De soldaat, de kolonist en de journalist: herinneringen aan Israëls terugtrekking uit Gaza

Tien jaar geleden, op 15 augustus 2005, sloot Israël haar grens met Gaza, wat het begin inluidde van een pijnlijk scheidingsproces. In de acht dagen die daarop volgden, evacueerde het leger duizenden Joodse kolonisten uit het gebied. Velen van hen weigerden uit eigen beweging weg te gaan, soldaten moesten ze letterlijk wegdragen uit het gebied. Op sommige plekken verscholen kolonisten zich in kelders en in synagogen, er werden barricades opgeworpen, en er gingen dreigementen uit van zelfverbranding als de evacuaties door zouden gaan. In totaal werden er 21 nederzettingen in Gaza en vier in het noorden van de Westerlijke Jordaanoever leeggehaald.

De terugtrekking, die werd ingezet onder het bewind van toenmalig premier Ariel Sharon en diens centrum-rechtse overheid, wordt nog vaak gezien als een van Israëls grootste concessies in decennia van conflicten met de Palestijnen. Tien jaar later wordt deze unilaterale beslissing, genomen zonder toestemming van de kolonisten of van de Palestijnse Autoriteit, echter ook vaak gezien als sta-in-de-weg voor het uiteindelijke vredesproces.

Een paar maanden na de terugtrekking werd Hamas in januari verkozen als machthebber in Gaza, waarna de strook zich binnen een jaar ontworstelde van de meer gematigde Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever. Die overwinning leidde tot een diepe politieke kloof tussen de twee Palestijnse gebieden, een kloof die vandaag de dag nog verre van dicht is.

In diezelfde maand kwam Sharon, de architect van het hele plan, in een coma terecht. Door zijn latere dood blijft de vraag of Israël zich volledig zal terugtrekken uit de Palestijnse gebieden voor altijd onbeantwoord. Wat we wel weten, is dat Israël sindsdien drie oorlogen heeft gevoerd tegen Hamas in Gaza. In de meest recente – afgelopen zomer – kwamen meer dan 2.100 Palestijnen, 72 Israëli's en één Thaise gastarbeider om. Ook zijn er tijdens zogenaamde vredesperiodes honderden raketten vanuit Gaza op Israël afgevuurd.

Tien jaar later is de terugtrekking uit Gaza voor veel Israëli's een symbool geworden voor zowel de belofte van vrede, als van het uitblijven van die vrede. VICE News sprak met verschillende betrokkenen uit Israël: een soldaat, een kolonist en een journalist, en vroeg hoe zij de gebeurtenissen van tien jaar geleden herinneren.

Tom Kostika was in augustus 2005 een soldaat van negentien jaar. Haar eerste opdracht, na het voltooien van haar officierscursus, was het overzien van de evacuatie uit Gaza. Anno 2015 heeft ze zes jaar gediend in het leger, en ze doet nu een opleiding om advocaat te worden. Jarenlang heeft ze geweigerd om over haar ervaringen als soldaat te praten, maar nu heeft ze besloten om toch open kaart te spelen.

VICE News: Wat is je heftigste herinnering aan de terugtrekking uit Gaza?
Tom Kostika: Dat is de evacuatie van de grote synagoge. Wij waren verantwoordelijk voor Gush Katif, waar ik een jong meisje ontmoette. Zij stelde me een paar hele moeilijke vragen.

Het was een hele heftige en moeilijke ervaring voor me. Het meisje vroeg me waar ik woonde. Ik ben opgegroeid in een tamelijk rechts nest in de Beit Aryeh-nederzetting op de Westelijke Jordaanoever. Het meisje, ze was denk ik 14 of 15, vroeg me: "Wat ga jij dan doen als ze je uit jouw huis komen weghalen?" Dat was een vraag die ik niet kon beantwoorden.

Wij (de soldaten en de kolonisten) hebben samen urenlang gepraat en samen gehuild. Een Israëlische filmploeg filmde me terwijl ik aan het huilen was, dat werd nog nationaal nieuws. Uiteindelijk zeiden we "Oké, het is nu echt tijd, we moeten jullie hier weghalen." Ze wilden niet meewerken, dus we moesten ze optillen en wegdragen, vier soldaten per persoon. Er kwam niet echt geweld bij kijken, maar dat maakte het eigenlijk alleen maar moeilijker.

