Kiribati is het eerste land dat zal zinken door klimaatverandering

Dit artikel verscheen eerder in het decemberissue van ons magazine.

Het land Kiribati bestaat uit een verzameling van 33 atollen, middenin de Grote Oceaan, ver verwijderd van de rest van de wereld. De eilandjes zijn klein, maar liggen ver uit elkaar – als je de territoriale wateren mee zou tellen, zou het land in feite zo groot zijn als India. Het slechte nieuws is dat de toekomst er somber uitziet: Kiribati is een van de eerste landen die door het stijgende zeeniveau onder de golven zal verdwijnen.

Videos by VICE

Iets vergelijkbaars overkwam het land al eerder, maar dat was op veel kleinere schaal. Meer dan een halve eeuw geleden was Kiribati nog een Britse kolonie en heette de grootste groep eilanden nog de Gilberteilanden. De kolonisten moesten toen vanwege droogte en een natuurramp honderden inwoners van een aantal van de kleinere eilanden verhuizen naar Gizo, een eiland dat dichtbij de Salomonseilanden ligt.

Dat was in 1954. In oktober 2015 reisde de president van Kiribati, Anote Tong, naar Gizo. Volgens zijn personeel was het de eerste keer dat hij de bijna vergeten vluchtelingengemeenschap daar bezocht. Het leek een vrolijke gebeurtenis – Tong wandelde over de grootste markt van Gizo en schudde mensen de hand. Sommigen herkenden hem van televisie, anderen hadden geen idee wie hij was en spraken niet eens dezelfde taal. Hoe dan ook, het bezoek had een serieuze en onheilspellende ondertoon.

Als klimaatverandering doorzet in het huidige tempo zullen een aantal van de eilanden van Kiribati tegen het einde van deze eeuw verdwenen zijn. Dan zal de president niet alleen naar Gizo moet reizen voor een bezoekje, maar om er voor altijd te blijven.

Tong werd in 2003 verkozen als president van Kiribati en hij heeft nog een jaar als leider van de eilandengroep te gaan. Het is een gebruinde man en zijn haar en snor hebben dezelfde kleur grijs. Hij is vriendelijk en opvallend goedlachs, voor iemand die snel iets zal moeten bedenken om zijn land te redden van een milieu-apocalyps. Hij staat aan het roer van een van de kleinste en armste landen in de wereld (er wonen iets meer dan 100.000 mensen en het BBP van Kiribati staat op de 193e plek). Maar hij is ook een van de meest uitgesproken voorstanders van een streng klimaatbeleid, en dat heeft een duidelijke reden: als hij dat niet doet, houdt het land dat hij de afgelopen 12 jaar heeft geregeerd op met bestaan.

“De wetenschap is duidelijk,” zei Tong tegen me. Hij vertelde dat hij was begonnen met mensen bewuster te maken toen de Verenigde Naties haar vierde grote klimaatrapport uitbracht. “Dat verslag uit 2007 gaf heel duidelijk aan dat we hier een serieus probleem hebben,” zei hij. “Dat geldt vooral voor degenen aan de frontlinie, de laag liggende atol-eilanden. Volgens dat verslag zijn die nog voor het einde van de eeuw onder water verdwenen.”

De tijdsdruk, de harde werkelijkheid en de eloquente manier waarop Tong actievoert, hebben ervoor gezorgd dat hij een grote rol heeft gekregen op het internationale toneel tegen klimaatsverandering. Tong is actief voor de VN en verantwoordelijk voor meerdere acties gericht op het beschermen van de oceaan. Toen hij vorig jaar te gast was bij CNN, en Fareed Zakaria hem vroeg naar de toekomst van zijn land, antwoordde hij: “Voor ons is het al te laat.”

Het lot van Kiribati is een blik in de toekomst van de rest van de wereld als het gaat om klimaatverandering. De kleine eilandnatie is de kanarie in de globale kolenmijn en zal het gevolg van klimaatverandering eerder en harder voelen dan wie dan ook. “We kunnen zo niet doorgaan,” zei Tong. “Wij zijn misschien als eerste aan de beurt, maar andere landen en samenlevingen zullen volgen.”

In oktober werd Tong als eregast uitgenodigd door TED bij een conferentie aan boord van de National Geographic Orion, om samen met een aantal oceaanwetenschappers, investeerders en publieke personen te praten over de aanstaande milieuramp in Kiribati. Dat gesprek, dat zich vooral richtte op het stijgende zeeniveau, maakte hem zo erg bewust van de ernst van de situatie dat hij besloot zijn boodschap aan de rest van de wereld te richten.

