Hoe steun je je partner met borderline?

Volgens onderzoek heeft ongeveer 1 procent van de Nederlandse bevolking borderline, een persoonlijkheidsstoornis die zich onder andere kan uiten in een extreme vorm van verlatingsangst. Niet alleen voor degene die de diagnose heeft gekregen, kan borderline een ingrijpende effect hebben, maar dus ook geliefden van iemand met borderline kunnen zien hoe hun relatie hierdoor getekend wordt. Wat houdt de stoornis precies in, en hoe kan je als partner hiermee omgaan? Om hier een antwoord op te geven, bel ik Hans de Jong van Stichting Borderline. De Jong is gespecialiseerd maatschappelijk werker, en werkt in een polikliniek voor persoonlijkheidsstoornissen in Den Haag. 

“Ten eerste, en dit is echt cruciaal om te benadrukken: ‘dé borderliner’ bestaat niet,” vertelt de Jong. “Vaak worden mensen met borderline-problematiek over een kam geschoren, maar er zijn duizenden verschillen, van een heel lichte variant van borderline, tot een buitengewoon ernstige vorm. Daartussen zitten nog een hoop verschillende gradaties.” 

De Jong beschrijft borderline als een ‘paraplu’, waaronder een negental symptomen vallen. Als je vijf van de negen symptomen hebt, zou je onder de definitie ‘borderline’ vallen. Wanneer je minder dan vijf symptomen hebt, praat je over ‘iemand met trekken van de borderlinestoornis’. 

Stemmingswisselingen, een ‘alles of niets-mentaliteit’, verlatingsangst en ‘identiteitsproblematiek’, waarbij een persoon als een kameleon de kleur overneemt van zijn of haar omgeving, zijn enkele van die symptomen. 

De symptomen van borderline uiten zich vooral in een relatie met een ander. “Vaak wordt gezegd dat een relatie met iemand met borderline ontzettend spannend, mooi en liefdevol kan zijn, onder andere omdat ze vaak erg zorgzaam zijn, maar ook gepaard kan gaan met een hoop specifieke problemen,” vertelt de Jong. Als partner met iemand met borderline is het dus handig om te weten wat de stoornis inhoudt, en hoe je ermee om kan gaan. 

Dat bevestigt ook Sam*, die al vier jaar een relatie heeft met een vrouw met borderline. “Pas begin dit jaar kreeg mijn vriendin officieel de diagnose,” vertelt hij aan VICE. “Maar al sinds het begin van onze relatie kregen we te maken met problemen die, blijkt nu, inherent zijn aan een relatie met iemand met borderline.” Zo heeft zijn vriendin volgens hem vaak grote stemmingswisselingen, en bekijkt ze het leven nogal zwart-wit.  

Het belangrijkste symptoom van borderline dat zich uit in een relatie is verlatingsangst. Bij mensen met borderline is een bepaalde mate van gevoeligheid voor de stoornis aangeboren, maar door een trauma of gebeurtenissen in de jeugd ontwikkelt het zich. “Bijna alle mensen met borderline zijn ernstig getraumatiseerd,” vertelt de Jong. Hij verwijst naar seksueel misbruik, emotionele verwaarlozing, geweld of zwaar pestgedrag op school. “Op de harde schijf staat dus eigenlijk dat niemand te vertrouwen is. Dat is buitengewoon tragisch.” 

Bij personen met borderline gaat vaak een alarmbel af zodra ze iemand ontmoeten die ze als potentiële partner zien. Als partner van iemand met borderline word je geregeld getest om te kijken of je daadwerkelijk te vertrouwen bent. “Bij ernstige borderline-problematiek kan dit heel grote vormen aannemen, in de zin van stalking bijvoorbeeld,” vertelt de Jong. 

Ook Sam herkent dit. “Zodra mijn vriendin het gevoel heeft dat ik haar ga verlaten, of dat ik negatief over haar denk, dan gaat ze ervan uit dat onze relatie over is en we niet meer terug kunnen. Vanuit die gedachte reageert ze ook,” vertelt hij. 

Sam vertelt over de keer dat hij voor het eerst de ouders van zijn vriendin ging ontmoeten. “Ze was ontzettend gespannen, omdat ze erg bang was voor het oordeel van haar ouders. Toen ik haar vertelde dat het allemaal niet zo erg was, flipte ze volledig. In haar ogen gaf ik niet om haar,” vertelt hij. “ Ze noemde me de lelijkste man ter wereld, zei dat ze me haat en werd zelfs agressief. Op dat moment ging ze daar zodanig ver in, dat ik haar simpelweg begon te geloven.” De volgende dag werd Sam overspoeld met liefde en aandacht. “Ik zag dat het haar echt speet.”

