Optimo laat al twintig jaar zien dat de dansvloer en politiek prima samengaan

Enkele dagen na de aanslagen van 11 september kreeg JD Twitch tijdens een optreden een paar flessen en doodsbedreigingen naar zijn kop gesmeten. De helft van het Schotse dj-duo Optimo had het dansende publiek terug naar de realiteit geslingerd door eerst Jimi Hendrix' versie van het Amerikaanse volkslied te draaien, gevolgd door Laurie Andersons O Superman, (met daarin de zin "Here come the planes, they're American planes"), een fragment uit een speech van George Bush, en als laatste R.E.M.'s It's the End of the World As We Know It. Op dat moment besefte Twitch in hoeverre je politiek kan inzetten op een dansvloer.

De politiek uitgesproken clubnacht van de twee dj's, Optima (Espacio), vond ruim twintig jaar geleden voor het eerst plaats in de Sub Club in Glasgow. Toen JD Twitch en JG Wilkes hier in 1997 aan hun residency begonnen, had dance zich net in de mainstream gevestigd. Live-acts als Leftfield en The Chemical Brothers speelden op de hoofdpodia van festivals, in de clubs waar Twitch en Wilkes draaiden maakte agressieve, masculiene techno de dienst uit. Hun eigen avond zagen ze als een manier om lol terug te brengen in dj'en en ze gebruikten daarvoor de volle breedte van hun platencollectie.

Zondagavond bleek daarvoor het juiste tijdstip. Ze mixten postpunkplaten over een minimalbeat, draaiden wekenlang dezelfde obscure jaren zestig-rock tot het eindelijk aansloeg, en waren niet te beroerd een hit van Boney M op de draaitafel te leggen. En dat is nog steeds zo: een Optimo-set klinkt nooit klinisch, nooit mechanisch, nooit gelikt – wel rafelig, rauw en onvoorspelbaar.

De Sub Club-zondagen waren dance-avonden met een punkethos. Vaak draaide Optimo eerst het publiek warm, dan speelde er een band – maximaal dertig minuten – en vervolgens namen Twitch en Wilkes het roer weer over. Vanwege het sluitingstijdenbeleid mocht de club tot drie uur open blijven, maar juist de beperkte duur verhoogde de intensiteit. Laat ze maar hongerig achter. In de periode na 1997 tot aan hun laatste residency-avond in 2010 wordt dance alleen maar populairder en de industrie steeds groter. Trends volgen elkaar eens in de zoveel jaar op: minimal, electro, deephouse. Maar Optimo trekt zich er weinig van aan. Ze blijven alles zelf doen – van het flyer-ontwerp tot het bandgeluid – en hun smaak is te gevarieerd om in één genre te blijven hangen. Dat neemt niet weg dat ze bij elke hype steeds de krenten uit de pap vissen, om zo eens in de zoveel tijd in een ander hokje te worden geplaatst.

Als ik nu verhalen lees over de housescene van de jaren negentig en al die loodsen, clubs en raves waar ik nooit geweest ben, klinken die hetzelfde als de herinneringen van reguliere bezoekers aan Optimo's avonden in de Sub Club. Je zou het, analoog aan de American Dream, de Rave Dream kunnen noemen: het maakt niet uit waar je vandaan komt of wat je achtergrond is, 's nachts kun je zijn wie je wil zijn, worden wie je wil worden en kom je samen met anderen in een moment van collectieve euforie. Ik lees dat soort herinneringen altijd met enige scepsis, me afvragend tot in hoeverre ze zijn ingekleurd door nostalgie.

Die twijfel voel ik misschien ook wel omdat het nachtleven het afgelopen decennium vaak niet zo inclusief was als het lijkt: daarvoor is er de laatste jaren genoeg kritiek geuit op te restrictief deurbeleid, commercialisering, ondervertegenwoordiging van vrouwen in line-ups, en seksuele intimidatie. Maar als ideaal blijft de Rave Dream aanspreken. En in hun houding houdt Optimo die utopie levend: van hun eclectische smaak – tussen oud en nieuw, elitair en populair – tot hun politieke statements en weerzin om in te grote clubs of zalen te draaien. Dat is ook nu, zeven jaar na hun residency, nog steeds zo.

Optimo's activisme stopt niet nadat ze hun laatste plaat hebben gedraaid. Er zijn weinig dj's die zo vaak zelf benefietoptredens organiseren, en er zijn er zeker weinig die zo vaak geld inzamelen voor goede doelen die de dance-scene niet direct aangaan, zoals de voedselbank of daklozencentra. JD Twitch richtte bovendien het label Autonomous Africa op, dat 12-inches uitbrengt waarvan de opbrengsten – buiten de overheid om – naar ontwikkelingsprojecten gaan. Mede door Bob Geldofs extreem paternalistische Live Aid hebben dat soort initiatieven een nare bijsmaak, maar daar lijkt Twitch zich van bewust. Enigszins tegenstrijdig met een westerse inzamelingsactie, pleit hij voor meer autonomie voor Afrikaanse landen, bijvoorbeeld door te stellen dat het kwijtschelden van schulden een beter plan is dan de huidige leningen die het Internationaal Monetair Fonds verstrekt, leningen die uiteindelijk vooral nadelig zijn voor de welvaartsopbouw in armere landen. Met die kritiek op het Europees en Amerikaans handelsbeleid in het achterhoofd zijn de tracks die Autonomous Africa uitbrengt geen plaatjes waar wereldleiders zorgeloos op kunnen dansen.

Om terug te komen op het politieke dansvloerstatement over 11 september waar dit stuk mee begon: gaan politiek en elektronische muziek vooral samen zolang de avond comfortabel blijft? Benefietavonden zijn hard nodig, maar tegelijkertijd dwingen ze je vaak niet om je politieke overtuigingen en eigen handelingen tegen het licht te houden. Twitch' platenkeuze deed dat destijds wel. Enerzijds breidt dat het potentieel van clubmuziek als protestmuziek uit, anderzijds moet je ervoor waken het publiek niet uit het oog te verliezen. Dat is een dunne lijn, waar het lastig op balanceren is. Zeker omdat veel bezoekers een clubavond toch vooral zien als een gelegenheid om alle zorgen uit te stellen tot maandag.

Toen producer Nicolas Jaar in 2015 les gaf aan het Berklee College of Music in Boston vroeg hij zijn studenten: "Kan elektronische muziek een politieke boodschap bevatten?" Die vraag loopt, als je hem een stukje verlegt naar de dansvloer, als een rode draad door Optimo's twintigjarige bestaan. Niet voor niets begonnen ze hun BBC Essential Mix met een citaat van burgerrechtenactivist en dominee Jesse Jackson en eindigden ze hem met Bloody Revolutions van Crass. Want als er iets blijkt uit de platenkeuze van JD Twitch en JG Wilkes, uit hun houding tegen de steeds groter wordende dance-industrie, uit hun wens om van de nacht een inclusievere samenleving dan overdag te maken, uit hun benefietavonden en kritiek op het politiek establishment – dan is het wel dat de dansvloer de potentie heeft veel meer te zijn dan slechts een plek voor hedonisme en escapisme.