Hoe de Brusselse Lina haar zus uit een Saudi-Arabische cel wil bevrijden

In mei 2018, een maand voor de opheffing van het rijverbod voor vrouwen, werd de 31-jarige Loujain Al-Hathloul gekidnapt uit het huis van haar ouders in Riyad. Wie de mannen waren die haar meenamen, was op dat moment niet bekend. Loujain werd meegenomen en opgesloten in een Saudische cel, waar ze vandaag nog steeds haar rechtszaak afwacht. Haar misdaad? Ze zat achter het stuur en moedigde andere vrouwen aan hetzelfde te doen.

Haar arrestatie komt onverwachts, want sinds 2017 leek het in Saudi-Arabië namelijk de betere kant op te gaan. Bij het aantreden van Kroonprins Mohammed bin Salman. schafte het ultraconservatieve koninkrijk — als laatste land ter wereld — het rijverbod voor vrouwen af, en zelfs het omstreden voogdijsysteem werd iets versoepeld. De jonge kroonprins portretteerde zichzelf als een feministische hervormer en zijn progressieve koers werd wereldwijd met open armen ontvangen. Maar terwijl hij genoot van de internationale lofprijzingen, werden de vrouwen die jarenlang voor al deze hervormingen hadden gestreden in de maanden voor zijn hervormingen opgesloten achter slot en grendel.

Loujain blijkt een van de eerste slachtoffers te zijn van het nieuwe regime, en de kans op een eerlijk proces is klein. Sinds juni heerst er totale radiostilte tussen Loujain en haar familie, die zich grote zorgen begint te maken. “De laatste keer dat we zo lang niks van haar hoorden, werd ze gemarteld.”

VICE sprak met Loujains jongere zus Lina (25), die bijna tien jaar geleden naar Brussel verhuisde. Lina vertelt ons hoe Loujain een van de bekendste vrouwenactivisten van Saudi-Arabië werd, over de ambities die haar de gevangenis indreven, en over het leven in een land waar mensenrechten en (wettelijke) gelijkheid van vrouwen nog een lange weg te gaan hebben.

VICE: Hey Lina, wanneer heb je Loujain voor het laatst gesproken?
Lina: Loujain werd gearresteerd in mei 2018, en sindsdien hebben de autoriteiten onze familie een reisverbod opgelegd. Zelf zat ik op dat moment in België, dus erheen gaan ging niet. We konden alleen nog bellen. Dat veranderde toen haar rechtszaak begon in maart 2019 en het telefonische contact met haar familieleden in het buitenland ook verboden werd. Mijn ouders zagen Loujain nog wel en hielden ons op de hoogte. Inmiddels hebben we al sinds 9 juni niks meer van haar vernomen, we mogen haar niet zien of spreken, en niemand wil ons iets vertellen over hoe het met haar gaat.

Oké, dus even terug naar het begin. Wat heeft Loujain misdaan?
Officieel wordt ze beschuldigd van samenzwering met "vijandige entiteiten”, maar in feite werd ze opgepakt omdat ze opkwam voor de vrouwenrechten [de vijandige entiteiten die de Saudische autoriteiten hier bedoelen zijn Amnesty International, Human Rights Watch, en Britse, Nederlandse en EU-diplomaten, red.]. Haar activisme wakkerde op tijdens haar studietijd in Canada. Ze zag hoe mensen daar een mening konden hebben, dus zij wilde dat ook, en begon zich online in te zetten voor haar eigen volk vanuit Canada. Het begon met kleine dingetjes, zoals het delen van video's waarin ze uitlegde waarom ze haar gezicht niet wilde bedekken. Zo ging ze steeds wat verder en raakte ze onder andere betrokken bij de Women2Drive campagne. Van Saudische vrouwen kreeg ze kritiek. Ze vonden haar laf en riepen dat ze dit alleen maar deed omdat ze veilig in het buitenland zat. Loujain gaf hen gelijk, keerde terug naar huis en zette haar activisme daar voort.

Was daar dan de mogelijkheid voor in Saudi-Arabië?
In het begin lukte dat nog wel. Bij haar thuiskomst in 2013, reed ze bijvoorbeeld van de luchthaven naar huis, terwijl mijn vader het spektakel filmde. Ze deelde de video’s op YouTube, verspreidde ze via hashtags op platformen zoals Twitter, en moedigde andere vrouwen aan hetzelfde te doen. Pas toen ze in Dubai ging wonen en met haar auto vanuit de VAE (Verenigde Arabische Emiraten) terug de grens probeerde over te steken, werd ze opgepakt en voor 73 dagen vastgehouden in een zogenoemde Dar al-Reaya — ook wel “care home” genoemd.

Haar ervaringen daar wakkerden Loujain’s activisme alleen maar meer aan. Ze vertelde me dat de Saudische problematieken veel verder gingen dan alleen het autorijden, het was het hele voogdijsysteem. Samen met andere Saudische vrouwen schreef ze een open brief aan de koning en er werden hashtag-campagnes gestart. Ze bezocht universiteiten en internationale conferenties waar ze openlijk sprak over de vrouwenrechten in Saudi-Arabië.