Ook de stemmingswisselingen kunnen heel moeilijk te begrijpen zijn voor iemand die zelf geen borderline heeft, vertelt de Jong. “Dat wordt vaak gezien als ‘manipulatief’ en ‘aanstellerij’, maar het is een heel ernstig symptoom dat waarschijnlijk zelfs een biologische oorzaak heeft.” Toch kan dit ook ontzettend moeilijk zijn voor een partner.

Sam vertelt dat hij de stemmingswisselingen in het begin ontzettend ingewikkeld vond. “Soms kon ze me dagen negeren, terwijl ik niet eens wist waarom ze kwaad was op me,” vertelt hij. “Het resultaat is dan dat je zo erg meegaat in die stemmingswisselingen en probeert te begrijpen waar ze vandaan komen, dat je zelf ook dingen zegt waar je spijt van krijgt.” Sam vertelt dat hij hierdoor afgezonderd raakte van vrienden. “Zij snappen niet dat ik bij haar blijf, omdat ze niet meemaken hoe fantastisch ze is als ze wel vrolijk is.” 

De ‘alles-of-niets’-mentaliteit die bij borderline komt kijken, kan ook een flinke invloed hebben op een relatie. “Dat heeft op zijn beurt weer alles te maken met het aantrekken en afstoten,” vertelt de Jong. “Er is een enorme behoefte aan contact. Maar op het moment dat je weer dichtbij komt, word je ook weer gevaarlijk.” Het resultaat is dat de persoon met borderline er weer alles aan zal doen om opnieuw afstand te creëren. “Dat is een van de allermoeilijkste dingen in een relatie, zowel in liefde, vriendschap, maar ook als hulpverlener.”

Impulsief gedrag kan ook een van de symptomen van borderline zijn. Dat kan zich op allerlei manieren uiten: onbeheerst feesten, geld uitgeven, of een impulsieve relatie met iemand die eigenlijk niet zo geschikt is. Ook kan er impulsief van baan gewisseld worden. “Dat ook een effect hebben op je relatie, als je bijvoorbeeld rekent op financiële stabiliteit van je partner omdat je een hypotheek hebt.” 

Als geliefde van iemand met borderline is het vooral belangrijk dat je weet waar je mee te maken hebt. “We noemen dat psycho-educatie. Daarin wordt vaak gekeken naar waar je als partner tegenaan loopt,” vertelt de Jong. Dat herkent Sam ook. Toen hij zich begon te informeren over borderline, vielen veel puzzelstukjes op hun plaats. “Mijn vriendin heeft een slechte relatie met haar ouders. Haar moeder heeft waarschijnlijk zelf ook borderline en we kwamen tijdens therapie erachter dat haar gedrag is ontstaan in haar jeugd,” vertelt hij. 

Iemand met borderline doet er in de omgang met anderen alles aan om de controle te behouden, aangezien “de wereld rondom hen vijandig is,” aldus de Jong. “Om niet opnieuw pijn te voelen, proberen ze heel krampachtig over alles controle te houden. Ook over hun partner.” Volgens de Jong zit de kunst erin dat degene met borderlineproblematiek aan de hand van therapie leert om een andere mindset te creëren, waardoor de emoties minder hoog oplopen wanneer die het gevoel heeft de controle te verliezen. En de partner kan aan de hand van ondersteuningstrajecten handvatten krijgen om hiermee om te gaan.

Het is belangrijk dat je als partner je eigen grenzen bewaakt, en niet de hele tijd meegaat in de strijd van je geliefde. “Wat ik vaak van partners hoor, is dat hun geliefde met borderline een heel aantrekkelijk persoon is, die nooit verveelt. Ze zijn actief en overtuigend,” vertelt de Jong. “Als je niet assertief bent, kan het heel moeilijk zijn om je hiertegen te verzetten. Wees niet bang om zelf hulp te zoeken. Dat kan bijvoorbeeld door een gesprek te voeren met je huisarts. Of vraag of je zelf ook een keertje mee mag naar de behandelaar van je partner.” 

De Jong haalt ter illustratie het voorbeeld aan van iemand die niet weg mag gaan met vrienden, omdat de partner met borderline dan verlatingsangst krijgt. “In zo’n geval zeg ik altijd: ga vooral wel naar je vrienden. Ik snap dat het voor conflict kan zorgen, en dat het ontzettend moeilijk kan zijn om de deur uit te stappen, maar het is belangrijk dat je dit in een relatie kunt blijven doen.”

Ook Sam heeft ontdekt hoe belangrijk het is om grenzen te stellen. “Telkens wanneer we ruzie hadden, voelde ik hoe alle energie mijn lichaam verliet. Uiteindelijk ben ik er zelfs ziek door geworden. Ik heb een tijdje apart gewoond,” vertelt hij. Voor hem was therapie, zowel voor zichzelf als voor zijn geliefde, de oplossing. “Wat ik ook kan aanraden is om mee te gaan naar de therapie van je partner. Tijdens de therapie merkte ik dat zij onze ruzies volledig anders dan ik beleefde. Ik dacht in het begin dat ze me eigenlijk voor de gek hield, maar nu snap ik dat zij echt deze extreme gevoelens voelt, en dat dat dan ook haar waarheid is.”

