Vrouwelijke artsen worden nog altijd genaaid

Vrouw zijn én dokter is nog altijd klote. Een Amerikaans onderzoek dat deze maand werd gepubliceerd in het medische tijdschrift JAMA toetste 359 aios (Artsen In Opleiding tot Specialist) bij de spoedeisende hulp in ziekenhuizen in de VS. De onderzoekers stelden dat vrouwelijke artsen slechtere evaluaties krijgen van hun docenten dan hun mannelijke collega's.

Ook in Nederland werd in 2011 onderzoek gedaan naar de stereotypen en tegengestelde verwachtingen van vrouwen in de geneeskunde: het blijkt dat vrouwelijke dokters vaak worden afgerekend op hun rol als moeder én als arts, omdat de een de ander in de weg zou staan. Daarover zei Berber Plas in een interview: "Het is natuurlijk goed dat bazen en collega's aandacht en begrip hebben voor de combinatie werk-privé, maar het is niet goed als ze vrouwelijke artsen met een gezin daardoor nauwelijks nog aanspreken op hun rol als professional."

"We maken ons zorgen over de ongelijkheid die we in de evaluaties tegenkwamen, omdat ze mogelijk wijzen op impliciete vooroordelen," zegt co-auteur Daniel O'Connor, student aan de University of Pennsylvania Perelman School of Medicine, in een persbericht over het Amerikaanse onderzoek. "Dat vrouwelijke aios in de spoedeisende hulp lagere evaluaties krijgen dan mannen op verschillende deelcompetenties, duidt eerder op vooroordelen dan op een gebrek aan specifieke vaardigheden of kennis."

De kloof tussen mannelijke en vrouwelijke specialisten in opleiding ontstaat in het tweede jaar van de opleiding. Aan het einde van het derde jaar wordt de medische kennis van mannelijke aios door hun docenten hoger geëvalueerd dan die van vrouwelijke aios. Nog zorgwekkender is dat het geslacht van de docent daarbij geen rol speelt. Zowel vrouwelijke als mannelijke docenten gaven hun vrouwelijke studenten in gelijke mate een lagere beoordeling. Volgens die beoordelingen hadden vrouwen ten opzichte van hun mannelijke collega's tegen het eind van hun studie een achterstand van drie tot vier maanden.

Als psycholoog die derdejaars studenten geneeskunde lesgeeft, vroeg ik me door deze resultaten af wat er in deze programma's gebeurt dat vrouwen zo nadelig beïnvloedt. Is het een gebrek aan ondersteuning, representatie of iets heel anders? Ik nam contact op met tien artsen (allemaal mannen) die verantwoordelijk zijn voor aios in grote ziekenhuizen in Amerika in de hoop dat zij wat licht konden schijnen op deze nieuwe inzichten.

Maar niemand wilde met me praten. In plaats daarvan kreeg ik de volgende berichten: "Het spijt me, maar onze directeur kiest ervoor om geen commentaar te geven op dit onderzoek," of "Ik ben niet de juiste persoon voor dit onderwerp" (hoewel ik in dat laatste geval contact had met de arts die de leiding had over de chirurgie-aios).

Dit zwijgen is tekenend voor een dominante dynamiek in de medische cultuur: de angst om gestraft te worden als je je uitspreekt. Zelfs als een toonaangevende medicus erkent dat deze vooroordelen voorkomen, durven veel mensen niets te zeggen over de ongelijkheid die ze zien, vanwege het beleid en de denkbeelden van hun omgeving. Helaas zijn veel vrouwen, zelfs in topposities, bang dat hun carrière eronder zal lijden als zij het seksisme in de medische wereld openbaar maken.

Hoewel er nu meer vrouwelijke medicijnenstudenten zijn dan ooit, domineren mannen de medische wereld nog steeds. (Het persbericht over dit genoemde onderzoek bevat eigenlijk ook geen enkel citaat van een vrouw). Een rapport uit 2016 van MedScape laat zien dat mannen nog steeds bijna 20 procent meer verdienen dan hun vrouwelijke collega's in de eerstelijns gezondheidszorg, en meer dan 30 procent meer in de gespecialiseerde gebieden van de geneeskunde. Sterker nog, 75 procent van de vrouwelijke artsen ervaart seksisme op het werk. Behalve dat het kwetsend is, heeft de discriminatie een negatieve invloed op de carrières en relaties van artsen.

Ritu (die heeft gevraagd of ik alleen haar voornaam wil gebruiken) is hoofd chirurgie bij een UMC. Tijdens haar vijfjarige studie maakte ze veel genderongelijkheid mee. Ze zag dat haar mannelijke collega's de medische klachten van hun vrouwelijke patiënten afdeden als 'hormonaal'. Ook maakten ze kleinerende opmerkingen tegen hun vrouwelijke collega's. "Ik heb vaak het gevoel dat ik al het bewijs dat ik een vrouw ben moet uitwissen," zegt ze.

Dit betekent dat ze emotionele reacties verstopt voor haar mannelijke collega's en een dikke huid heeft moeten ontwikkelen om zich te kunnen weren tegen hun passief-agressieve (en soms actief-agressieve) gedrag. Toen ze een baby kreeg, had ze bovendien het gevoel dat ze niet veel tijd kon uittrekken voor haar zwangerschapsverlof. "De American College of Surgeons wil dat aios ieder jaar maximaal zes weken vrij nemen tijdens hun stageperiode – vier weken vakantie en twee weken voor arbeidsongeschiktheid, als dat nodig is," zegt ze.

