Waarom het een gevaarlijk plan is om prostitutie te verbannen van de Wallen

Afgelopen donderdag kwam de Amsterdamse gemeenteraad samen om te bespreken hoe de drukke binnenstad weer ‘aantrekkelijk wordt voor inwoners’. Er werden drie plannen besproken: de aanpak van massatoerisme, het verminderen van het aantal coffeeshops en het verplaatsen van prostitutie op de Wallen naar een groot gebouw buiten het stadscentrum. Het is nog onzeker waar dat precies is. Volgens burgemeester Femke Halsema zou het zo’n drie tot tien jaar duren voordat het gebouw – waar al een eerste ontwerp voor is – er staat. De meerderheid van de raad steunt het voorstel. 

Halsema noemt vooral de veiligheid van sekswerkers als argument. Ze spreekt over pottenkijkers, opdringerige toeristen en ook illegale prostitutie en mensenhandel op de Wallen. Dat wil de gemeente oplossen door middel van een erotisch centrum. Door alle sekswerkers in een gebouw te plaatsen, zou er meer controle zijn.

Maar de plannen leiden tot angst en frustratie bij de sekswerkers op de Wallen. Zo vrezen ze onder andere voor het voortbestaan van raamprostitutie. Quirine Lengkeek, voorzitter van SekswerkExpertise, zag in andere steden hoe verplaatsing vooral gepaard gaat met sluiting. “Dat zag je bijvoorbeeld ook bij het Nieuwe Zandpad in Utrecht. Daar werden jaren geleden de bordelen gesloten. Maar van het plan om de sekswerkers te verplaatsen naar een andere plek is nog niets terecht gekomen,” vertelt ze. Het resultaat is dat een hoop sekswerkers in Utrecht nu onvergund aan het werk zijn op onveiligere plekken.

Dat zou de problemen vergroten, vindt ook Yvette Luhrs, sekswerker en kandidaat voor de Tweede Kamerverkiezingen van BIJ1. “In een situatie waar sekswerkers onvergund werken, kan meer geweld plaatsvinden. Er zijn klanten die misbruik maken van de strafbaarheid van een sekswerker die onvergund werkt. Ze weten dat een sekswerker in dat geval niet zo gauw naar de politie zal stappen,” vertelt ze aan VICE. “In feite is het dus veiliger om achter een raam te werken, waar je niet gestraft wordt als de overheid erachter komt dat je er werkt. Zulke plekken verdwijnen alsmaar meer.” Die bevinding wordt ook bevestigd in een onderzoek van SoaAids en Proud, waaruit blijkt dat raamprostituees minder geweld ervaren dan andere prostituees.

De angst voor minder, of zelfs geen, vergunde sekswerkplekken met de komst van zo’n centrum is niet ongegrond. In het erotisch centrum zouden ongeveer honderd werkplekken komen. Een stuk minder dan op de Wallen, waar nu naar schatting 290 kamers in gebruik zijn. Ook is nog niet bekend hoeveel een kamer zal kosten, en of sekswerkers die de prijzen van de Wallen gewend zijn, de kamers ook daadwerkelijk kunnen betalen. 

Daarbij is nog de vraag hoe de gemeente Amsterdam dit zal financieren. In een brief van de gemeenteraad valt te lezen dat er volgens onderzoek van marktverkenningsbureau SITE weinig animo is vanuit banken om te investeren in zo’n erotisch centrum. Het geld hiervoor moet dus vooral komen van private investeerders. “En die hebben dan weer in datzelfde onderzoek aangegeven dat ze het alleen maar interessant vinden als er gegarandeerd wordt dat het project zal slagen. Eigenlijk verkoopt Halsema met dit plan de hele seksindustrie aan een paar private investeerders,” zegt Luhrs. 

Maar zelfs als dit erotisch centrum er komt, is er een risico dat sekswerkers er hun draai niet kunnen vinden. “Een vaste klant weet welke sekswerkers er waar werken en op welke tijdstippen. Wanneer dit gaat veranderen, bestaat de kans dat je als sekswerker je vertrouwde klandizie verliest,” legt Lengkeek uit. “Daarbij geven veel sekswerkers aan dat ze de Wallen verkiezen boven andere plekken, juist omdat het er drukker is en er toeristen komen. Andere sekswerkers kiezen ervoor om in een rustige buurt te werken met meer lokale klanten. Het is niet aan de gemeente om die keuze voor sekswerkers te maken.” Uit onderzoek van Red Light United blijkt dat ongeveer 90 procent van 170 vrouwelijke sekswerkers wil blijven werken op de Wallen. 