Ik had het jonge meisje mijn nummer gegeven, en een paar maanden later belde ze me op. Ze zei dat ze me wilde bedanken voor de manier waarop we het deden. In al haar verdriet was het heel belangrijk dat het op een vreedzame manier zou gebeuren. Dat betekende veel voor me – het idee dat we het op de best mogelijke manier gedaan hebben.

Een aantal soldaten weigerde om mee te werken aan de terugtrekking, heb jij dat ook ooit overwegen?
Daar heb ik nooit aan gedacht, ondanks het feit dat er veel dingen gebeurden waar ik het zelf niet mee eens was. Maar er is een groter plaatje dan alleen mijn persoonlijke opvatting. Een linkse soldaat zou ook kunnen besluiten niet te participeren aan orders waar ze het niet mee eens is, maar dat zou schadelijk voor het land zijn. Daarom heb ik me niet teruggetrokken: orders zijn orders, ook al zijn ze moeilijk om op te volgen.

De soldaten die de evacuaties uitvoerden kregen achteraf psychologische begeleiding van de staat. Heb jij het idee dat je er blijvende effecten aan hebt overgehouden?
Destijds dacht ik dat ik het wel aardig onder controle had. Maar mijn moeder herinnert zich de dag dat ik schuddend en huilend thuiskwam alsof het gisteren was. Ik heb zes jaar gediend in het leger, ook tijdens de Libanonoorlog en de oorlog van 2008 in Gaza. Ik was een jong meisje, maar ik ben verdomd snel volwassen geworden. Je kan niet anders in dit land. Ik kan daarom ook niet zeggen dat de terugtrekking, tien jaar later, geen enkele impact op me heeft gehad. Lang wilde ik er niet over praten, maar ik heb nu de bewuste keuze gemaakt om het wel te doen. Ik denk dat het genezen daar sneller van zal gaan.

Hoe zou je achteraf zeggen dat de terugtrekking uit Gaza het vredesproces heeft beïnvloed? Zou een vergelijkbare evacuatie ook mogelijk zijn op de Westelijke Jordaanoever?
Ik denk dat het uiteindelijk heeft aangetoond dat het niet echt uitmaakt waar de grens is. We trokken ons terug uit Gush Katif, maar afgelopen zomer zijn er weer raketten op Tel Aviv gelanceerd. Tijdens de oorlog in Gaza vorig jaar voelde ik me hulpeloos. Wat willen ze nog meer van ons? We zijn er weggegaan, we hebben mensen verwijderd uit hun synagoges en uit hun huizen. Iedereen praat over compromissen, maar dat maakt allemaal niet uit. Mensen zeggen dat je met de andere kant moet praten, maar er is niemand om mee te praten. De andere kant is niet bereid om te luisteren.

Ronit Edri was een jonge moeder toen ze verhuisde naar de Gush Katif-nederzetting in de Gazastrook. Daar voedde ze met haar echtgenoot vier kinderen op, tot ze in 2005 werden verwijderd door het leger. Het gezin woont vandaag de dag in een tijdelijke stacaravan in Nitzan Bet, een leefgemeenschap die speciaal is aangelegd om veel van de voormalige kolonisten van tijdelijk onderdak te voorzien. We zijn inmiddels tien jaar verder, maar nog altijd heeft ze veel van haar eigendommen uit haar oude huis nog niet uit de verhuisdozen gehaald.

VICE News: Wat is jouw heftigste herinnering van de terugtrekking uit Gaza?Ronit Edri: De soldaten tekenden een grote 'X' op de deur van elk huis dat leeg was, zodat ze wisten dat er niemand meer inzat om te verwijderen. Elke keer als er een familie wegging, werd dat teken op de deur geplaatst – dan wisten ze dat het geen probleem was om dat huis met een bulldozer met de grond gelijk te maken. Voor mij voelde het echt als de Holocaust, alsof we opnieuw gebrandmerkt werden.

Ik werkte destijds in een gigantische fabriek. Het duurde maanden om alle machines en gereedschappen weg te halen. Nu ik erover praat, herinner ik me weer dat we op de laatste dag de Israëlische vlag halfstok lieten wapperen. Allemaal huilden we aan een stuk door. Het was zo leeg.

