FYI.

This story is over 5 years old.

Tech

Wie bepaalt de wetenschapsagenda?

Volgens Frank Miedema is het een keiharde politieke lobby, die zich achter de schermen afspeelt.

Wetenschap bedrijven is een nobele bezigheid. In de naam der wetenschap sluiten onderzoekers zich dag en nacht op achter computers en in laboratoria om de mensheid verder te brengen. De resultaten hiervan staan als een paal boven water: als je je beweringen hard wil maken, pak je er gewoon een onderzoekje bij om je verhaal kracht te geven. Want wetenschap staat voor autoriteit, integriteit en waarheid. Maar hoe integer is de wetenschap eigenlijk? En wie heeft die "autoriteit" precies? Hoe wordt bepaald wat er op de wetenschapsagenda komt, en waar komt al dat geld vandaan? Dient wetenschap de belangen van de maatschappij, of de belangen van geldschieters en wetenschappers die carrière willen maken?

Advertentie

We vroegen het Frank Miedema, decaan van het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Hij is één van de initiatiefnemers van Science in Transition, en wil een dialoog starten over de invloed van geld en macht op de wetenschap. In zijn boek Science 3.0 betoogt hij dat het romantische beeld van de wetenschap als consensusmachine, waarin wetenschappers als altruïstische waarheidzoekers fungeren, niet meer stand houdt en toe is aan revisie.

Motherboard: Waarom bent u begonnen met Science in Transition?
Frank Miedema: De echte reden waarom iemand geneeskundig wetenschappelijk onderzoek doet of hoogleraar wil worden, zou moeten zijn dat hij iemand wil genezen die taaislijmziekte heeft, of dat hij een vaccin tegen ebola wil maken. Maar de afgelopen dertig jaar is de druk om te publiceren en carrière te maken zo groot geworden, dat wetenschappers andere keuzes maken, keuzes die beter bij hun eigen doelen passen dan bij de doelen van de maatschappij. De interne drivers binnen universiteiten zijn gaan domineren. Door veel met elkaar te praten kan je hierover bewustzijn creëren.

Wat voor keuzes zijn dat?
In carrières spelen vaak korte termijn doeleinden een rol. Wetenschappers kiezen liever een onderzoek waarbij je binnen vier jaar resultaat hebt, anders kan je de volgende stap in je carrière niet maken. Overal in het systeem van wetenschapsfinanciering – hoe beurzen uit worden gedeeld, hoe mensen carrière maken, hoe mensen worden beoordeeld – zie je een spanning tussen wat we eigenlijk zouden willen - iets goeds doen voor de wereld - en wat opgelegd wordt door het systeem.

Advertentie

Ik ben decaan in het UMC, daar zie je dat bepaalde vakgebieden, zoals revalidatiegeneeskunde, sportgeneeskunde of psychiatrie, als minderwaardig worden gezien. Het zijn vakgebieden die niet 'sexy' zijn. Het zijn onderwerpen waar je heel moeilijk carrière mee maakt, ze komen niet in de goede tijdschriften. In de neurowetenschap, daar gebeurt het allemaal, dat is spannend. Maar andere vakgebieden zijn voor heel veel patiënten ook verdomd belangrijk.

De promovendifabriek. Afbeelding: De Correspondent.

Is dat het enige probleem? Hoe zit het bijvoorbeeld met bedrijven die investeren in wetenschap, maar eigenlijk hele andere belangen hebben?
Je ziet dat de overheid terug aan het treden is. Universiteiten worden de laatste 15 jaar gestimuleerd om ondernemend te zijn, ze moeten hun geld ook bij private partijen vandaan halen. Aan de ene kant is dat een goede ontwikkeling, veel doelen van private partijen komen overeen met die van de maatschappij en van universiteiten. Bedrijven voeren vaak een lange-termijn beleid. Ze weten dondersgoed dat er voor het ontwikkelen van bepaalde producten een lange adem nodig is. Ik denk dat bedrijven wat dat betreft een betere lange-termijn visie hebben dan wetenschappers als individu.

Aan de andere kant heeft zo een private partij heeft natuurlijk ook een eigen agenda. Een winstoogmerk: ze willen een product maken. Maar als je als onderzoeker geen goed gevoel bij een private partij hebt, of de belangen zijn conflicterend, moet je er gewoon voor kiezen om niet met ze in zee te gaan.

Advertentie

"Wetenschap is geen autonoom, onafhankelijk proces. Er zitten enorm veel politieke keuzes achter."

Maar de realiteit is anders.
Ja, omdat er voor academici ook financiële prikkels gelden, waardoor een lucratief aanbod misschien toch wel heel aantrekkelijk wordt, ook van partijen die misschien niet de eerste keus zouden zijn.

Maar het belangrijkste probleem zijn de onderzoeken die niet gedaan worden. Bij de ontwikkeling van geneesmiddelen vind je bijvoorbeeld makkelijk investeerders als je een product hebt dat je in een potje kan verkopen. Maar dingen zoals adviesprogramma's om gezonder te leven en preventie van hart- en vaatziekten door betere voeding, zijn ingewikkelder. Die onderwerpen blijven vaak liggen, en dat gebeurt in alle vakgebieden.

Hoe kan je ervoor zorgen dat die onderwerpen toch onderzocht worden?
Daar springen dan vaak weer partijen op in met hun eigen doelen, zoals Alpe d'HuZes die fietsen om geld in te zamelen voor kanker. Of bijvoorbeeld Greenpeace, die doen onderzoek naar milieuproblemen. Die vullen de gaten in de agenda op.

