Kan je van je vader houden als hij een hooggeplaatste nazi was?

Niklas Frank herinnert zich maar één moment van vaderlijke liefde. Hij was een klein jongetje toen zijn vader, Hans Frank, een toefje scheerschuim op zijn neus smeerde. De rest van zijn jeugdherinneringen bestaan uit de oorlog, het stukgelopen huwelijk van zijn ouders, en de veeleisende carrière van zijn vader als Hitlers advocaat en gouverneur van nazi-Polen.

De vader van Horst von Wächter, Otto von Wächter, was ook een hoge nazipoliticus. Hij was een van Hans Franks plaatsvervangers, gouverneur van Krakau en later van Galicië onder nazibewind. Als Horst aan zijn vader denkt is hij vol bewondering, en komen herinneringen aan hun huis aan een meer in Oostenrijk naar boven. Horst is geen nazisympathisant of Holocaustontkenner. Hij weigert gewoon om zijn vader te zien als iemand die een aandeel had in massamoord. Voor hem was Otto von Wächter een nette man. Een 'goede nazi'.

Decennia later vloeien hun verhalen samen in de documentaire What Our Fathers Did: A Nazi Legacy. Ze zijn samengebracht door Philippe Sands, een advocaat gespecialiseerd in internationaal recht. Hij ontmoette Horst en Niklas tijdens zijn onderzoek voor een boek over internationaal strafrecht. Philippe heeft zijn eigen Holocaustgeschiedenis: zijn grootvader, een Oekraïense Jood, was de enige van zijn tachtig familieleden die de Holocaust overleefde. Samen reisden ze door Europa, op zoek naar hun verleden.

Zeventig jaar geleden vonden de Processen van Neurenberg plaats. De oorlogsmisdaden van de nazi's werden er ondubbelzinnig veroordeeld. Hans Frank stond terecht en werd ter dood veroordeeld. Otto von Wächter zocht toevlucht tot het Vaticaan, waar hij verbleef tot hij stierf.

In de documentaire wordt de vraag gesteld of we mensen waar we van houden onpartijdig kunnen beoordelen, en hoe onze herinneringen en ons idee van gerechtigheid vertroebeld worden door liefde voor mensen van vlees en bloed. We spraken de regisseur van de film, David Evans, over hoe de film tot stand kwam, de onverwachte emoties die het project opriep, en hoe de twee mannen omgaan met de nare geschiedenis van hun vaders.

VICE: Je hebt vooral televisiedrama's geregisseerd. Waarom maakte je deze film?
David Evans: De weg die naar deze film leidde was heel persoonlijk. Philippe kende Niklas en Horst al langer toen hij me over hen vertelde. Hij zei: "Het is ongelofelijk wat voor verhalen deze mannen over hun ouders hebben." Ik geloof dat hij me vertelde dat Niklas altijd een foto van zijn opgehangen vader bij zich draagt. Philippe was geobsedeerd door Niklas en kende hem destijds beter dan Horst. Hij zei: "Ik denk echt dat we die mannen moeten filmen." Vooral voor het nageslacht.

Het lijkt me duidelijk waarom Niklas mee wilde werken aan de film. Hij doet afstand van zijn nazigeschiedenis. Maar waarom Horst?
We wisten dat er een verschil was tussen Niklas en Horst. We wisten dat Niklas zijn vader tot in het extreme zwart maakte, in het openbaar. Hij publiceerde in 1987 zijn boek In the Shadow of the Reich, een lange tirade tegen zijn vader. Dus dat was bekend. Het was ook bekend dat Niklas de enige in zijn generatie nazikinderen was die zijn ouders zo erg haatte. Horst koos ervoor, zoals veel anderen van wie familieleden betrokken waren bij het naziregime, voor om zich stil te houden. Hij zocht nooit een publiek platform om zo'n statement te maken als hij deed in onze film. Hij werd door Philippe en mij op het podium gezet. Toen we Horst vroegen een vergelijkbare stelling in te nemen als Niklas kwam hij erachter dat hij dat niet kon – of niet wilde.

Wist je in hoeverre Horst zijn vader zou beschermen?
Die vraag impliceert dat Horst zijn eigen geest beter kende dan ik dacht. Gedurende de achttien maanden waarin we de film maakten, hield Horst zich steeds meer vast aan zijn beeld. Hij werd zo verontwaardigd, zo resoluut in het verdedigen van zijn vader. We wisten niet dat de twee mannen uiteindelijk zo strijdlustig de confrontatie aan zouden gaan. Ik weet zeker dat Niklas en Philippe dat ook niet zagen aankomen, en ik weet zeker dat Horst niet verwachtte dat het die kant op zou gaan.

Er is een scène waarin Philippe een publiek debat tussen Niklas en Horst leidt. Ze discussiëren over hoe ze hun vaders zien. Het is duidelijk dat dit de eerste keer is dat Horst zo direct geconfronteerd wordt met de gewelddadige geschiedenis van zijn vader. Het is best pijnlijk.
Horst is zo… empathisch. Hij heeft een air van kwetsbaarheid om zich heen, en dat zie je in de film. Je weet al snel niet meer voor wie van de twee mannen je nou sympathie voelt. Wanneer hij uitgedaagd wordt, zegt Horst iets als: "Het kan me niet echt schelen wat jij denkt. Ik zit hier op het podium omdat het mijn plicht als zoon is om mijn vaders reputatie te verdedigen." Horst verdedigt de nazi's niet, hij ontkent de Holocaust niet, maar hij zegt wel dat het mogelijk is dat goede mannen hoge nazi's waren.

Was het je bedoeling dat het een karakterstudie werd, in plaats van een film over de geschiedenis of zelfs over nazi's?
Het had geen zin om een film over de Holocaust te maken, want de films die er al over zijn, zijn heel erg goed. We konden daar niets aan toevoegen. De film gaat voor mij over de relatie tussen het geheugen, gerechtigheid en liefde. Je wil als advocaat onpartijdig zijn, maar dat blijkt lastig als het om je geliefden gaat. Neem Philippe: een heel professionele, internationale advocaat, die er niet in slaagt om afstand tot het onderwerp te bewaren. Hij kan niet anders dan zichzelf er op storten. Zodra je ergens om geeft, kun je gerechtigheid niet meer in hetzelfde licht zien.

Wat leren je kijkers van deze film?
Er is geen boodschap. Tijdens het maken van de documentaire leerde ik dat het om verbeelding draait tijdens het kijken naar een film, en het betrokken raken. Empathie, jezelf in de situatie van een ander verplaatsen, en het ervaren van een situatie die je zelf hopelijk nooit tegenkomt. Ik bedoel, hoe vreselijk moet het zijn om zulke ouders te hebben? In deze film kun je proberen te ervaren en te snappen hoe deze mannen werden wat ze zijn. Zo zou elke film moeten zijn.