Toen ik er twee weken later terugkwam, kon ik niks meer herkennen. Ik was teruggekomen om te kijken of ik nog wat planten uit de tuin van ons oude huis kon meenemen, maar ik kon die hele tuin niet meer vinden onder al het puin. De bulldozers hadden flink huisgehouden, ik kon de straat waar we woonden niet eens meer vinden. Er was echt niks meer over.

Hoe was het leven in Gush Katif voor die tijd?
Het was perfect. We leefden als een echte familie, onze kinderen speelden met de kinderen van de buren. We hadden een mooi huis met een nog veel mooiere tuin. In de achtertuin hadden we mango's, er waren bananenbomen en olijvenbomen. We hadden twee eendjes. Na een tijdje merkte je de explosies en de aanvallen niet eens meer. In Gush Katif hadden we geen angst, omdat we als gemeenschap ijzersterk waren.

Hoe heeft de evacuatie jullie leven beïnvloed in de daaropvolgende tien jaar?
Ik heb voorlopig alles nog in dozen gelaten. Het meubilair, de foto's, alle herinneringen. Dat zou hier allemaal niet passen.

Ik was niet voorbereid toen we weggingen. Hoe ik een baan zou moeten vinden, ergens om te wonen, het was echt een shock. Ik ben niet meer zo jong als ik ooit was. Ik miste het zelfvertrouwen om te denken dat er iemand is die me aan wil nemen. Het voelt alsof ik er te min voor ben.

Mijn gezin is een stuk minder hecht sinds we er zijn weggegaan. Mijn kinderen hebben psychologische problemen, trauma's. We communiceren niet meer zo goed als we ooit deden. Alles wat we hadden is vernietigd. Het was alsof er een aardbeving kwam en dat alles om ons heen daarna nieuw en raar was.

Alles hier is tijdelijk. Ik zeg elk jaar tegen mezelf dat het maar voor even is, maar dat zeg ik nu al een jaar of tien.

Hoe zou je nu zeggen dat de terugtrekking het vredesproces heeft beïnvloed? Zou een vergelijkbare evacuatie ook op de Westelijke Jordaanoever kunnen?Deze situatie is absoluut de schuld van de Israëlische overheid. We zaten daar in Gaza als menselijke schilden. We zaten er bovenop: als ze tunnels aan het graven waren of terreuraanslagen aan het voorbereiden waren, dan wisten we dat meteen. Nu zijn we er niet meer, en Israëlische burgers krijgen daardoor onnodig veel leed te verduren.

Ze zeiden dat het te duur was om ons daar te houden. Maar hoeveel hebben de laatste drie oorlogen in Gaza gekost? Minsten tien keer zoveel. Natuurlijk werden er soldaten gedood toen ze onze nederzettingen beschermden, maar in die oorlogen zijn er nog veel meer verloren gegaan. Ook is de situatie nog verre van vredig, dus wat was achteraf de betere optie geweest? Ik weet het wel.

Yossi Mekelberg is een Israëlisch academicus en maakt deel uit van Chatham House, een denktank die zich bezighoudt met overheidsbeleid. In 2005 werd Mekelberg bevoegd om als journalist verslag te doen van de terugtrekking uit Gaza. Hij is geboren Israëliër en heeft zich een groot deel van zijn leven beziggehouden met het bestuderen van het Israël-Palestinaconflict.

VICE News: Wat is het heftigste dat jij je herinnert van de terugtrekking uit Gaza?
Yossi Mekelberg: Er is een beeld dat ik tien jaar later nog altijd niet uit mijn hoofd heb verdrongen. Journalisten kregen ieder een specifieke nederzetting toegewezen, de mijne was Shirat Hayam. Het was op het strand en de zon ging onder. Aan de ene kant zag je een prachtige zonsondergang. Aan de andere kant zag je schreeuwende kolonisten en vloekende soldaten die ze naar busjes droegen. Voor iedere kolonist waren er vier soldaten nodig, een voor elk ledemaat.

