We vroegen ouders hoe je omgaat met kinderen die hardop vragen of een vrouw zwanger is of dik

De publieke omroep is sinds afgelopen week een programma rijker, maar het is maar de vraag of dit zo blijft. Tegen het nieuwe 'komische spelprogramma' van de KRO-NCRV is al een petitie gestart om het van de buis te krijgen. Dat komt vooral door het spelonderdeel 'dik of zwanger?': grappenmakers Klaas van der Eerden en Pepijn Gunneweg leek het wel geinig om een vrouw op een ronddraaiend plateautje te zetten, en vervolgens vier paar mannenogen te laten beoordelen of de mevrouw zwanger was of toch gewoon dik.

De naam van de show, Neem je zwemspullen mee, is natuurlijk een verwijzing naar een uitnodiging voor een kinderpartijtje. Maar sinds afgelopen zondag dus ook naar een eindeloze twitterdiscussie over seksisme en humor, die alleen maar groter lijkt te worden. Het vreemde is dat de jolige jongens in het programma zelf al zeggen hoe gênant deze situatie in het echt is – een vrouw onterecht feliciteren met een zwangerschap – en dat het nog vele malen gênanter zou zijn als je daar een studiospel van maakt in een televisieprogramma. Om dat vervolgens dus te doen.

Klaas en Pepijn zijn beide bekend van een hele hoop kindertelevisie, dus het is niet gek dat ze op een kinderachtig niveau zijn blijven hangen. Maar kinderen zélf kun je niet kinderachtig noemen, dat zijn gewoon kinderen. Volwassenen die grappen maken die niet verder gaan dan flauwe stereotypes uitvergroten of onoriginele onderwerpen als poep, pies en pikjes op weinig creatieve wijze te kakken te zetten, dat kan je kinderachtig vinden.

Ook het feit dat ik hardop moest lachen toen ik 'Pepijn Gunneweg' op Google intiepte en er als eerste suggestie het woord 'lengte' achter verscheen, is ronduit kinderachtig te noemen.

Satirisch raden of een vrouw zwanger is of dik, vonden veel mensen niet grappig en vooral dom, mensonterend en niet NPO-waardig. De makers zelf verdedigden zich met: "Het onderdeel Dik of zwanger? laat zien hoe je de mist in kunt gaan als je iemand op zijn of haar uiterlijk beoordeelt (…). Door het in deze satirische setting te plaatsen is het een manier om allerlei vooroordelen weg te lachen."

Ongemakkelijke situaties kunnen zeker om te lachen zijn, maar in de paar minuten dat de vrouw op de draaischijf stond, was ik enkel mijn plaatsvervangende schaamte aan het wegzuchten. Een collega die naast me zat vroeg bezorgd of het allemaal wel goed met me ging. Maar wat je grappig vindt, hangt natuurlijk af van je smaak en vaak ook van je leeftijd.

Het ironische aan deze situatie is dat het juist vaak kinderen zijn die heel goed zijn in ongemakkelijke situaties creëren, bijvoorbeeld door hardop aan dikke mensen te vragen of ze zwanger zijn. Dit bedoelen ze allerminst als grap: ze zien een buik en vragen zich oprecht af of daar een baby in zit. Sociaal ongemak kennen ze nog niet en sociaal wenselijk gedrag al helemaal niet. Dat je sommige dingen die je denkt maar beter niet hardop kan zeggen, moeten ze leren van hun ouders.

Behalve over lichamelijke kwesties kunnen kinderen ook per ongeluk racistische of seksistische opmerkingen maken, of bijvoorbeeld hardop zeggen dat iemand met het syndroom van down er 'heel gek' uitziet. Hoe ga je daar als ouder mee om? Schaam je je kapot voor je kind en verontschuldig je je voor haar of zijn gedrag? En hoe leer je een kind dat sommige gedachtes maar beter binnenshoofd kunnen blijven?

Ik vroeg het aan een paar ouders.

We stonden een keer te wachten om over te mogen steken, toen de marathon in de stad was. Er kwam een hele dikke meneer voorbij gerend en Annika deed die meneer toen na. Ik moest heel hard lachen, want het was een perfecte imitatie van hoe iemand zo'n zwaar lijf vooruit probeert te krijgen. Het blijft lastig, want ik wil natuurlijk benadrukken dat je zoiets niet kan doen als diegene het hoort of ziet, maar tegelijkertijd wil ik haar imitatiekunsten bevorderen, en haar oog voor het absurde stimuleren.

Een paar jaar geleden was ze geobsedeerd door kale mensen. "Die heeft helemaal geen haar!" riep ze dan, maar als ik dan zei dat ze dat niet hardop kan zeggen, zei ze: "Maar dat weet die man toch zelf ook wel?" Een andere keer zei ze over iemand: "Die is wel heel oud, die is bijna dood," maar ik weet niet zeker of die persoon dat heeft gehoord. Zij of hij was namelijk echt heel oud.

Annika vroeg me of ze dit soort dingen dan ook niet mag denken – ik vertelde haar dat ze vrij is in haar hoofd en alles mag denken, maar dat ze het beter niet hardop kan zeggen. Alleen tegen mij en mensen die ze goed kent, want die voelen zich er niet beledigd door.

Ik vind het lastig: tegenwoordig zijn we zo alert op potentieel racisme. Ze maakte laatst spleetoogjes en zei "Ik ben een Chinees." Moet ik daar dan iets van zeggen, moet je daar bovenop zitten? Ik deed dat zelf ook als kind. Dat was vroeger denk ik wel eenvoudiger, als ouder.