Goede therapie kan dus helpen, maar wat als je partner niet in therapie wil of ontkent dat er een probleem is? De Jong zegt dat het heel belangrijk is dat je als partner dicht bij jezelf blijft. Bedenk waar jouw grens ligt. “Wanneer je vindt dat de relatie niet meer gelijkwaardig voelt, en je vooral een hulpverlener bent van je partner, dan zit de relatie gewoon scheef,” vertelt hij. “Is een relatie haalbaar? Word je niet volledig leeggezogen? Moet je zelf in therapie door je relatie? Bewaar je eigen identiteit in je relatie, en maak ook voor jezelf duidelijk waarom je vindt dat er iets moet veranderen.”

Een nachtje stappen met je vrienden betekent voor jou misschien niets, maar voor je partner met borderline kan het als mensonterend bedrog aanvoelen – iets wat bevestigt dat ze alleen zijn op de wereld en dat niemand ze begrijpt. “Het is belangrijk om zulke gesprekken in stapjes te voeren,” vertelt de Jong. “Je moet vertrouwen inbouwen. Ga niet gelijk urenlang weg, maar gewoon een uurtje. Of bel tussendoor. Degene met borderline wil alleen maar dat zijn of haar gevoelens serieus worden genomen, dat ’ie gewaardeerd wordt en dat je laat zien dat je begrijpt hoe moeilijk het voor die persoon is.” 

Een persoon met een borderline kan negatief reageren op de manier waarop je iets vertelt, zonder de boodschap te horen. “Als hulpverlener is dit ook cruciaal om te weten: als je niet let op hoe je communiceert, heb je een probleem. Dan voelt die persoon met borderline zich ongehoord of onbegrepen. Het begint in dat geval dus bij zeggen dat je begrijpt waar die vandaan komt, en dat je laat zien dat je eerst en vooral er bent om te helpen. Dat geldt ook voor partners.”

Open en heldere communicatie, waarin je duidelijk en consequent bent, is heel belangrijk. “Wanneer je partner bijvoorbeeld voor de zoveelste keer in een korte periode van baan wil wisselen, kan je daar ook een gesprek over voeren. Vraag je geliefde hoe die het financieel voor zich ziet, en wat volgens hem of haar de ideale uitkomst is van het stoppen met werk. Laat zien dat je meedenkt.” 

Volgens de Jong is het daarnaast belangrijk om het gesprek op tijd te stoppen. “Ga nooit te lang in discussie. Een persoon met borderline wil vaak het laatste woord. Na een half uurtje kan je aangeven: we zijn te lang bezig, het gaat nergens over, laten we hier een andere keer op terugkomen.” 

De Jong ontdekte in de jaren zeventig, toen hij zich verdiepte in het onderwerp, al dat er ontzettend veel stigma heerst rond het onderwerp.  “Destijds was er amper informatie over,” vertelt hij. “Het idee was: vrouwen met borderline zijn hysterisch en mannen met borderline zijn psychopaten.” Er is inmiddels veel meer bekend over de stoornis, maar toch zijn er ook  vandaag de dag nog veel misvattingen over wat het precies inhoudt. 

“Afgelopen jaren is er gelukkig wel een hoop veranderd. Er is ontzettend veel onderzoek naar gedaan,” vertelt de Jong. Het is erg van belang dat we een beter beeld krijgen van borderline, ook voor mensen die de stoornis hebben, omdat ze zich misschien meer herkennen in genuanceerdere verhalen en minder schaamte voelen om vervolgens hulp te zoeken.

Hij vertelt daarbij dat een partner met borderline ook een hoop mooie eigenschappen heeft. Het zijn meestal buitengewoon zorgzame mensen,” vertelt hij. “Als je jarig bent, zullen ze niet met een cadeaubonnetje aankomen, maar echt op zoek gaan naar wat jij leuk vindt. Ook zijn mensen met borderline vaak erg creatief en slim,” zegt de Jong. Het is belangrijk om dat als geliefde ook te erkennen.

Dat herkent Sam ook. “Ergens is het, vreemd genoeg, bijna verslavend om bij mijn vriendin te zijn,” vertelt hij. “Door met haar samen te zijn, leef ik veel meer in het nu.” 

*Sam wil om privacyredenen anoniem blijven. Zijn echte naam is bekend bij de redactie.

Ben je een partner van iemand met borderline, en zou je graag hierin ondersteund worden? Neem gerust contact met gespecialiseerde hulporganisaties Stichting Borderline, MIND of Stichting Labirint in Perspectief.