Ritu zegt dat als ze zes weken vrij had genomen, ze langer over haar opleiding had moeten doen. Daarom nam ze maar vier weken de tijd om te herstellen en een band met haar baby op te bouwen. Toen ze weer aan het werk ging, was haar operatierooster zo intens dat ze niet eens in staat was om de moedermelk regelmatig af te kolven. Hoewel deze behandeling haar verontrustte, zei ze daar niks over, omdat "iedere vorm van je kwetsbaar opstellen een teken is van zwakte."

Soms kan het opbouwen van een groepsgevoel deze artsen helpen, maar zoiets is moeilijk tot stand te brengen. Als psycholoog in opleiding werkte ik voor een bekende medische universiteit, waar ik een supportgroep leidde voor vrouwelijke en gekleurde medicijnenstudenten. Het was een kleine groep, maar de vrouwen ondersteunden elkaar tijdens de opleidingsjaren. Ze spraken met elkaar over de unieke uitdagingen van het vrouw-zijn in een door mannen gedomineerd beroep, en ze bedachten manieren om voor zichzelf op te komen in de hiërarchie van de geneeskunde.

Vrouwelijke artsen – aios en specialisten meegerekend – hebben baat bij dit soort emotionele steun, net als bij begeleiding in het solliciteren naar en het verkrijgen van leidinggevende functies in hun vakgebied. Helaas blijkt uit onderzoek dat veel medische opleidingen dit soort ondersteuning niet aanbieden aan vrouwelijke faculteitsleden.

Een onderzoek dat gepubliceerd werd in Women's Health Issues vroeg 44 leidinggevenden van 24 medische faculteiten naar hun kijk op gendergelijkheid en de vooruitgang van vrouwen binnen hun instellingen. 40 procent van de medische opleidingen hebben geen speciale programma's voor het werven, promoten en ondersteunen van vrouwen in de geneeskunde. Veel van de opleidingen bieden wel gezinsondersteuning, zoals kinderopvang en de mogelijkheid om als echtpaar aangenomen te worden.

De resultaten lijken te wijzen naar een impliciete overtuiging dat vrouwen ondersteuning nodig hebben in het vervullen van 'vrouwelijke' taken als opvoeding, maar eenzelfde begeleiding om hun carrière vooruit te helpen niet waard zijn.

Bijna de helft van de opleidingshoofden die geïnterviewd werd voor dit onderzoek geloofde niet dat mentorprogramma's voor gendergelijkheid nodig waren, wat zou kunnen verklaren waarom vrouwelijke artsen vaak over het hoofd worden gezien bij promoties.

Volgens Hala Sabry, een arts bij de spoedeisende hulp, zijn gendervooroordelen in overvloede aanwezig in de geneeskunde. Ook als behandelend arts voelt ze zich tegengewerkt door haar mannelijke collega's. "Ik werd een bitch genoemd, omdat ik assertief was en mijn werk uitvoerde," zegt ze. "Dat zou nooit gebeuren bij een mannelijke arts. Ze zouden nooit worden bestempeld als 'moeilijk' als ze instructies gaven aan de verpleegkundigen, of als ze de leiding namen in een crisis, zoals wanneer een patiënt stopt met ademen en gereanimeerd moet worden."

Moeder zijn is volgens Sabry ook een behoorlijk risico. Als moeder werd ze gepasseerd voor een promotie, omdat haar mannelijke collega's hadden aangenomen dat ze geen tijd had voor een leiderschapspositie. "Dit soort discriminatie vindt ook plaats bij vrouwen met oudere kinderen en bij vrouwen die nog geen gezin hebben, maar dat ooit wel willen," zegt ze.

En niet alleen de mannelijke artsen geven de vrouwelijke artsen het gevoel geven alsof het 1930 is.

Sabry zegt dat patiënten haar regelmatig aanspreken als verpleegster, hoewel er met koeienletters 'arts' op haar badge staat. "Ik heb meerdere keren meegemaakt dat ik een behandelkamer binnenliep en dat een patiënt me vroeg wanneer de arts eraan kwam," zegt ze. Dit kan ervoor zorgen dat vrouwen zich niet gewaardeerd en onzichtbaar voelen. Als het veel voorkomt, kunnen ze ook hun gedachten voor zichzelf gaan houden, omdat ze niet geloven dat ze gehoord worden.

In tegenstelling tot wat de patiënten blijkbaar denken, toont recent onderzoekaan dat vrouwelijke artsen een hogere mate van zorg verschaffen dan mannen: patiënten die door vrouwen behandeld worden, hebben minder kans om te sterven dan mensen die worden behandeld door mannen in hetzelfde ziekenhuis. Dus ja, een paar veranderingen in het systeem, die vrouwelijke artsen in opleiding kunnen steunen en behouden, lijkt wel wenselijk.

Sabry werkt hard om de genderkloof binnen de geneeskunde te dichten. Afgelopen jaar pleitte ze ervoor dat de Amerikaanse National Women Physicians Day het werk van Elisabeth Blackwell (de eerste vrouw met een medische graad in de VS) zou worden gevierd. Ze richtte ook de Physician Moms Group op, een Amerikaanse organisatie die zich richt op het ondersteunen van artsen die moeder zijn. Gezien de resultaten van het onderzoek is het nog steeds ontzettend belangrijk dat medische opleidingen discriminatie en vooroordelen op een brede manier aanpakken.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Tonic , de nieuwste site van Vice die zich richt op gezondheid.