Het einde van eindeloze groei: deel 1

Het nieuwe jaar is aangebroken, en de economische crisis is nog altijd gaande. Tijd voor de vele meningen rond het onderwerp om de degens met elkaar te kruisen over of 2015 nou een jaar van herstel of weer een nieuw dieptepunt gaat worden. Nieuw onderzoek suggereert dat iedereen het grote plaatje vergeet: dat de economische crisis een symptoom is van een diepere crisis, namelijk over de relatie tussen natuur en een industriële maatschappij.

Sommige economen zien de huidige trend van langzame groei en soberheid als een onderdeel van een kolossale transitie naar een maatschappij die zich aanpast aan de natuur en floreert, of dat niet doet en instort. Zou 2015 het begin van een nieuw florerend tijdperk kunnen zijn, of het punt vanwaar de globale economie instort?

Tijdens de aanloop naar het nieuwe jaar, beweerden enkele experts optimistisch dat de meeste signalen aangeven dat de economie weer stijgende is, terwijl anderen vooral onzekerheid voorspellen. Vele conventionele economen gaven nederig toe dat ze niet weten wat komend jaar ons zal brengen. Justin Wolfers gaf in The New York Times een simpel, doch sterk advies: "bereid je voor op het ergste, hoop op het beste, en reken erop verrast te worden."

Sommige economen zijn wat negatiever. Iemand die recht door zee zegt dat erger gaat worden is Daniel Leyy, de toezichthouder van de Leyy Forecast, die sinds 1949 elke grote recessie in de VS voorspelde. Hij denkt dat dit jaar een globale "recessie erger dan de laatste" ons zal treffen. Als we Harry Shutt, een consultant voor de Wereldbank, Europese Commissie, en de VN, moeten geloven kunnen we er niet aan ontsnappen. "De aanzet naar een nieuwe ineenstorting van de bankenwereld is onvermijdelijk," en 2015 markeert het begin van een "diepere globale teloorgang." Hier praten we niet over een conjunctuurbeweging, maar over een symptoom van het feit dat het oude paradigma "gebaseerd op private winst, achterhaald is." Hij waarschuwt somber voor een "neergang richting een nieuw donker tijdperk" aangezien beleidsmakers zich blijven vastklampen aan "gewelddadige onderdrukking" en verouderde economische middelen om de crisis te bestrijden.

Voor Shutt gaat de economische crisis om veel meer dan om alleen economie, maar ook om de manier hoe het roofzuchtige kapitalisme krampachtig blijft zoeken naar manieren om verder te groeien. De onstilbare zucht naar groei neemt zulke grove proporties aan dat het steeds meer en duidelijker de limieten van de natuur overschrijdt. De onontkoombare transitie die we moeten maken vereist niet alleen een andere economie, maar als gevolg ook een andere maatschappij. Zouden wij op een groot kantelpunt kunnen zitten in hoe de maatschappij functioneert?

EEN LANG VERVAL

Sommigen blijven volhouden dat als de economie afglijdt, zaden van hoop geplant worden. Terwijl globale crisissen zich versnellen – daarmee vat ik het risico op een klimaatramp, energie-instabiliteit, en vele andere ontwikkelingen samen, naast de economische recessie – voegen vele onderling verbonden systemische revoluties voegen zich samen. Opgeteld kan dit een positieve transformatie van de economie bevorderen: van een systeem die de materiële winst voor enkelen maximaliseert, naar een economie die zich bekommert om het welzijn van allen.

Dat is de conclusie van een groot nieuw boek gepubliceerd als deel van de Routledge Studies in Ecological Economics series, The Great Transition, door Mauro Bonaiuti. De Italiaanse econoom van de Universiteit van Turijn past in zijn boek de instrumenten van de wetenschap van complexe systemen toe om een diagnose te stellen hoe het staat met de dynamiek en implicaties van de wereldwijde crisis. Die crisis, legt Bonaiuti uit, is een symptoom van een langere "maatschappelijke omschakeling." Geavanceerde kapitalistische beschavingen zijn in een "fase van dalend rendement," gemeten over een periode sinds de Tweede Wereldoorlog, BBP-groei, rendement op energie (hoeveelheid energie er in gestopt word vergeleken met wat het oplevert), productieproductiviteit en meer.

Neem dit eens in overweging: vergeleken met de dalende rendementen, steeg in dezelfde periode de energieconsumptie, publieke schuld, bevolkingsgroei, broeikasgasuitstoot, en het uitsterven van diersoorten exponentieel.

Voor Bonaiuti zijn de dalende rendementen een gevolg van "de interactie tussen de limieten van een biofysische aard (uitputting van grondstoffen, globale opwarming, etc.) en de aan de andere kant de toenemende complexiteit van sociale structuren (bureaucratisering, de afnemende productiviteit van innovatie en in de onderwijs, gezondheidszorg, en productieve systemen, etc.)"