Dat beaamt ook sekswerker Mary*, die al sinds 2016 sekswerker is op de Wallen. "Ik ben zelf niet per se tegen een erotisch centrum," legt Mary uit. "Maar het probleem is vooral dat dat erotisch centrum de werkplekken op de Wallen zal vervangen, in de plaats dat het een toevoeging is. Daardoor hebben sekswerkers niet de optie om zelf te kiezen waar ze willen werken." Mary wil op de Wallen blijven werken. “Ik houd van de buurt, omdat je er om vijf uur ‘s ochtends van je werk kan wandelen en niet opvalt. Je verdwijnt gewoon tussen de andere mensen op straat. Het is een fijne en veilige omgeving.” 

Mary benadrukt dat dit het grote verschil is met een erotisch centrum buiten de drukke stad, waar ze ‘s nachts op straat veel meer zou opvallen. “En hoewel we na ons werk kunnen opgaan in de massa, zijn we tijdens het werk op de Wallen juist extra zichtbaar. De politie en sociale werkers komen geregeld even langs, de exploitant zit vaak in hetzelfde gebouw en sekswerkers kunnen elkaar groeten vanuit het raam,” vertelt Mary. Uit marktonderzoek van de gemeente blijkt dat het inderdaad van belang is dat sekswerkers zichtbaar blijven, en dat er een post voor politie en handhaving aanwezig is. Ook wordt een gemeenschappelijke ruimte of huiskamer geadviseerd voor sociale controle. Maar voor sekswerkers is het niet duidelijk of de mate van zichtbaarheid die ze hebben op de Wallen kan worden gegarandeerd.

“Ik hou ervan dat ik de cliënten eerst op straat kan zien voordat ze binnenkomen. Ik kies zelf de klant. De mensen die achter een raam werken willen bijvoorbeeld geen escort worden omdat dat riskanter is. Bovendien letten sekswerkers op elkaar. We kennen elkaar via via, we delen informatie met de hele buurt. Ik vrees ervoor dat zo’n sociaal systeem ontworteld wordt wanneer je het in een nieuwe omgeving plaatst. Waarom moet je iets wat niet kapot is, willen herstellen?” 

Luhrs is ook bang dat het erotisch centrum het veilige systeem zal ontwortelen. “Het idee dat een erotisch centrum voor meer veiligheid zorgt, is gebaseerd op de visie van iemand die duidelijk niet als sekswerker werkt,” zegt Luhrs. “De sociale controle tussen sekswerkers onderling en die van sekswerkers en exploitanten moet je in zo’n erotisch centrum helemaal opnieuw opbouwen.”

Toch zijn er ook daadwerkelijk signalen dat toeristen zich misdragen. Hoewel sekswerkers in een onderzoek van MyRedLight aangeven toeristen prima te vinden, zijn ze de foto’s die toeristen van ze maken spuugzat. Maar volgens Lengkeek lost sekswerkers uit het gebied halen dat probleem niet op. “Ze zouden meer moeten handhaven. Dat toeristen foto’s maken of ontzettend luidruchtig zijn, wordt nu gebruikt als stok om sekswerkers mee te slaan.” 

Opvallend gegeven: uit een enquête van de afdeling Onderzoek, Informatie en Statistiek (OIS) van de Gemeente Amsterdam onder ruim 1100 buitenlandse toeristen van 18 tot 35 jaar blijkt dat slechts 3 procent niet meer naar de Wallen zou komen als er geen sekswerkers zijn. In datzelfde onderzoek gaf de meerderheid aan dat ze het erotisch centrum niet zouden bezoeken. Sekswerkers lijken dus weinig te maken te hebben met de toestroom van toeristen naar de Wallen, en een erotisch centrum lijkt daarom ook niet de oplossing om lompe toeristen uit het gebied te weren. 

Ook op lange termijn zou een erotisch centrum problemen met zich meebrengen, vertelt Mary. Sekswerkers worden weggestopt, waardoor mensen niet de kans krijgen om sekswerk te zien als een alledaags beroep – en ze dus ook niet leren om dat beroep te respecteren. “Het heeft allemaal te maken met stigma. Op deze manier kunnen we het beeld van een sekswerker die zogenaamd slachtoffer is nooit veranderen naar iemand die zeggenschap heeft over haar of zijn eigen lichaam. En de politiek doet niet eens de moeite om die publieke mening te veranderen.”

