valstrik is. We moeten vermijden dat anderen de gatekeeper worden van onze cultuur, ons image,... We zijn nog een beetje naïef misschien, en hopen dat het ooit ophoudt, maar dat is waarschijnlijk niet zo. Momenteel draait het nog om compromissen: oké, ik poseer wel voor je foto en dan gebruik ik die kans om mijn verhaal te vertellen.”

Hoe zit dat dan in het nachtleven en de relatie met queer cultuur, wil Rachael weten. “In Brussel zagen we een grote groei in queer orientated nightlife spaces met Los Ninos, Benediction, FFORMATT, Not Your Techno,... Dat gaf ons hoop, en kansen om elkaar te ontmoeten en zo onze queer cultuur verder op te bouwen, en zelfs te delen met de mainstream. Maar, opnieuw, draagt queer culture daarin ook niet bij aan die culturele toe-eigening?” Het is belangrijk dat we als queer community durven om naar onszelf te kijken. Witte cisgender homomannen hebben een groot deel van het narratief bepaald in de geschiedenis van queer activisme en representatie. Het mooie aan queer parties in Brussel is dat ze ook tonen dat queer cultuur meer is dan halfnaakte witte mannen die dansen op Starships Are Meant to Fly. Maar dan nog is het belangrijk dat witte mensen onthouden dat het niet noodzakelijk hun feestje is of hoeft te zijn. Je kan erbij zijn en ervan genieten, maar het draait niet noodzakelijk om jou.   

Doen we als queer personen genoeg om onze culturen te beschermen?
Volgens Amari wel, “maar we zijn ook gewoon tired” zegt hij. “Tijdens de Black Lives Matter protesten in Brussel besloot ik mijn kennis te delen, maar ik verloor 5 kilo in twee weken tijd. Het vergt gewoon heel veel energie. Toen besefte ik dat mijn stem, mijn gezicht, mijn lijf,... dat dat mijn resources zijn.” Net als Bryn en Rachael is Amari’s queerness verweven met zijn blackness. “En je kan nooit al die verhalen tegelijkertijd vertellen”. Wat we wél kunnen doen volgens Amari, is ons eigen verhaal beschermen. Ook binnen de queer communities willen mensen je soms in een hokje stoppen, maar je moet je eigen verhaal vertellen.

Bryn haalt aan hoe de witte gay community heel erg opkijkt en geïnspireerd werd en wordt door de black queer community. Is het dan niet hypocriet dat queer personen over toe-eigening praten, terwijl de community zelf te kampen heeft met issues van racisme en onderdrukking? “Ik was al queer voordat ik de term kende,” zegt Juriji, “maar wanneer je je ontwikkelt, moet je je daar natuurlijk bewust van worden. Ik heb mijn trans identiteit niet ‘gemaakt’, ik ben zo geboren, maar natuurlijk laat je je inspireren door bestaande queer culturen.” Hoe verdedigt ze het gebruik van ‘mother of the house’ dan? “Het komt inderdaad van ballroom en black queerness. Ik wil die term niet stelen. Met “mother”, zoals ik het gebruik, wil ik een knipoog geven, maar ik bén ook gewoon die mama die baby performers wil helpen. Het woord helpt me ook om de vrouwelijke energie uit te stralen die Benediction zo kenmerkt.”

Voor Amari moeten we toch een stap verder gaan en nieuwe termen ontwikkelen. Hij vertelt hoe hij op zoek ging naar ‘ouderlijke figuren’ in de queer community, zonder al te veel succes. “Zo is @amariskingdom begonnen. Ik dacht: ik ben het compleet tegenovergestelde van wat een koning van België zou zijn: ik ben zwart, Congolees, non-binair en queer. Ik heb dan maar mijn eigen koninkrijk gesticht met kings, princes, prince-x voor non-binaire personen. Het gaat over meer dan knipoogjes geven. We moeten dieper graven en zelf ideeën reappropriaten uit de mainstream, zoals zij dat ook bij ons doen.”    

Hebben we met dit gesprek toe-eigening in en van de queer communities opgelost? Nope, maar dat wisten we vanaf het begin. Bryn vat de onmogelijkheid mooi samen: “Het is ook een probleem dat de mensen die vaak queer cultuur representeren in de media precies de geprivilegieerden zijn. De discussie moet dan ook veel verder gaan, en we moeten het hebben over wit privilege, kapitalisme,... Dat gaan we nu niet oplossen.” Toch hebben we met dit gesprek een begin gemaakt door problemen binnen en buiten de queer community aan te kaarten en bespreekbaar te maken. We blijven zelf verder werken, leren en groeien, en de rest is aan jullie. “Dat het onderwerp van toe-eigening mensen in het harnas jaagt, komt ook omdat ze lui zijn.” zegt Bryn daarover. Wees niet lui.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.