De economische crisis draait om die redenen niet alleen om schuld, of deregulatie, of de conjunctuur. Als je het fundamenteel bekijkt is de crisis het gevolg van de aanhoudende, globale economische schending van de grenzen van de biosfeer. Ironisch genoeg toont Bonaiuti aan dat na een bepaald punt in de materiële accumulatie gemeten door BBP, welzijn en geluk niet alleen stoppen met groeien, maar meetbaar dalen. Ondertussen nemen depressies en andere psychologische kwalen toe, en daar kunnen de mainstream economen geen weerwoord op verzinnen.

Alles begint zowaar logisch te klinken. De puzzelstukjes vallen in elkaar als we de crisis vanuit een ander perspectief bekijken. Geen economisch, maar een "bio-economisch" perspectief, waarin exponentiële materiële consumptie in toenemende mate de biosfeer destabiliseert. Dat verklaart "de onmacht van het kapitalistisch systeem om weer sociaal welzijn te leveren en de ecologische vraagstukken bevredigend te kunnen antwoorden." En dit is waarom het hedendaags kapitalisme door zijn instrumenten heen is om de crisis goed op te kunnen lossen.

INSTORTING? OF VERNIEUWING! (OF BEIDE..?)

De beschaving ondergaat dus een enorme, monumentale omschakeling, aangezien de huidige vorm van roofzuchtig kapitalisme ineenzakt door zijn eigen gewicht en instabiliteit. Terwijl dit proces zich ontvouwt, openen er nieuwe mogelijkheden voor hoe onze toekomstige maatschappij er uit zou kunnen zien. We zouden bijvoorbeeld kunnen inzetten op "een grote transitie richting nieuwe institutionele vormen," die "democratische zelfregulerende overheden van gemeenschappen en hun territoria" zou kunnen bevatten.

De huidige fase in het proces betekent veel verschuivingen in de maatschappij, van welke vele op Motherboard zijn onderzocht (de ongekende schaal van globale onrust is een goed voorbeeld). Toch is de Italiaanse econoom voorzichtig optimistisch over de potentiële uitkomsten op de lange termijn.

"Wanneer het geraamte verandert, komen er volgens de wetenschap van complexe systemen andere vormen van economische en sociale organisaties die beter zijn voorbereid op de nieuwe situatie," schreef Bonaiuti. "Specifiek gezien, zullen in tijden van globale crisis, of stagnerende groei, coöpererende, gedecentraliseerde en kleinere economische organisaties grotere kansen op succes. De organisaties kunnen het systeem leiden naar het licht van ecologische stabiliteit, meer sociale gelijkheid, en door de bevolking meer te betrekken ook meer democratie."

Bonaiuti gebruikt de term "hergroei" om het nieuwe geraamte te beschrijven. Dat betekent niet geen groei, of zelfs negatieve groei. Het betekent eigenlijk een nieuwe wetenschap van "post-groei economie." Daarin is de obsessie met het meten van materiële accumulatie als belangrijkste indicator van economische gezondheid overboord gezet.

Dit perspectief erkent dat eindeloze groei op een eindige planeet biofysisch gezien onmogelijk is. Het zou een schending zijn van één van de meest fundamentele wetten van fysica: conservatie van energie, en het gerelateerde, entropie.

Als Bonaiuti gelijk heeft, kunnen we er vanuit gaan dat we steeds meer symptomen van het verschuivend geraamte moeten zien. Daarmee zouden er ook potentieel nieuwe vormen van economische en sociale organisatie moeten opduiken. De hoop is dan dat zij het beter doen dan het oude industriële paradigma dat wij voor lief nemen.

En dat is precies wat er gebeurt.

In de aankomende delen van deze serie heb ik vijf grote "revoluties" op een rijtje gezet die nu al het oude paradigma ondermijnen en de weg klaarmaken voor alternatieve aanpakken. Ziehier: de informatierevolutie, de energierevolutie, de voedselrevolutie, de financiële revolutie, en de ethische revolutie.

De veranderingen die het gevolg zijn van de revoluties ontwikkelen zich ongelijksoortig, weifelachtig, en vaak onsamenhangend. Ondanks dat alles evolueren ze zich allemaal onherroepelijk, en zullen ze de komende jaren steeds moeilijker worden om in bedwang te houden.

Stuk voor stuk hebben ze in toenemende mate een verspreidend effect op de macht naar mensen en gemeenschappen, los van de traditionele, gecentraliseerde machtsknooppunten. Terwijl ze accelereren, en de interactie toeneemt, zullen de opties voor verschuivingen zich openbaren.

Maar dat is allemaal makkelijker gezegd dan gedaan. Bonaiuti heeft vier potentiële toekomstscenario's geïdentificeerd. Eén daarvan draait om "instorting," daarmee heeft die ook geen verdere uitleg nodig. Zij die profiteren van het oude paradigma gaan waarschijnlijk het meeste weerstand bieden. Letterlijk. De toekomst van onze soort en planeet zal afhangen van de compleet onvoorspelbare manier van hoe mensen reageren op verandering. Of het nou door verzet, ongeloof, apathie, adaptie, actie, of confrontatie is.

Dus welkom in 2015: een jaar waarin onze keuzes de toekomst van onze planeet bepalen.

Lees hier ook Deel 2

Je kan hier trouwens binnenkort stage komen lopen. Mail alejandro.tauber@vice.com voor meer info.