Maar ondanks het protest lijkt het erop dat het centrum er komt. 

Het voorstel om sekswerkers van de Wallen te vegen komt namelijk niet uit de lucht vallen. In 2007 startte de gemeente Project 1012, waarbij coffeeshops en ramen gesloten werden. In plaats daarvan werden prestigieuze boetiekjes en modeateliers geopend. Daarmee zou de buurt worden opgewaardeerd en criminaliteit verminderen. Toen uit een rapport van de Amsterdamse Rekenkamers bleek dat de criminaliteit helemaal niet verminderde, werd het project gestopt. Daarna was het een tijd lang stil rond de plannen voor de Wallen. 

Dat veranderde toen burgemeester Femke Halsema in 2019 vier nieuwe scenario’s voor de Wallen voorstelde. Een daarvan was dat sekswerk op de Wallen zou verdwijnen. Sekswerkers trokken meteen aan de bel. Halsema vertelde als reactie aan VICE dat dit slechts een van de vier opties was. Er stond, zo schreef ze, nog niets vast. 

In november kreeg het Prostitutie Informatie Centrum (PIC) een brief waarin stond dat de meeste raadsleden voor het idee van het erotisch centrum waren. ‘De uitwerking hiervan is sindsdien in volle vaart gezet,’ leest de brief. In diezelfde brief staat ook dat het plan om de Wallen ‘rustiger’ te maken alleen mogelijk is als een groot deel van de peeskamers gesloten worden.

En hoewel het proces dus ‘in volle vaart’ loopt, wordt er nauwelijks naar sekswerkers geluisterd, vertelt Lengkeek. “We worden af en toe uitgenodigd voor een gesprek met de gemeente. Maar met onze feedback, bijvoorbeeld dat een erotisch centrum prima kan bestaan náást de Wallen, wordt vervolgens niets gedaan.” Ook Mary is gefrustreerd. “Duidelijker over de negatieve effecten kunnen we niet zijn,” vertelt ze. “Ik heb het gevoel dat het allemaal symboolpolitiek is.” Volgens Luhrs is het helder dat het plan van het erotisch centrum allesbehalve draait om het welzijn van sekswerkers. 

Maar waar gaat het dan wel over? 

Daar heeft sekswerker Felicia Anna, die met de gemeente rond de tafel heeft gezeten, wel een idee over: geld. “Wij hebben het gevoel dat dit gewoon een vervolg is van Project 1012,” vertelt ze aan VICE. “Ze sloten de ramen omdat sekswerkers zogenaamd slachtoffers waren. Nu focussen ze op de mensen die er wonen die het er te druk vinden. Ze willen sekswerkers al jarenlang weg uit die buurt, omdat de huizen veel waard zijn en ze het gebied voor veel meer geld zouden kunnen verhuren aan chique winkels en andere organisaties.”

"Kijk, ik begrijp de klachten van de buren,” vertelt Felicia Anna. “Ook wij ervaren overlast van vervelende toeristen en Nederlanders. Maar de seksindustrie in Amsterdam vindt al decennialang op dezelfde plek plaats, en mensen die er komen wonen weten dus ook wat ze kunnen verwachten." Volgens haar ligt het probleem niet bij de sekswerkers, maar bij het gebrek aan strenge handhaving. 

Felicia Anna vindt dat er juist dingen moeten veranderen óp de Wallen. Ze wil scherpere handhaving, en om mensenhandel tegen te gaan zou een melding maken toegankelijker moeten zijn. Een exploitant die melding maakt van misbruik riskeert een boete van 25.000 euro of kan zijn vergunning verliezen. “Je wordt ontmoedigd om vermoedens van uitbuiting te melden. Dat is natuurlijk heel raar als je bedenkt hoe sterk het argument van ‘tegengaan van mensenhandel’ keer op keer wordt opgeworpen,” vertelt ze. “Dit soort regels werken niet in het echte leven.” 

Het ontbreekt de gemeenschap niet aan ideeën om de buurt leefbaar te houden – ze zijn immers onlosmakelijk verbonden met de binnenstad. Dat sekswerkers verdreven worden naar een centrum buiten de stad, waar niet genoeg plek is en waar ze zich niet thuis en niet veilig voelen, lijkt een onverstandige keuze. Misschien moet de gemeente nog ‘ns naar de tekentafel, en dit keer mét sekswerkers. 

*Mary is een schuilnaam. Haar echte naam is bij de redactie bekend.