Hoe belangrijk was  de rol van sociale media in dit verhaal?
Social media was zo’n beetje het enige democratische platform in Saudi-Arabië. Nergens anders kon je zo vrijuit spreken als daar, dus zodra je een beetje bekend werd op sociale media werd je stem gehoord. Je ziet dat het regime tegenwoordig veel minder geeft om mensen die een boek uitbrengen; Loujain was een veel groter gevaar omdat ze zoveel volgers had. Soms vonden we dat wel spannend, want wanneer ze iets postte dan wisten we dat het hele land meekeek.

Het ding is, wanneer je als vrouw al voor zoveel generaties lang onderdrukt wordt, dan heb je dat op een gegeven moment niet eens meer door. Het is genormaliseerd. Je krijgt een voogd toegewezen bij je geboorte en zodra je trouwt, ook al is dat op je 13e, dan neemt je man die rol over, zo simpel is het. Het was dus Loujains doel om vrouwen bewust te maken van deze onderdrukking en dat legde ze in haar video’s aan hen uit. Op papier klinkt de Saudische wet geweldig, maar het probleem zit hem in de manier waarop hij geïnterpreteerd en toegepast wordt.

Was ze nooit bang dat ze opnieuw zou worden opgepakt?
Het is voor de buitenwereld misschien moeilijk te begrijpen, maar niemand van ons was zich ervan bewust dat Saudi-Arabië zo slecht kon zijn, niemand had zien aankomen waar de regering toe in staat is, wat ze Loujain allemaal zouden gaan aandoen. Het land ging door een nieuwe fase en Loujain was een van de eerste slachtoffers van het nieuwe regime.

Ze werd een maand voor de opheffing van het rijverbod opgepakt, dus in eerste instantie dachten we dat de overheid haar gewoon de mond wou snoeren en een maand later weer zou vrijlaten. Precies genoeg tijd om de buitenwereld wijs te maken dat het hun eigen briljante idee was. Maar toen die maand verstreek begonnen we hun boodschap te begrijpen: wanneer je gerechtigheid wil, betekent dat nog niet dat je die ook daadwerkelijk krijgt. Integendeel, je belandt in de gevangenis.

Hoelang duurde het voordat jullie iets van haar hoorden?
Na een maand belde ze ons op en vertelde ze ons dat ze (op dat moment) in een hotel zat en dat het goed met haar ging. Er viel echt een last van onze schouder.

Twee maanden later, in augustus, mochten we haar eindelijk opzoeken in de gevangenis. Mijn moeder was de eerste die erheen ging. Ze vertelde me later aan de telefoon dat ze haar eigen dochter nauwelijks meer herkende: ze zat onder de blauwe plekken en trilde over haar hele lichaam. Ze had zelfs de kracht niet meer om het glas water dat voor haar stond op te pakken. Ze vertelde mijn moeder dat ze ziek was geworden van de koude aircolucht op haar kamer. Het klinkt misschien stom, maar toen ik dat hoorde, wilde ik geloven dat dat waar was.

Wanneer kregen jullie in de gaten dat het mis ging met Loujain?
Onze vermoedens werden bevestigd na de moord op Khashoggi [Jamal Khashoggi was een Saudische journalist die zich geregeld kritisch uitliet over het koningshuis. Op 2 oktober 2018 werd hij vermoord in het Saudische consulaat in Istanbul. Al het bewijs over de verantwoordelijkheid van de moord leidt naar Mohammed bin Salman, red.]. Er kwamen niet alleen rapporten naar buiten over de oorzaak van zijn dood, maar ook hoorden we over de andere gearresteerde vrouwenrechtenactivisten, de opgepakte Saudische prinsen en de martelpraktijken die gaande waren in hotels. Vanaf dat moment hadden we door wat er aan de hand was en vertelden we Loujain dat we begrepen wat er speelde.

Hoe reageerde ze daarop?
Ze barstte in tranen uit en vertelde het hele verhaal. Ze liet al haar verwondingen zien en bevestigde dat het hotel waar ze soms heen werd gebracht een plek is waar de martelingen plaatsvinden. Ze werd er gefolterd, misbruikt, geslagen, onderworpen aan waterboarding, en dat allemaal terwijl ze haar vernederden. Het ging hen niet eens om informatie.

Een van de belangrijkste adviseurs van Bin Salman, Saud Al-Qahtani, was er ook bij, maar hij maakte het alleen maar erger. Hij liet haar met andere vrouwen kussen, eten totdat ze ervan moest overgeven en hongerde haar vervolgens weer uit. Het is voor hen een groot mentaal spel; ze willen haar breken. Tijdens Ramadan werd ze gedwongen om te eten, terwijl ze dat vanuit haar geloof niet mag, noch wilde. Ze vroeg hen of dit bevel niet inging tegen hun geloof, waarop zij haar antwoordden: “Niemand staat boven ons, zelfs Allah niet”.

