Potvissen spreken in lokale dialecten met elkaar

In een aflevering van de originele Cosmos serie mijmerde Carl Sagan over de complexiteit van het gezang van walvissen zoals alleen hij het kan. "Als ik me voorstel dat de liederen van walvissen gezongen worden in tonale taal, dan zijn de aantallen bits aan informatie in een lied gelijk aan de inhoud van de Ilias of Odyssee," zegt hij. "Is het te romantisch om te denken dat walvissen en hun naasten, de dolfijnen, misschien iets hebben dat lijkt op de epische poëzie van weleer?

Het is zeker een romantische gedachte, maar dat betekent niet dat het niet waar kan zijn. In feite blijkt dat, naarmate er meer onderzoek wordt gedaan, de geluiden van walvissen gevuld zijn met zeer geavanceerde communicatiepatronen.

Een onderzoek dat vandaag in Nature Communications gepubliceerd werd bevestigt dat potvissen, net als mensen, lokale dialecten ontwikkelen. Die dialecten zorgen ervoor dat clans bij elkaar blijven. Ze manifesteren zich door verschillende klikpatronen – of "codas," zoals ze genoemd worden door biologen – waarmee walvissen onderling hun relaties versterken binnen de eigen clan. Het lijkt op een taalkundig identiteitsbewijs en het ondersteunt het "romantische idee" van Sagan dat walvissen hun eigen unieke culturele ervaringen hebben ontwikkeld.

Het onderzoek werd geleid door PhD-kandidaat Mauricio Cantor, die werkt bij Dalhousie University. Hij onderzocht 18 jaar van interacties tussen potvissen om erachter te komen hoe en waarom ze deze clan-specifieke accenten ontwikkelen.

"Onderdeel zijn van een clan kan waarschijnlijk sociale cohesie en samenwerking ondersteunen," vertelt Cantor me per mail. "We weten bijvoorbeeld dat vrouwelijke potvissen meerdere jaren bij enkele familieleden, maar ook bij andere, niet gerelateerde individuen, blijven."

"Tijdens de lange en diepe duiken om voedsel te verzamelen blijven er vrouwtjes achter om op de kalveren aan het oppervlak te passen omdat zij niet zo lang en diep onder water kunnen gaan," vervolgt hij. "Binnen een sociale groep kunnen dezelfde akoestische communicatieve signalen erg handig zijn om dit en andere soorten samenwerkende gedrag te coördineren."

Met andere woorden, potvissen voelen zich net als mensen meer op hun gemak bij groepsgenoten die hetzelfde dialect of dezelfde taal spreken. Het fenomeen van clan-specifieke dialecten is interessant genoeg niet uniek voor potvissen. "Er zijn andere soorten walvisachtigen met verschillende 'dialecten,'" vertelt Cantor me. "Bultruggen, orka's en tuimelaars zijn de meest bestudeerde soorten."

"Wat opvalt bij potvissen is de schaal waarop de variaties in het 'dialect' optreden en het feit dat ze op dezelfde plek voorkomen," voegt hij toe. "In de Stille Oceaan zijn er bijvoorbeeld al vijf clans van potvissen met verschillende 'dialecten.' Deze walvissen kunnen overal naartoe gaan in de tropische oceanen […] en andere clans in dezelfde wateren op dezelfde momenten tegenkomen. Maar toch blijven ze bij hun eigen clan en maken ze geluiden die karakteristiek zijn voor hun eigen groep."

De grotere vraag die het onderzoek oproept, is hoe walvissen hun taal eigenlijk ontwikkelen. De conclusie van Cantor en zijn collega's op dat gebied is dat de voornaamste oorzaak een sociaal leerproces is, en dat er geen sprake is van genetische overerving.

Dat is belangrijk, omdat dat hetzelfde proces is dat we zien bij mensen. Wij ontwikkelen zelf ook regionale dialecten op die manier, wat suggereert dat we nog meer lijken op walvissen dan we ons realiseren. Dat motiveert mensen hopelijk om de walvissen, die met uitsterven worden bedreigd, te redden.

"Door bewijs te vinden van cultuur bij dieren leren we niet alleen de fundamenten van onze samenleving beter begrijpen, maar realiseren we ons ook hoeveel we op deze dieren lijken," zegt Cantor. "We gaan allemaal liever om met gelijkwaardigen. Een punt van herkenning is de basis van goede relaties. Daarom hoop ik dat we onze relatie met walvissen en de natuur nu kunnen verbeteren, voordat deze en zoveel andere fascinerende wezens verdwenen zijn."

"De mens heeft de walvis altijd gevreesd en vereerd, op ze gejaagd en van ze gehouden," concludeert hij. "Ze zijn een onderdeel van onze cultuur. Maar ze hebben net als ons ook een eigen cultuur."