Alexander Shulgin (1925-2014) had MDMA nooit bedoeld als partydrug

De dance-cultuur zoals we hem kennen zou niet hebben bestaan zonder Alexander Shulgin, die eerder deze week overleed. Zijn naam staat niet voor niets in de proloog van Energy Flash, een van de meest onvolprezen geschiedenisboeken over de elektronische muziek: Shulgin was de eerste chemicus die MDMA synthetiseerde in de jaren zestig van de vorige eeuw. Hij had destijds nooit gedacht of gehoopt dat de stof een halve eeuw later de belangrijkste partydrug ter wereld zou worden.

Vanaf de late jaren vijftig en zestig, toen Alexander ('Sasha') Shulgin zijn carrière begon bij Dow Chemical Company, testte hij bijna tweehonderd verschillende stoffen. De roemruchtste daarvan was natuurlijk MDMA, voor de Eerste Wereldoorlog al ontwikkeld door het Duitse concern Merck. Hoewel Shulgin niet de eerste was die de stof ontdekte, was hij wel een van haar belangrijkste pleitbezorgers. Vooral voor het gebruik van MDMA als psychotherapeutisch medicijn, waardoor patiënten jaren van mentale en emotionele schade konden verwerken in een tijdsbestek van enkele uren. Hij schreef twee boeken over zijn ervaringen met psychedelica: PiHKAL, of Phenethylamines I Have Known and Loved, en TiHKAL, of Tryptamines I Have Known and Loved.

Zoals Shulgin uitlegt aan het begin van de documentaire over zijn leven Dirty Pictures, hield hij niet van drugs die communicatie beperken. Het gemeenschappelijke en sociale effect van MDMA heeft dan ook aan de basis gestaan van de rave-cultuur zoals we die kennen. Niet alleen moedigde de drug ravers aan om hun individuele belevingswerelden te overstijgen en samen te smelten in een Dionysisch bewustzijn, zij schepte ook een hypersociaal en empathisch klimaat, waarin rijke geluiden en felle lichten de psychedelische eigenschappen van de drug versterkten. In Energy Flash schrijft Reynolds: "Door de jaren heen is elektronische muziek langzamerhand uitgegroeid tot de wetenschap van het intensiveren van de XTC-ervaring."

Volgens Ton Nabben, die met zijn proefschrift High Amsterdam een paar decennia lokale drugscultuur in kaart bracht en als onderzoeker verbonden is aan het Bonger Instituut voor Criminologie, genoot Shulgin ook in Nederland veel respect. "Zijn bekendheid hier kwam eind jaren tachtig, tegelijk met de house-explosie in Europa. In de eerste periode van de house, toen alles nog in de kinderschoenen stond, kwam zijn boek PiHKAL uit (1991). Dat gaf een enorme boost aan het hele concept middelen gebruiken onder de groep feestgangers. Ook omdat MDMA één van de 179 middelen was die erin stonden (andere waren 2C-B en 2C-i, red). Shulgin heeft in Nederland een waardevolle bijdrage geleverd aan het begrip drugsgebruik."

Naast herontdekker – of zoals ze hem in

Dirty Pictures

zo mooi noemen "stiefvader" – van MDMA was Shulgin ook degene die nieuwe invulling gaf aan het begrip toxiciteit. Nabben: "Hij redeneerde dat er geen veilige drugs bestaan en dat zoeken ernaar hetzelfde is als zoeken naar de heilige graal. Het gaat erom dat je weet wat je neemt. In zijn boeken heeft hij dat uitgebreid beschreven. Hij heeft ook precies aangegeven wat een goede dosis is. Als je iets neemt, moet je zorgen dat je binnen een bepaalde risicomarge blijft." Des te pijnlijker vond Shulgin het als mensen zichzelf overdoseerden. "Eén middel dat hem vooral kopzorgen heeft opgeleverd is

DOM

, dat onder de straatnaam STP (Serenity, Tranqulity & Peace) op de straten van San Francisco terecht kwam in de jaren zeventig, in een tien keer zo hoge dosis als hij zelf verstandig achtte. Het leidde tot een hoop paniek en verwarring, waarop hij uiteindelijk werd aangesproken. Dat heeft hem veel pijn gedaan."

Het gebruik van MDMA als de partydrug XTC heeft Shulgin nooit helemaal begrepen, vertelt Nabben. "Hij was vooral onder de indruk van de heldere emotionele waarde van de stof en zag ook grote voordelen in de therapeutische eigenschappen ervan. Toen LSD verboden werd als psychotherapeutisch middel, werd MDMA ingezet als vervanger. En men boekte daarmee grote resultaten. Voor Shulgin was de stof 'penicilline voor de ziel'. Hij heeft het altijd vreemd gevonden dat MDMA de associatie kreeg met uitgaan. Hij had nooit de link gelegd met entertainment. Voor hem was het belangrijker wat het in je brein doet, wat er zichtbaar wordt gemaakt. Terwijl het de meeste gebruikers van XTC primair om de lol gaat."

Nabben heeft een paar keer het genoegen gehad om Alexander Shulgin te ontmoeten. "Hij heeft eens een lezing gehouden over MDMA in Amsterdam. En zo'n vijftien jaar geleden ben ik tijdens een conferentie over psychedelica in Mexico een tijdje met hem opgelopen. Hij kwam op mij over als een oude hippie, echt een kind van zijn tijd; een aimabele en wijze man, heel lief en zachtaardig. Het was hem duidelijk nooit om het geld of de roem te doen. Hij had nooit de behoefte om zich als een soort goeroe á la Timothy Leary op te stellen. Als wetenschapper vond hij het een uitdaging om onderzoek te verrichten. Hij is een bescheiden pionier geweest. Gelukkig heeft hij tijdens zijn leven veel vrienden en gelijkgezinden om hem heen verzameld, die zijn nalatenschap bewaken en ook na zijn dood doorgaan met onderzoek." Bezoek voor meer informatie over Shulgins werk de site van het Erowid Center.