Straatkunstenaar JR over immigranten en hoe kunst de wereld kan veranderen

Tussen 1892 en 1954 kwamen er zo’n twaalf miljoen migranten naar de Verenigde Staten. Sommige waren op zoek naar een beter leven, anderen waren gevlucht voor de oorlog. Allemaal kwamen ze aan via de kustlijn van Ellis Island, een kleine strook land die zichtbaar is vanaf het zuidelijkste puntje van Manhattan, iets ten noorden van het vrijheidsbeeld. Op het eiland stond een centrum om de migranten op te vangen. Het centrum hield op te bestaan in 1954, maar werd vorig jaar het onderwerp van Ellis, een korte film van multimedia-artiest JR, geschreven door Eric Roth en met in de hoofdrol Robert De Niro.

In de film vertelt De Niro, terwijl hij langs de verlaten en met sneeuw bedekte gebouwen van Ellis Island loopt, over het ontheemde gevoel dat een jonge immigrant op zoek naar een nieuw thuis moet hebben gehad. Die jongen was niet alleen. Meer dan een derde van de Amerikaanse bevolking kan zijn stamboom herleiden tot iemand die langs de houten muren van het immigratiecentrum liep. Voor de in Frankrijk geboren en in New York opgegroeide JR is Ellis ook een persoonlijk verhaal. “Ik ben zelf tweede generatie immigrant en wanneer ik het verhaal van Ellis Island vertel, vertel ik het verhaal van mijn familie,” zegt hij tegen The Creators Project. “Ik vertel het verhaal van iedereen die huis en haard verliet.”

Videos by VICE

Met zijn camera legt JR de gezichten van de ongelukkigen vast. Een fotograaf moet bij het maken van een foto beslissen wat en hoe hij iets fotografeert, en wat hij vastlegt gaat altijd ten koste van iets of iemand anders. Het rechthoekige frame speelt een belangrijke rol in dit proces: het zorgt voor perspectief en het vormt en focust zich op wat er wel en niet te zien zal zijn op de foto. In sommige scè­nes zien we onder de voeten van De Niro portretten van illegale immigranten die bereid zijn om hun identiteit prijs te geven omwille van immigratiehervorming. Het is een hint naar de angstwekkende tijd die immigranten doormaken door de groeiende humanitaire crisis en massamigratie in Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten.

Portretten zijn een terugkerend motief in het werk JR, omdat hij zich zo het meest betrokken voelt met mensen. Hij transformeert zelfbewustzijn – “iets dat we allemaal in ons hebben” – tot kunst en dient daarmee een groter doel voor onze maatschappij.

Bij het kiezen van zijn onderwerp en locatie gebruikt hij internationale media en gaat hij uitgebreid op reis op zoek naar verhalen. Het lijkt simpel: je wandelt wat rond tussen locals en ontdekt hun gemeenschap door te kijken en te luisteren om daarna te beslissen wat een goed onderwerp is, terwijl je al met een oog kijkt waar je je foto’s gaat plakken. Maar vertrouwen en bereidheid zijn twee sleutelwoorden voor dit werk. JR ziet de straat als de beste galerij ter wereld. “Kunst is voor mij een geweldige manier om mensen samen te brengen, zaken aan de tand te voelen en een andere kant van de maatschappij te laten zien,” zegt hij. “En wat is nou een betere manier dan op straat, tussen de mensen van een gemeenschap?”

Misschien ligt het geheim van het succes van JR in het feit dat hij voortdurend de grenzen van kunst opzoekt en het kader voor wie kunst bedoeld is verlegt. Zijn werk is in de kern non-conformistisch. Hij laat zich niet in met merken, maar in plaats daarvan gebruikt hij de opbrengsten van zijn werk voor nieuwe projecten en probeert hij ook redelijk anoniem door het leven te gaan, omdat een deel van zijn werk illegaal is.  

In zijn korte film Les Bosquets vormen de dansbewegingen van New York City Ballet-danseres Lauren Lovette en danser Lil Buck een contrast met zijn projecten in Parijs.

Zijn beroemde uitvergrootte zwart-witpamfletten zijn gemaakt van papier en zie je regelmatig vastgelijmd tegen muren op straat of op treinstellen die door de sloppenwijken van Kenia rijden. Die afbeeldingen zijn tijdelijk en schikken zich naar de omgeving, en naar de blik van nietsvermoedende voorbijgangers tijdens hun dagelijkse reis. Wij zijn het onderwerp van zijn blik, maar ook die van zijn onderwerp en op die manier zijn we onderdeel van het proces. We zijn de kunstvorm zelf.

Perceptie en de menselijke blik komen ook vaak voorbij in het werk van JR, te zien aan zijn motto “Can Art Change The World?” Hij vindt het belangrijk dat kunst een mening opwekt, het moet mensen aan het denken zetten over anderen en over hun manier van leven. Dat is belangrijker dan focussen op angst en consumentisme. “De sleutel tot verandering ligt in onze percepzatie van deze wereld en ik ben sterk van mening dat door langzaam het perspectief dat we van elkaar hebben te veranderen, we ook langam de wereld veranderen,” zegt hij.

Het is een flinke klus, maar hij doet het niet in zijn eentje. Zo werkte hij met talloze artiesten samen via verschillende media en genres, en spoort hij zijn publiek aan om mee te doen. Je kunt je inschrijven op zijn website, bijvoorbeeld. Dan krijg je een USB-stick thuisgestuurd met jouw eigen vertoning van Ellis. Het is een beetje ironisch om vanuit je luie stoel mensen te zien ploeteren op weg naar een beter bestaan. Maar belangrijker is het om te onthouden dat niet iedereen onderdak kreeg op Ellis Island en dat sommige stierven op weg naar een betere toekomst. Het belangrijkste is een veilig thuis, zoveel is duidelijk.

Klik hier om meer te zien van JR.