Dokters krijgt ze niet te zien, maar als er dan eindelijk eentje langskomt, dan blijkt hij een andere taal te spreken. Ook de advocaat die ze kreeg toegewezen bleek niks voor haar te kunnen betekenen. Hij zei dat ze alleen vrij kon komen door alles wat er in de afgelopen maanden was gebeurd te ontkennen, maar daar ging ze niet mee akkoord. Ze wil een eerlijke rechtszaak, alhoewel ik me wel eens afvraag of ze die ooit zal krijgen. De autoriteiten kunnen op geen enkele manier bewijzen dat Loujain zich schuldig heeft gemaakt aan strafbare feiten, maar ze zullen dat nooit toegeven.

Vanaf april 2019 heeft Loujain bijna een jaar in eenzame opsluiting gezeten. Toen ze haar afgelopen februari voor het eerst weer bij haar medegevangenen lieten, was ze totaal niet meer gewend aan alle omgevingsgeluiden. Alle prikkels waren haar te veel, zelfs een zachte vingertik op de tafel deed pijn aan haar oren. Haar rechtszaak had in maart moeten beginnen, maar ze blijven met excuses komen om die uit te stellen. En dan nu weer sinds juni van dit jaar die radiostilte… we staan voor een muur.

En ondertussen oogt de kroonprins zo progressief naar de buitenwereld. Hoe verklaar jij die tegenstrijdigheid?
Saudi-Arabië heeft nooit zoveel onderdrukking gekend als onder het huidige regime; het land verandert langzaam in een politiestaat. Vroeger hadden we nog enige vorm van oppositie tegen het heersende regime, maar sinds 2015 is dat helemaal veranderd.

Ik denk dat we ergens allemaal wel wisten dat de Women2Drive campagne op korte termijn zijn doel zou gaan behalen, want de overheid had iets nodig waardoor ze op een goed blaadje zouden komen bij de internationale gemeenschap, maar het moest natuurlijk wel lijken alsof de hervorming uit henzelf kwam.

Vrouwen mogen tegenwoordig dus rijden en naar concerten, maar dat is maar schone schijn. Ik kan je vertellen dat geen enkele Saudische vrouw op haar gemak naar een concert gaat. De seconde dat iemand haar betrapt op dansen, is het gedaan. Ja, de religieuze politie is afgeschaft, maar er is iets veel ergers voor in de plaats gekomen: de Public Decency Law, waardoor elke politieagent in het land de bevoegdheid heeft gekregen om vrouwen die volgens hen niet “betamelijk” genoeg zijn, op te pakken. Zie je de paradox? Het systeem wordt op slinkse manier in stand gehouden.

Eerder vertelde je dat de onderdrukking sterk genormaliseerd is. Heeft Loujain jouw ogen geopend voor wat er momenteel gaande is?
Eerlijk gezegd is de situatie momenteel zo slecht dat ik het zonder Loujain ook wel had gemerkt. Ik denk dat bijna iedere Saudische familie wel een familielid heeft of iemand kent die is gestraft voor een uitspraak op sociale media. Mensen zijn bang.

We komen uit een familie die ongelofelijk trots is op zijn land en cultuur. Natuurlijk zijn er altijd politieke red lines geweest; over bepaalde zaken praatte je gewoon niet. Maar nu… Tegenwoordig is alles een red line en weet je niet eens wie je moet bellen om je opgesloten zus te kunnen spreken.

Ik heb mezelf altijd verteld dat ze Loujain niet zullen vermoorden. Dat kunnen ze niet, want ze is wereldwijd bekend. Maar wanneer ik er nu over nadenk en zie hoeveel politieke gevangenen er tijdens hun opsluiting sterven, ben ik nergens meer zeker van en probeer ik mezelf voor te bereiden op het ergste.

Dat lijkt me heel moeilijk.
Ik zou de hoop verliezen wanneer ik alleen maar focus op een slechte afloop, dus blijf ik tegen mezelf zeggen dat ik niet zal zwijgen, wat er ook gebeurt. Mijn zus bevrijden is mijn grootste doel, maar ze maakt deel uit van een nog groter doel: we hebben mensen zoals zij nodig om ons geboorteland te verbeteren. Die wetenschap geeft mij kracht.

Heeft Loujain’s activisme jou geïnspireerd om nu hetzelfde voor haar te doen?
Natuurlijk. Dankzij Loujain ben ik zo veel dingen gaan inzien, ik ben ongelofelijk trots op haar. Deze hele situatie heeft me doen inzien dat je niets verandert wanneer je je mond houdt. Veel vrouwen groeien op met het idee dat alles wat hen overkomt hun eigen schuld is, simpelweg omdat ze vrouw zijn. Het gebeurt niet alleen in Saudi-Arabië; het probleem is universeel. In België zie je precies hetzelfde gebeuren wanneer vrouwen slachtoffer worden van geweld of misbruik: het wordt massaal gedeeld op sociale media en er gaan hashtags rond die de naam van het slachtoffer dragen. Het is goed om je hier over uit te spreken. Vrouwen horen zich hier niet voor schamen. Loujain is een symbool van de nieuwe golf van vrouwenrechtenactivisten die niet langer wil zwijgen.

Volg VICE België ook op Instagram.