De toekomst van medicinale mdma ziet er in Nederland veelbelovend uit

In Nederland zijn er bijna 150.000 mensen die lijden aan posttraumatische stressstoornis (ptss). Ze hebben iets meegemaakt wat zo heftig is dat ze er een trauma aan hebben overgehouden. Daardoor hebben ze last van nachtmerries, paniekaanvallen en woedeuitbarstingen, of ze worden katatonisch en reageren juist helemaal nergens meer op. Hoewel er verschillende behandelingen bestaan voor ptss, blijft ongeveer de helft van alle patiënten de rest van hun leven last houden van psychische klachten. Voor die mensen zou mdma-therapie een uitkomst kunnen bieden, blijkt uit recent onderzoek.  

De Amerikaanse Jessi Appleton wil wel vertellen hoe mdma-therapie haar heeft geholpen. We komen met haar in contact via een communicatiemedewerker van de Multidisciplinary Association for Psychedelics Studies (MAPS), die onderzoek doet naar mdma-therapie. Jessi hoopt dat mensen meer begrip krijgen voor de behandelmethode, die toch wel wat wenkbrauwen doet fronsen omdat mensen mdma vooral kennen als illegale partydrug. Voor haar bleek het enorm goed te helpen tegen de trauma’s die ze opliep in haar jeugd. 

“Ik heb zo’n beetje alle soorten misbruik meegemaakt die je je kunt voorstellen,” vertelt Jessi tijdens een gesprek via Zoom. “Fysiek, mentaal, seksueel.” Dat misbruik bleef voortduren tot ze veertien jaar oud was. Toen besloot ze dat het genoeg was geweest en liep ze weg van huis. De jaren daarna zwierf ze over straat in een keiharde strijd om te overleven.

Door de trauma’s had Jessi enorm last van paniekaanvallen en depressie. Ze ging naar een therapeut die haar verschillende medicijnen gaf, zoals antidepressiva en kalmeringsmiddelen tegen de nachtmerries. De medicijnen en therapiesessies hielpen haar niet om het trauma te verwerken. Jessi bleef doodsbang voor mannen die haar herinnerden aan het misbruik. Zodra zo’n herinnering dreigde op te borrelen sloot ze zichzelf volledig af, ze dissocieerde. Door haar angst was ze op zo’n moment onbereikbaar, ook voor haar therapeut. Haar psychische problemen bleven verergeren en ze dacht erover om een einde aan haar leven te maken.

Haar psychiater vertelde haar toen dat er een nieuwe experimentele behandeling met mdma beschikbaar was. Na een uitgebreide controle waarbij Jessi medisch helemaal werd doorgelicht, kreeg ze te horen dat ze die behandeling kon volgen. “De eerste keer was ik echt heel bang,” vertelt ze daarover. Het was voor haar heel heftig om geconfronteerd te worden met al die weggestopte herinneringen, maar door de effecten van mdma lukte het haar om die angsten los te laten. “Ik kon ineens op een heel andere manier naar mijn trauma’s kijken. Van de therapeuten ervoer ik tegelijkertijd een enorme steun.” 

Tijdens de therapiesessie proberen mdma-therapeuten zoals psychiater Tijmen Bostoen en Erwin Krediet van het ARQ Nationaal Psychotraumacentrum ervoor te zorgen dat mensen zich zo veilig en vertrouwd mogelijk voelen. “We proberen iemand echt te steunen in het eigen proces dat op gang komt onder invloed van mdma,” vertelt dr. Bostoen tijdens een online gesprek. “We helpen hen erop te vertrouwen dat ze het aankunnen, wat er ook gaat komen, en dat wij daarbij gaan helpen”. Daarom is er ook aandacht voor de sfeer in de ruimte, die moet huiselijk aanvoelen, met prettig sfeerlicht en aangename muziek.

“Het interessante is dat mensen tijdens zo’n sessie met behoorlijk wat rust naar hun moeilijke en angstige ervaringen kunnen kijken. Je ziet na de mdma-sessie aan hun gezicht dat ze veel meer ontspannen zijn, dat ze makkelijker loslaten,” aldus dr. Bostoen. De rol van de therapeuten is om een troostende schouder te bieden of een helpende hand, maar de mensen doen zelf het werk. “Heel veel mensen komen bij dingen die je in therapie wel wil bespreken, maar die soms helemaal niet meer bereikbaar zijn omdat er zoveel spanning op zit. Ineens lijken dat soort dingen open te gaan en op een heel natuurlijke manier komt dat voorbij.”

Omdat het gaat over nogal heftige herinneringen, zijn de mdma-sessies bepaald geen feestje om mee te maken, vertelt Jessi. “Het was wel echt heel zwaar, na zo’n sessie was ik totaal uitgeput. Maar het was ook een heel mooi proces. Ik kon dingen onder ogen ogen komen, dat had ik nooit eerder gedurfd.” Ze volgde drie van zulke mdma-sessies. De therapie maakte zoveel herinneringen en gevoelens los, dat ze daaraan genoeg had om met hulp van de behandelaars haar trauma’s te verwerken. Ze heeft nu geen last meer van een depressie. Jessi blijkt niet de enige die baat heeft bij dit soort therapie. Psychiater Tijmen Bostoen wijst bijvoorbeeld op een recente studie waarin wordt aangetoond dat een groot deel van de proefpersonen dankzij de therapie geen last meer heeft van ptss-gerelateerde klachten. “Je ziet dat een behoorlijk percentage geneest.”