“Sindsdien zijn die voorspellingen natuurlijk aangepast,” zei hij. “Maar niet in ons voordeel. Het gaat eigenlijk al veel eerder gebeuren. Het is geen kwestie van eeuwen voordat Kiribati onder de golven verdwijnt, maar van decennia.” Daar heeft hij waarschijnlijk gelijk in. Het is lastig om precies te voorspellen hoe sterk onze zeeniveaus de komende jaren gaan stijgen, maar wetenschappers zijn het er allemaal over eens dat de stijging gaat plaatsvinden. Daar zijn twee redenen voor: als de oceanen warmer worden zetten ze uit, waardoor het zeeniveau stijgt. Ondertussen wordt het volume van de oceanen groter doordat er landijs smelt – vooral in het poolgebied, waar Groenland langzaam ontdooit, en in Antarctica, waar grote stukken ijs de zee in storten. Andere factoren zijn het smelten van gletsjers en veranderingen in ondergrondse waterstanden, maar de uitzetting en het smelten van de poolgebieden zijn de grootste oorzaken van het probleem.

Dankzij deze twee fenomenen zullen de zeeniveaus deze eeuw behoorlijk gaan stijgen. Volgens critici zal dit maximaal dertig centimeter zijn, maar anderen zeggen dat het gaat om meer dan twee meter. Het stijgen van de zeeniveaus is grotendeels afhankelijk van de hoeveelheid CO2 die de mensheid de komende jaren de atmosfeer inpompt, hetgeen bepaalt hoeveel ijs er smelt en hoe sterk de oceaan opwarmt.

Hoe het ook zij, zelfs de laagste schattingen voorspellen een hoop problemen voor het land van Tong. Kiribati ligt gemiddeld iets meer dan twee meter boven zeeniveau, maar veel van de bewoonde eilanden liggen veel lager. Als het zeeniveau stijgt, kunnen de meeste inwoners van Kiribati geen kant op. En klimaatverandering klopt niet pas over vijftig jaar aan hun deur, want veel eilandbewoners merken de effecten ervan nu al aan de verpeste vloerbedekking in hun woonkamer. Hevige stormen en stijgende zeeniveaus zorgen al voor enorme schade in het land. En hoewel het onmogelijk is om te zeggen of een specifieke storm het directe gevolg is van klimaatverandering, werd Kiribati dit jaar voor het eerst geraakt door een tyfoon. Volgens wetenschappers kunnen we meer van dit soort gevolgen verwachten, door de stijgende temperaturen.

Tong kan de meest extreme weersomstandigheden nu al van zijn rampenlijstje strepen. “We hebben bijvoorbeeld last van kusterosie,” legt hij uit. “We zien overstromingen die we eerder niet hadden. Begin dit jaar hadden we een cycloon, dat hadden we ook niet eerder gezien. Huizen worden weggespoeld. Dit zijn allemaal nieuwe problemen waar we eerder geen last van hadden.”

De crisis zorgde voor een aantal bijzondere mijlpalen voor Kiribati. Het is de eerste natie die land kocht in een ander land, om toekomstige vluchtelingen te kunnen huisvesten – de overheid van Tong kocht zesduizend hectare land in Fiji en volgens de lokale president zijn vluchtelingen daar welkom. Kiribati is ook het eerste land waarbij haar inwoners een vluchtelingenstatus aanvragen als resultaat van klimaatverandering – alhoewel die aanvraag meestal wordt afgewezen. Tong moet dus doen wat de meeste leiders nalaten: wilde, fantasierijke plannen bedenken om boven water te blijven.

“We hebben als overheid een strategie aangenomen,” zei Tong. Die strategie komt erop neer dat ze er simpelweg alles aan zullen doen om te zorgen dat Kiribati niet verdwijnt. “Momenteel kijken we mogelijkheden om dat te voorkomen. We overwegen zelfs kunstmatige eilanden, want waarom niet?”

Het is een idee waar de president al jaren mee bezig is. In 2011 kondigde Tong een voorstel aan van tweemiljard dollar dat ze samen met Shimizu hadden opgezet, een Japans bedrijf dat bekend staat om haar bijzondere concepten en hoge ambities. Het idee van Shimizu was een groep enorme, drijvende ecosystemen. “De vorige keer dat ik de modellen zag leek het wel sciencefiction, een soort ruimtevaarttoestellen,” zei Tong toen bij een toespraak bij het Pacific Islands Forum. “Het was zo modern dat ik niet eens wist of ons volk daar wel op zou kunnen leven. Aan de andere kant, wat zou jij doen als je geen keuze had? Als je land onder water verdwijnt, zou je dan met je familie op zo’n soort boorplatform springen? Ik denk dat iedereen daar ‘ja’ op antwoordt. We hebben bijna geen mogelijkheden meer, dus we sluiten nu helemaal niks meer uit.”

Tong heeft hulp gevraagd aan ingenieurs van het Amerikaanse leger, de Verenigde Arabische Emiraten en Nederland. Het probleem is alleen dat er een gebrek is aan middelen.

