Klimaatverandering opent een 'poort naar de onderwereld' in Siberië

In het hart van de Siberische taiga gaapt een gigantische kloof die door lokale Jakoeten de "poort naar de onderwereld" genoemd wordt.

De onheilspellende krater, die anderhalve kilometer lang is en op sommige plekken 120 meter diep, verscheen plotseling zo'n 25 jaar geleden. Volgens geologische onderzoeken groeit de krater met meer dan 20 meter per jaar. Maar buiten Batagai, een dorp in het Verkhoyansk-district, is er weinig bekend over dit natuurlijke fenomeen.

Afgaande op de kennis die we wél hebben, is de Batagaikakrater waarschijnlijk geen ingang naar de hel. Maar het is misschien wel een voorteken van iets vreselijks wat nog staat te gebeuren. En voorspelbaar genoeg heeft klimaatverandering er alles mee te maken.

Ergens begin jaren 90 werd er voor de bouw van een industriële installatie een groot stuk bos gekapt, niet wetende dat het verwijderen van bomen zou leiden tot een catastrofaal geologisch gevolg. Naar mate klimaatverandering wereldwijd steeds merkbaarder werd, rolden er ongekende hittegolven over Jakoetsk. Het is een van de koudste plekken op aarde, maar de hitte zorgde ervoor dat ijslagen die 200,000 jaar het daglicht niet hadden gezien begonnen te smelten. En toen begon op een dag het land op te breken en te zinken.

De Batagaikakrater is wat wetenschappers nu een "mega-inzinking" noemen: een gigantische leegte, of 'thermokarst,' in de geomorfologie van het landschap. Deze kloven ontstaan plotseling als het permafrost snel ontdooit, waarbij grote gedeeltes land wegzinken in modder. Ze kunnen tientallen jaren actief blijven. En hoewel ze redelijk angstaanjagend zijn, komen dit soort inzinkingen redelijk vaak voor in Arctische omgevingen zoals Siberië.

Maar sommige wetenschappers zien de Batagaika mega-inzinking als een uitzondering en een potentieel onomkeerbaar teken van wat nog komen gaat.

"Ik verwacht dat de Batagaika mega-inzinking zal blijven groeien tot het ijs op is of begraven wordt onder instortend sediment. Het is vrij waarschijnlijk dat er andere mega-inzinkingen zullen ontstaan in Siberië als het klimaat warmer of natter blijft worden," vertelt Dr. Julian Morton, geologieprofessor aan de University of Sussex.

Murten is een van weinige mensen die de krater bestuderen en bezoekt de afgelegen plek al sinds 2009 in samenwerking met de North-East Federal University in Jakoetsk.

Voor een paleontoloog biedt de unieke locatie en onwaarschijnlijke grootte van de Batagaikakrater een zeldzame kijk in de IJstijd van noordoost Siberië. Murton zegt dat zijn team al de gemummificeerde overblijfselen van een bison hebben gevonden, evenals het bevroren lijk van een muskusos, mammoet en een 4,400 jaar oud paard.

"De Batagaikakrater bevat een opmerkelijk dikke sequentie van permafrostlagen, waaronder twee houtrijke lagen die wijzen op vroegere klimaten die even warm of warmer waren dan het huidige klimaat," zegt Murton. "De bovenste boslaag ligt op een oude landlaag die weggeërodeerd was, waarschijnlijk toen het permafrost ontdooide in een andere warme periode."

Op het moment verschijnen er zinkgaten over het Siberische land als een soort besmettelijke geologische pokken. In de Krasnoyarsk-regio in Rusland barsten er letterlijk kraters uit de grond, en veel wetenschappers geloven dat het uitzonderlijk warme weer schuldig is.

"We hoorden net dat er in Jakoetsk informatie binnenkomt over een gigantische krater van een kilometer in diameter," vertelde Vasily Bogoyavlensky, vice-directeur van het Russische onderzoeksinstituut voor olie en gas, vorig jaar aan AFP. "Op de beelden zijn minimaal zeven kraters te zien, maar er zijn er in feite veel meer."

Murton vertelde me dat geologische gegevens erop wijzen dat de laatste keer dat dit soort inzinkingen voorkwamen in Siberië, zo'n 10,000 jaar geleden was. De aarde ging in die periode over van de paleolithische ijstijd naar het huidige Holoceen. Door onze uitstoot van broeikasgassen ligt de hoeveelheid CO2 in de lucht nu veel hoger dan de niveau's rond het einde van de ijstijd.

In de nabije toekomst wil Murton boringen doen in het permafrost van Batagaika om een beter beeld te krijgen van de atmosferische condities tijdens de vorige ijstijd.

"Als we begrijpen hoe het landschap toen veranderde," zegt Murton, "dan helpt dat ons om beter te anticiperen op wat er in de toekomst met het Siberische terrein staat te gebeuren."