Toch kampt mdma in Nederland nog met een behoorlijk onguur imago. Onze minister-president Mark Rutte noemt de drug ‘rotzooi’ en mensen die het gebruiken zijn wat hem betreft ‘idioten’. “Gewoon niet doen”, zei hij daarover in een interview met VICE. “We gaan toch niet, omdat mensen zichzelf om zeep willen helpen, dat allemaal faciliteren.” 

Maar mdma blijkt in een klinische setting eigenlijk best veilig te zijn, ondanks de reputatie van het middel als dodelijke harddrug. Om de veiligheid te beoordelen heeft de Britse psychiater Ben Sessa data van tientallen studies uitgeplozen. Van de ruim 1600 proefpersonen in die studies kreeg slechts één persoon last van hartklachten. Die proefpersoon bleek na een nacht ter observatie in het ziekenhuis overigens weer volledig hersteld te zijn. Hoewel het gebruiken van mdma niet zonder enig risico is, zijn de gevaren binnen een klinische setting goed beheersbaar. 

“We weten van mdma dat als je daar een paar doseringen van neemt dat het niet schadelijk is,” bevestigt universitair hoofddocent Psychologie en Neurowetenschap Kim Kuypers. Ze doet aan de Maastricht University regelmatig onderzoek naar psychedelische middelen zoals mdma of psilocybine. Over mdma-therapie is ze heel enthousiast. Uit een onlangs gepubliceerde studie in het gezaghebbende wetenschappelijk vakblad Nature blijkt bijvoorbeeld dat er minstens 99,99% kans is dat mdma-therapie ptss-gerelateerde klachten kan verminderen. “Dat is een heel sterke bevinding,” vindt ze.

Ondanks positieve resultaten moet er nog meer onderzoek gedaan worden voordat mdma kan worden goedgekeurd als medicijn. “Wat ik moeilijk vind is dat we mensen moeten afwijzen voor de studies omdat ze niet in aanmerking komen,” vertelt Kim Kuypers. “Je merkt dat de nood heel hoog is.” Toch zal een groot deel van de Nederlandse ptss-patiënten nog een aantal jaren geduld moeten hebben voordat ze mdma-therapie kunnen volgen. De voorwaarden voor deelname aan de onderzoeken zijn redelijk streng en mdma kan hier pas op grote schaal worden gebruikt voor therapie als het medicijn is goedgekeurd. 

Drugsonderzoeker Allison Coker legt uit dat het Europese Medicijnagentschap (EMA) nog een aantal grootschalige onderzoeken uit Europa wil zien. De gepubliceerde onderzoeken zijn namelijk in Canada, de Verenigde Staten en Israël gedaan. In een serie nieuwe onderzoeken moet ontdekt worden of de therapie net zo goed werkt bij mensen die in Europa wonen. “Er zijn cultuurverschillen in Europese regio’s,” legt Allison uit in een mail. “Nieuw onderzoek in die populatie stelt de EMA in staat om de resultaten beter te beoordelen.” Daarom wordt er nu gewerkt aan een grootschalig onderzoek op locaties in Nederland, Duitsland, Tsjechië, Noorwegen, Portugal en het Verenigd Koninkrijk. Als daaruit min of meer dezelfde resultaten komen, dan verwachten wetenschappers dat mdma binnen enkele jaren verkrijgbaar zal zijn als legaal medicijn.

Er zijn ook nog praktische uitdagingen. Zo moeten er nog genoeg therapeuten opgeleid worden om trauma’s te behandelen met mdma-therapie. Op dit moment zijn er slechts enkele tientallen therapeuten die de training hebben gevolgd. Uiteindelijk zullen er minstens honderden Nederlandse mdma-therapeuten nodig zijn, als de nieuwe therapievorm wordt goedgekeurd.  

En dan is het nog maar de vraag of zorgverzekeraars het gaan vergoeden. Mdma-therapie loopt namelijk behoorlijk in de papieren. Het is een behoorlijk intensief traject met allerlei voorbesprekingen en nagesprekken. De mdma-sessies duren ook een volle werkdag. Toch denkt MAPS dat mdma-therapie op de lange termijn minder kostbaar is omdat mensen niet de rest van hun leven medicijnen hoeven te slikken. Daardoor kunnen de kosten van de behandeling na drie jaar alweer terugverdiend zijn. 

Een meevaller is dat de nieuwe therapievorm kan rekenen op een enthousiast onthaal bij het ministerie van Volksgezondheid. Woordvoerder Emilie van Westerouen van Meeteren reageert op een mail van VICE dat dit “wat VWS betreft een interessante ontwikkeling” is. Het ministerie verwacht ook niet dat er een politiek conflict zal ontstaan als mdma straks via een achterdeur bij de psychiater ineens gelegaliseerd wordt. “Recreatief gebruik en medicinaal gebruik van dit soort middelen staan los van elkaar,” laat het ministerie weten. “Op de lijsten van de Opiumwet staan heel veel stoffen die ook in medicijnen zitten, verschillende pijnstillers bijvoorbeeld, of ritalin.” 

Vooralsnog ziet de toekomst van medicinale mdma er dus rooskleurig uit. Wetenschappers hopen dat als de drug eenmaal wordt goedgekeurd als medicijn, het middel later dan ook kan worden gebruikt voor de behandeling van andere mentale problemen. Zo zou mdma-therapie ingezet kunnen worden tegen sociale fobie of bij relatieproblemen. Maar het kan nog wel wat jaren duren voordat psychiaters in Nederland met het middel gaan werken.

Dan kun je contact opnemen met Stichting 113 Zelfmoordpreventie via het telefoonnummer 113 (24/7 bereikbaar), 0800-0113 (24/7 bereikbaar), 0900 0113 (24/7 bereikbaar) en 113.nl.