Als ik kinderboeken zoals Pippi Langkous voorlees, verander ik bijvoorbeeld het woord 'negerkoning'. Maar je moet een kind ook niet wereldvreemd maken, met allemaal taboes en overgevoeligheden. Je kan het uitleggen, dat het vroeger wel zo werd genoemd en nu niet meer. Maar mag een kind geen 'eskimo' meer zeggen omdat je dan de inuits beledigd?

Mij heeft ze trouwens wel eens zwanger genoemd, terwijl ik niet zwanger was: "Pappa heeft een baby in zijn buik." Maar inmiddels ben ik een paar kilo afgevallen.

Tender logeerde laatst bij mijn zus, die lesbisch is, en toen zij haar vriendin een kus gaf, had ze gezegd dat dat niet mocht of kon. Ook op verzoek van mijn zus heb ik Tender toen pedagogisch verantwoord proberen uit te leggen dat het natuurlijk wel kan, dat meisjes op meisjes verliefd worden, en dat ze dat niet meer zo mag zeggen. Ze snapte het niet helemaal, want haar antwoord was dat ze verliefd was op mij.

Een vriendje van Tender zei laatst tegen mij dat ik niet Tenders moeder kon zijn, en dat ik haar oppas was. Ik heb bruine krulletjes, en de enige mensen die hij heeft gezien die op mij lijken zijn waarschijnlijk zijn Marokkaanse oppassen – hij zit op een school met alleen maar witte kinderen en ouders, dus het was voor hem niet voorstelbaar dat iemand die eruitziet als ik ook moeder kan zijn.

Op straat en in het openbaar vervoer zie ik Tender wel kijken en nadenken over dingen, bijvoorbeeld als ze gehandicapte mensen ziet of mensen met Down, maar ze zegt er niet hardop iets over. Ook toen we laatst in Kaapstad waren heeft ze niets gezegd over witte of zwarte mensen, maar ze is dan ook echt wel een heel correct meisje. Misschien komt dat doordat ze opgegroeid is met veel volwassenen om haar heen – wij waren ongeveer de eerste in de vriendenkring die een kind kregen. Of het komt doordat ik er niet echt aandacht aan besteed, ik ben niet bewust bezig om haar te vormen of dingen bijzonder te maken. Maak er maar je eigen verhaal van, denk ik dan.

Het is voor kinderen best wel verwarrend dat ze sommige dingen wel en andere dingen weer niet mogen zeggen. Soms moeten ze liegen, en dan weer niet. Als we bij de kaas- of visboer zijn krijgt ze altijd een plakje worst of een visfrietje – dat weet ze nu, en ze roept dan zodra we er zijn heel hard VISFRIETJEEEEEEEEEE. Ik probeer dan uit te leggen dat ze er niet om mag vragen. Ook probeer ik haar nu bij te brengen dat ze 'alsjeblieft' moet zeggen als ze iets wil, in plaats van als een dictator van alles te eisen. Maar ook dat is lastig, want als ze zegt 'Ik wil nu ijs, alsjeblieft', mag het natuurlijk ook niet altijd.

Ze is momenteel bezig met mannelijkheid en vrouwelijkheid, maar die hokjes kent ze nog niet helemaal. Als ze een vrouw ziet lopen met kort haar, zegt ze: "Hey een man!" Meestal gebeurt dat als we op de fiets zitten, dus dan fiets ik gewoon snel door. En als ze een vrouw ziet die op mij lijkt, noemt ze die ook 'een mamma'. Dat ze een broertje heeft begrijpt ze nu, maar ook hem noemt ze soms weer 'een meisje'.

Ze weet soms wel dat ze dingen niet hardop kan zeggen, maar aan haar blik kan je dan veel aflezen. Laatst kwam er een ouwe zwerver naar ons toe, en die kwam veel te dichtbij staan en had ook nog een peuk in z'n bek. "Wat een lieve kindjes!," riep hij uit. Ik zag Jasmin kijken met een hoofd van 'sodemieter op'. Maar dat lijkt me alleen maar goed.

Mijn kinderen hebben inmiddels wel het verstand dat ze dingen niet altijd hardop mogen zeggen, maar ze kunnen wel heel erg staren. Ze voelen dat er een etiket op iemand geplakt is, en wat ze wel doen is dan hard in mijn oor fluisteren: "Kijk, die is superdik."

Maar het lijkt me een normaal mechanisme. Als iemand afwijkt van de norm, springt-ie eruit en dat valt op. Maar meer dan hardop giechelen doen ze er niet over, het wordt nooit echt heel gênant.

Wat ze wel doen is mensen omschrijven door hun meest voor de hand liggende kenmerk te noemen, dus als ze een gemêleerde groep mensen zien en ze willen daar iets over kwijt, hebben ze het over 'de bruine' en 'de witte'. Voor ons volwassenen is het een beladen term, maar ik vind die kinderlijke reactie juist wel fijn. Je ziet verschillen bij mensen en het is de meest nuchtere en normale manier om iets duidelijk te maken. Ik leer ze wel dat het eigenlijk niet kan, en dat ze iemand beter aan de hand van z'n schoenen of zo kunnen omschrijven, maar ergens vind ik het wel jammer. Politieke correctheid is niet per se logisch, een kinderblik velt er nog geen oordeel over.