Hoe verloopt zo'n samenwerking eigenlijk? Wordt er vooraf een contract opgesteld?
Het verschilt per organisatie wat voor afspraken er gemaakt worden. Ik heb bijvoorbeeld ervaring met de Bill Gates Foundation, die doen dan een onderzoek naar malaria of een tuberculosevaccin. Dat soort organisaties sturen heel erg, gedurende het hele onderzoekstraject zijn ze betrokken. Vooraf worden er afspraken gemaakt en moet je verantwoorden wat je van plan bent, en als je hiervan afwijkt zal je dat ook weer moeten verantwoorden. Ze zullen niet zeggen: hier heb je een zak geld en succes ermee.

Advertentie

Wordt er ook afgesproken dat onderzoeken sowieso gepubliceerd worden? Het komt private partijen misschien soms beter uit om niet te publiceren, bijvoorbeeld als een medicijn toch minder goed uit de verf komt.
Tijdens het onderzoek hoeft niet alles gelijk transparant te zijn, dat is binnen universiteiten ook niet zo. Je werkt aan iets, waar je pas na enige tijd over rapporteert. Je kan best afspreken dat je het eventjes voor jezelf houdt, om te kijken of dingen patenteerbaar zijn bijvoorbeeld. Maar uiteindelijk moet alles wel gepubliceerd worden in de vakbladen, je wil toch dat de kennis snel beschikbaar komt voor vakgenoten.

Net zoals we een rechtvaardige maatschappij proberen te evenaren, zouden we ook naar een rechtvaardige wetenschap moeten streven.

Het lastige is alleen dat als onderzoek geheim gehouden wordt, je er niet snel achter zal komen dat iets niet gepubliceerd wordt.
Het is begrijpelijk dat bedrijven niet willen dat een onderzoek direct gepubliceerd wordt, zij hebben te maken met concurrentie. Maar het aanvragen van een patent is binnen een paar maanden wel klaar, daarna moet er gepubliceerd worden. Ik vind het heel belangrijk dat wetenschappelijk onderzoek openbaar gemaakt wordt. Ik denk dat veel van mijn collega's deze eis ook stellen. Dat hoeft niet te betekenen dat alles online voor iedereen beschikbaar is, maar het onderzoek moet wel in de vakbladen terechtkomen.

Advertentie

Op de website van Science in Transition staat dat de wetenschapsagenda democratischer bepaald zou moeten worden. Zouden kiezers in het stemhokje moeten kunnen bepalen waar het onderzoeksgeld van de overheid naar toe gaat?
Mijn studenten denken vaak dat er een autonoom systeem is dat bepaalt waar wij onderzoek naar doen, maar daar ligt natuurlijk een hele politieke agenda onder. Wetenschap is niet een autonoom proces dat door 'the invisible hand' aangestuurd wordt. Er zitten enorm veel politieke keuzes achter.

Het onderzoek naar het higgsdeeltje heeft bijvoorbeeld 9 miljard gekost, maar er heeft nooit een debat plaatsgevonden over of die 9 miljard wel goed besteed is. Hadden we dat niet beter aan een onderzoek naar een malariavaccin kunnen geven? Misschien hadden we nu dan wel een malariavaccin gehad. Nu zeggen ze dat er misschien wel een tweede higgsdeeltje is. Dan denk ik, oh mijn god, dat kost dan 18 miljard. Laten we daar maar eens over gaan stemmen, dat is zoveel geld. Als de maatschappij dat wil, prima. Maar je zou toch denken dat er veel andere problemen zijn waar we dat geld aan zouden kunnen besteden.

Wie bepaalt dat dan? Dat we zoveel geld uitgeven aan een higgsdeeltje?
Dat is een heel lang proces van verschillende mensen achter de schermen die daarvoor lobbyen. Je hebt verschillende belangen waarvoor gelobbyd wordt. De natuurkundelobby wordt bijvoorbeeld vertegenwoordigd door Robert Dijkgraaf. Maar het is geen coherent geheel, het is niet in balans. Sommige belangen zijn ondervertegenwoordigd, mensen moeten zich realiseren dat lobbyen echt werkt. Het wordt niet zomaar besloten dat er zoveel geld naar dat higgsdeeltje gaat, dat is een keiharde lobby. Het zijn allemaal politieke keuzes, en veel gebeurt achter de schermen.

Maar dat debat zou toch niet achter de schermen plaats moeten vinden? Het is voor de hele maatschappij relevant.
Die lobbycultuur is de harde realiteit, en onderdeel van de democratie. Door met elkaar in gesprek te gaan, kan je iets op de agenda zetten.

Dus het ideale model om de wetenschap de maatschappij te laten dienen is er al: democratie. Maar mensen moeten gewoon wat beter meedoen aan dat systeem.
Ja inderdaad, wat dat betreft verlang ik soms ook terug naar de jaren 70, toen voerden mensen keihard actie als ze het ergens niet mee eens waren. Net zoals we een rechtvaardige maatschappij proberen te evenaren, zouden we ook naar een rechtvaardige wetenschap moeten streven. En misschien bereiken we die wel nooit, maar je moet er wel naar streven. Als je als wetenschapper, burger, of wie dan ook denkt "Hier moet iets aan gedaan worden," ga er dan mee aan de slag. Door middel van het internet kan je alles sneller delen, en mensen sneller mobiliseren, dus dat maakt alles nog een stuk makkelijker.