We leven in een 21e-eeuwse film noir

Het genre film noir mag dan al vanaf de jaren veertig een begrip zijn, het is nog altijd springlevend. Sterker nog: in de tijd van mobiele camera’s, Edward Snowden en afgetapte telefoontjes zijn de bepalende kenmerken van de filmstijl – een melancholieke, vervreemdende toon, en thema’s als corruptie en paranoia – actueler dan ooit. Als de 21e eeuw een film noir zou zijn, speelt iedereen daarin zijn eigen gedoemde hoofdrol.

“Film noir ging altijd al over paranoia, en afgeluisterd of bespioneerd worden,” vertelt film noir-expert Dr. Foster Hirsch van het Brooklyn College aan The Creators Project. “Maar dat zegt niet dat er niets is veranderd. De technologie van nu is natuurlijk niet de technologie van een halve eeuw geleden – wat er bijvoorbeeld toe heeft geleid dat mensen meer in zichzelf zijn gekeerd, en zich meer druk maken over privacy. Precies de juiste basis voor film noir-personages.”

Het zorgt ervoor dat de duistere verhalen van de klassieke film noirs uit de jaren veertig en vijftig nu daadwerkelijk worden geleefd. We leven in een tijd van afluisteren en afgeluisterd worden, in een publieke ruimte waarin beveiligingscamera’s vanzelfsprekend zijn geworden. Tijdens de Koude Oorlog waren het – in Amerikaanse films althans – vaak de communisten waar de noir-personages voor op moesten passen. “Nu gaat het niet zozeer meer om welke partijen je bespieden – iedereen kan iedereen begluren," stelt Hirsch. "De privacy is weg, en je hebt vaak geen idee wie daar misbruik van maakt.”

“Dat de technologie is veranderd, wil niet zeggen dat de verhaalpatronen van de film noir dat ook zijn,” gaat Hirsch verder. In feite biedt het zelfs een nieuwe dimensie. Moderne technologie heeft geleid tot een ongeziene mate van individualisering – mensen op straat kijken vaker op hun telefoons dan dat ze je begroeten, of dat je dat nou een verademing vindt of niet. Het beroemde, eeuwenoude gedicht van de Engelse dichter John Donne, No Man is an Island, is griezelig genoeg relevanter dan ooit.

No man is an Iland, intire of itselfe; every man

is a peece of the Continent, a part of the maine;

if a Clod bee washed away by the Sea, Europe

is the lesse, as well as if a Promontorie were, as

well as if a Manor of thy friends or of thine

owne were; any mans death diminishes me,

because I am involved in Mankinde;

And therefore never send to know for whom

the bell tolls; It tolls for thee.

Ook de Braziliaanse fotojournalist Sebastião Salgado laat een moderne variant zien van de noir-estethiek. Zijn zwart-witfoto’s hebben niet zozeer betrekking op bewakingstechnologie, maar op thema’s als klimaatverandering en vluchtelingen. In Genesis speelt hij met de tegenstelling tussen licht en donker – een noir-kenmerk van het eerste uur. Salgado behandelt, net zoals Edward Snowden dat in zekere zin heeft gedaan, thema's waar de vluchtige (nieuws)wereld normaal gesproken overheen kijkt. Beiden zijn klokkenluiders in een wereld waar de klokken zijn vervangen door versleutelde databestanden en stijgende zeespiegels.

“Film noir kan alleen bestaan als er sprake is van angst of pessimisme,” stelt filmcriticus Roger Ebert in een essay in 1996. “En het gevoel dat we zelf verantwoordelijk zijn voor onze problemen.” Zonder deze voedingsbodem kan het genre niet gedijen. En in de eenentwintigste eeuw is die bodem rijker dan ooit.