Er was maar één moment dat ik mijn kalmte verloor tijdens dit hele tafereel. Er zaten soldaten in de uitkijkposten, en de kinderen van de kolonisten gingen eronder staan en scholden ze uit voor nazi's. Ik ben de zoon van iemand die de Holocaust heeft overleefd, en een groot deel van mijn familie werd toen uitgeroeid. Dat ging me echt even te ver, ga je de soldaten die jou verdedigen nazi's noemen? Schaamteloos.

De schoonheid van die plek en de gestoordheid van de politiek, dat is me het meest bijgebleven van alles. Die momenten waren echt totaal onwerkelijk.

Onlangs schreef je dat het ook tijdens de evacuatie al duidelijk was dat de terugtrekking uit Gaza slecht zou aflopen. Waarom denk je dat?
Ik vond destijds dat er verschillende standpunten waren die onverenigbaar waren. Omdat er over de terugtrekking niet met de Palestijnen was onderhandeld, omdat er geen overeenstemming over was, werd er geen mechanisme van samenwerking mee gecreëerd.

In het Israëlische standpunt zijn wij de meesters van dit hele land. We hoeven niet te onderhandelen, we doen waar we zin in hebben en we verwachten van de andere kant dat ze doet wat van ze verwacht wordt – de Palestijnen als onderaannemers van onze veiligheid, in feite. Tegelijkertijd werd met de terugtrekking Hamas in de kaart gespeeld. Hamas zegt dat dit een herhaling is van Libanon in 2000. De Israëli's kunnen het niet aan, zijn bang voor ons, rennen weg, als makke lammetjes. Met dat verhaal straalden ze uit dat ze sterk en krachtig waren, en daarmee hebben ze de verkiezingen van 2006 gewonnen.

Dit alles was tien jaar geleden ook zal zichtbaar, en het was duidelijk dat de evacuering alleen maar meer conflict zou opleveren.

Sinds de terugtrekking uit Gaza zijn er drie oorlogen gevoerd tegen Hamas, de machthebbers in de strook. Zijn deze oorlogen een direct gevolg van de terugtrekking?
Ik denk dat het zeker een grote bijdrage heeft geleverd. In 2005 zaten we al twaalf jaar in het zogenaamde vredesproces, waaronder de tweede intifada. Er was al heel weinig vertrouwen: Arafat was al dood. Corruptie binnen Fatah (de grootste partij van de Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever) is waanzinnig. Door de zwakte van Fatah kon Hamas groeien. Dat kwam ook voor een deel door de manier waarop Israël Fatah behandelt. Voor een ander deel kwam het door de manier waarop Fatah de Palestijnen behandelt: corruptie in plaats van harde arbeid om een mooi leven voor hun volk te bewerkstelligen. Dat alles bij elkaar maakt duidelijk waarom Hamas de verkiezingen in januari 2006 won – dat was een overwinning voor het extremisme, vlak na de terugtrekking.

Hoe zou je tien jaar na dato zeggen dat de terugtrekking het vredesproces heeft beïnvloed? Zou een vergelijkbare evacuatie ook op de Westelijke Jordaanoever kunnen?
Die vraag doet me denken aan een ander verhaal, het laatste, dat beloof ik. Tijdens de terugtrekking was ik met een vriend van me in Gaza. We zagen een jonge vrouw in tranen buiten haar huis. We vroegen haar waarom ze daar in haar eentje zat. Ze zei dat haar hele familie al was weggegaan omdat ze niet wilden vechten. Het meisje was negentien.

We vroegen haar wat ze ging doen. Ze zei: "Ik ben hier niet gebleven om de soldaten te bevechten, maar ik wil hier blijven zodat ik ze de sleutel kan geven. En ik wil ze vertellen dat als iedereen uit Tel Aviv me zegt dat ik "terug moet",ik zeg: "terug naar waar?" Ik ben hier geboren en ik heb geen ander thuis." Daar had ze gelijk in.

We hebben nu drie generaties aan kolonisten, twee daarvan zijn geboren in de nederzettingen. Dit is hun hele leven, ze kennen niets anders. Dus als zeggen: "U heeft mij weggehaald uit mijn huis," dan hebben ze daar op een vreemde manier gelijk in. Er is een situatie gecreëerd die moeilijk weg te halen is. Het wordt met de minuut moeilijker. Met elk huis dat ze er neerzetten, met iedere kolonist die erbij komt, wordt het moeilijker om een oplossing te vinden.