Een bezoek aan de oudste psychiatrische inrichting van Belgrado

Het is negen uur 's ochtends en we zitten in een ruime, helderverlichte ruimte in een van de oudste psychiatrische inrichtingen in de Balkan. De geur van verse koffie en sigarettenrook hangt in de lucht, en maskeer de typische ziekenhuislucht die meestal op dit soort plekken hangt. Deze ruimte, met grote ramen waar dikke metalen tralies voor zitten, is de enige plek waar patiënten mogen roken in de inrichting Laza Lazarevic in Belgrado.

"Als we een psychiatrisch patiënt verbieden om te roken, levert dat alleen maar meer stress op," zegt de hoofdverpleger Sandra Radulovic terwijl Blondie een sjekkie voor me draait. Blondie is ongeveer even oud als ik en werkte als business consultant voordat hij werd opgenomen. De bijnaam, die niets te maken heeft met zijn echte naam of zijn haarkleur, kreeg hij hier.

De kliniek werd opgericht door de Servische hertog Mihailo Obrenovic in 1861 als een "tehuis voor hen die hun verstand zijn verloren". Dat jaar werden er ongeveer vijftien epilepsiepatiënten opgenomen. Nu worden er elk jaar meer dan 33.000 mensen opgenomen. De noodafdeling behandelt rond de zevenduizend patiënten per jaar, en daar worden er gemiddeld drieduizend van opgenomen voor een bepaalde periode.

"Mensen weten vaak niet dat slechts 1 procent van onze patiënten chronisch ziek zijn. De overige 99 procent komen als er een acute crisis ontstaat," zegt Radulovic.

Blondie hoort bij de tien procent van patiënten die door de politie naar de instelling zijn gebracht. "Ik wist niet meer hoe de realiteit eruitzag," legt hij uit, terwijl hij me een bekertje met koffie geeft. Hij begint nog een sjekkie te draaien. "Ik herinner me mijn eerste drie dagen hier niet meer," zegt hij glimlachend. "Maar nu voel ik me beter."

Verpleger Radulovic legt uit dat in het geval van grote psychomotorische agitatie, de patiënt onmiddellijk farmaceutische behandeling krijgt. "Heel zelden – pas als is vastgesteld dat de medicatie niet werkt – wordt een patiënt vastgebonden aan bed. En dat gebeurt nooit langer dan twee uur," vertelt hij.

Dwangbuizen worden al sinds halverwege de twintigste eeuw niet meer gebruikt in de kliniek, maar er hangt nog steeds een stigma rond geestelijke aandoeningen. In het kleine dorpje waar ik opgroeide, meer dan driehonderd kilometer van Belgrado vandaan, werd iemand die tijd had doorgebracht in "Laza" vermeden als de pest. Er zijn zelfs voetbalspreekkoren over fans die "ontsnapt zijn uit Laza".

"Iedereen in Servië weet wat Laza is," vertelt projectmanager dr. Gorica Djokic. De kliniekmanager dr. Slavica Djukic Djeanovic voegt toe dat "ons collectieve onderbewuste gekenmerkt wordt door een angst voor geestesziekte. En ergens moeten we daar ook bang voor zijn – elk mens kan geestelijk ziek worden."

Schaamte of angst voor discriminatie zorgen er vaak voor dat veel psychiatrische patiënten niet op tijd hulp zoeken, terwijl experts stellen dat hoe sneller iemand hulp zoekt, des te meer kans van slagen de behandeling heeft. Patiënten worden naar Laza doorverwezen door andere medische en hulpverleningsorganisaties, of ze komen zelf als ze het gevoel hebben dat ze hulp nodig hebben.

Een van de patiënten, Jimmy, vertelt me dat hij zich "altijd erg gespannen voelde" voordat hij naar de kliniek kwam. Hij verhuisde een paar jaar geleden met zijn vrouw naar Belgrado. Zij zit ook in Laza.

"Het is net alsof jullie op huwelijksreis zijn," grapt Blondie, die het erg gezellig lijkt te vinden dat er bezoekers zijn. Alleen bepaalde kleine details verraden dat ik met psychiatrische patiënten aan het praten ben; verwijde pupillen en rusteloze handen bijvoorbeeld. Blondie houdt zijn handen bezig door eindeloos sjekkies te draaien en met de vloeitjes te spelen.

Even later laat hij me de bibliotheek zien, en vraag ik hem welke boek hij aan het lezen is.

– "Het heet Love Delusions – liefdeswaanideeën," zegt hij.

– "Wat is het grootste waanidee?" vraag ik.

– "Ik zou zeggen: verliefd zijn."

Op weg terug naar de recreatieruimte komen we langs een rij grote, nette kamers waar rijen bedden in staan. Soms ontmoeten mijn ogen die van een liggende patiënt, en merk ik dat ik onbewust mijn blik snel afwend. Maar het is pas wanneer we de gang uitlopen en de deuren achter ons met een klap in het slot vallen, dat ik me herinner waar we zijn.

Met een gemiddeld maandsalaris van 350 euro en een werkloosheidspercentage van net over de 20 procent is Servië een van de armste landen in Europa. Recente onderzoeken laten zien dat ongeveer 45 procent van de jongere bevolking werkloos is, en de meeste twintigers nog steeds bij hun ouders wonen.

"Een groot deel van de patiënten die eind twintig of begin dertig zijn noemen werkloosheid en hun afhankelijkheid van hun ouders als de grootste oorzaken van stress," zegt Dimitrijevic.

En dat is een realiteit waar veel Serviërs – niet alleen de patiënten in Laza – mee worstelen.

Bekijk hieronder meer foto's van Laza.