Kiribati is arm. Ze doen hun best om een probleem te bestrijden dat is veroorzaakt door rijke landen, die verantwoordelijk zijn voor het merendeel aan CO2-uitstoot en vervuiling. En hoewel sommige wetenschappers en experts goede ideeën hebben geopperd die mogelijke oplossingen kunnen zijn voor het land, zijn er weinig middelen beschikbaar gemaakt om ook echt iets te kunnen doen.

“Hebben we dan geen rechten? Door het gebrek aan een of andere wettelijke overeenkomst gebeurt dit allemaal maar gewoon – zonder enige discussie, oplossingen of straffen voor vervuilende landen,” zei Tong.

Het stoort hem dat er geen internationale wettelijke overeenkomst is die voorkomt dat landen en bedrijven CO2 uitstoten, zodat Kiribati niet onder water verdwijnt. Landen als de VS, China en Australië passen zich langzaam – of bijna niet – aan, omdat ze bang zijn dat het beperken van het gebruik van kolen, olie en gas een slecht effect op hun economie zal hebben.

Vorig jaar benoemde Tong een groot gebied in zee tot reservaat, en sloot het gebied voor vissers. Hij noemde het een poging om het goede voorbeeld te geven. Het zou het land miljoenen kosten aan inkomsten, maar het was de enige juiste stap. Het liet ook zien dat het mogelijk is voor een land om op korte termijn tegen haar eigen belangen in te gaan voor het algemeen belang.

De enige keer dat Tong daadwerkelijk geïrriteerd leek, was toen ik het Amerikaanse Congres noemde. De Republikeinse partij in de VS is de enige grote politieke partij op de hele planeet die klimaatverandering glashard ontkent. Doordat ze veel tegenwerken, zijn er in de VS nog bijna geen wetten ingevoerd om de uitstoot van CO2 te beperken, ook al is de uitstoot al sinds de jaren negentig een probleem in de VS. “Daar word ik enorm verdrietig van. We praten over een beschaafde samenleving, over mensenrechten. Maar we brengen het niet in praktijk,” zei Tong. “De VS predikt veel over mensenrechten. Ze vragen ons altijd hoe het er bij ons voorstaat.” (Kiribati wordt bekritiseerd door internationale hulporganisaties en de Amerikaanse overheid vanwege aanhoudende discriminatie tegen vrouwen en kinderen.) “Maar toch is het zover gekomen. Het wegnemen van onze toekomst, van ons bestaan, is de grootste overtreding van mensenrechten in de menselijke geschiedenis.”

Tong en Kiribati staan machteloos toe te kijken naar de onvermijdelijk ramp en culturele genocide die de eilanden uiteindelijk zal treffen. Tong vreest voor het lot van zijn eigen grote familie (hij heeft acht kinderen) en dat van andere families. “Het gebeurt nu al. Ik ben op verschillende eilanden geweest en ik zie dat veel van hen al snel moeten vertrekken. Binnen vijf jaar al eigenlijk. Dit gebeurt steeds vaker en sneller.”

Er is maar een beperkte hoeveelheid ruimte op een zinkend eiland. Uiteindelijk zullen de inwoners van Kiribati moeten migreren. Het is nog een ander effect van klimaatverandering. “Als we onze uitstoot niet gaan beperken”, legde hij uit, “dan zal de wereld te maken krijgen met de grootste migratiestromen ooit. Want wij zullen niet de enigen zijn die zullen migreren.”

Ook daar heeft hij waarschijnlijk gelijk in. De meeste betrouwbare onderzoeken schatten dat het tegen het einde van deze eeuw zo heet wordt in het Midden-Oosten dat het ondraaglijk is om overdag lang buiten te zijn. Plekken als Jemen, Brazilië en het zuidwesten van de VS zullen geteisterd worden door droogte. Landen als Bangladesh, waar meer dan 170 miljoen mensen wonen, zullen worden overspoeld. Het is niet eens de vraag of – maar waar, wanneer en hoeveel mensen hiervoor op de vlucht zullen slaan. Dit alles zal tot een grote hoeveelheid conflicten leiden (kijk maar naar Gizo, waar de vluchtelingen uit Kiribati vredig leven, maar niet dezelfde rechten hebben als de rest van de inwoners van de Salomonseilanden).

Hoe we omgaan met wat er gebeurt in Kiribati geeft een klein inzicht in hoe we om zullen gaan met andere landen voor wie de resultaten van klimaatverandering onvermijdelijk zijn.

“Ik heb klimaatverandering altijd beschreven als de grootste morele uitdaging die de mensheid ooit heeft moeten aangaan,” zei Tong. “Zullen wij eerst volledig moeten verdwijnen voordat mensen beseffen dat er een effectieve aanpak nodig is? Dat is de vraag… We beschouwen de mens als een beschaafd wezen. Nu is het afwachten of we dat ook echt zijn.”