De lesbische kroeg is aan het uitsterven in Amsterdam

Het gaat wereldwijd niet goed met de vrouwenkroeg. In New York staan er nog maar vier bars overeind, in San Francisco heeft de laatste onlangs haar deuren gesloten, en als ik "lesbian bar Berlin" intyp op Google, komen er slechts twee tevoorschijn: Die Busche en Serene Bar. Elke lesbie die in Amsterdam woont, weet dat er maar twee kroegen zijn waar de nadruk ligt op vrouwen, namelijk de Vivelavie op het Rembrandtplein en de Saarein in de Jordaan. De Saarein is een alternatieve volkskroeg waar je een potje biljart kan spelen, de Vivelavie een iets modernere tent waar je op vrijdagavond een paar knallers van Nicki Minaj kan verwachten. Maar allebei zijn ze al jaren niet meer exclusief voor lesbiennes.

Ongeveer drie jaar geleden ging in de Nieuwe Nieuwstraat de op vrouwen gerichte bar Bordó open, een eenvoudige bruine kroeg waar de Camels walmden en vooral jong lesbisch Amsterdam een pils of drie met elkaar dronk. Maar die gloednieuwe vrouwenhemel hield er na anderhalf jaar alweer mee op. En niet alleen Bordó had moeite om zich staande te houden, ook de Saarein redt het niet als bar voor alleen lesbiennes, en de hoogtijdagen van de Vivelavie werden vooral gevierd in de jaren negentig. Wat is hier in godsnaam aan de hand? Waarom sterven de vrouwenkroegen uit in Amsterdam? Is de behoefte aan een plek voor gelijkgestemden er niet meer? En als dat het geval is, hoe erg is het dan als de lesbische bar verdwijnt? Ik zocht het voor je uit.

Als eerste spreek ik af met Patricia, die al jaren achter de bar staat bij de Vivelavie. Ze legt me uit dat het moeilijk is om een vrouwenkroeg overeind te houden, omdat vrouwen hun zuurverdiende centen simpelweg niet uitgeven aan liters bier of wodka. Veel kroegen hebben het door de jaren heen geprobeerd, maar die gingen na maximaal vijf jaar alweer over de kop. En als vrouwen verliefd worden, legt ze uit, zitten ze liever met een kop thee en een dekentje samen op de bank dan dat ze in de kroeg hangen. Maar ook de economische crisis van 2008, de stijgende huurprijzen en het toenemende aantal young urban professionals die de stad overspoelen, spelen mee. Subculturen worden volgens Patricia de stad uitgedrukt.

Ik vraag haar of lesbiennes tegenwoordig anders uitgaan dan vroeger. Ze moet lachen. "Absoluut, want vroeger begon je om acht uur in de avond en dan gingen de meesten rond twaalf uur weer naar bed." Nu beginnen ze veel later, vertelt ze, meestal rond een uurtje of een. En dan mis je wel een paar uur omzet. Het valt Patricia vooral op dat de jonge lesbiennes ook langer doorfeesten: "Ik hoor van veel meiden dat ze makkelijk tot negen uur 's ochtends doorgaan. Drugs zijn er altijd wel geweest, maar het spul is een stuk sterker dan vroeger. Drugsgebruik en feesten neemt wel extremere vormen aan onder lesbiennes," zegt ze bezorgd.

Over feesten gesproken, die zijn altijd een constante gebleven in de gaywereld. Maar de afgelopen vijf jaar schieten de initiatieven voor queers en 'openminded people' als paddestoelen uit de grond. Er zijn feestjes zoals YARRR, Klitty, Rumour Has It, Spellbound, UltraSexi, Queer Club, FLIKKER en Cirkus Klauterwerck. Je hebt nachtconcepten zoals WTF Wednesday Queer Night in de Vrankrijk en Queer Night in Bar Brå. Alles is queer en open-minded, niets is exclusief homo of lesbisch. Dat vind ik opvallend, want het kroeghangen met (overwegend) je eigen geslacht lijkt vervangen door het partyen met niet-categoriseerbare mensen die dezelfde denkbeelden hebben over gender en seksualiteit.

Neem als voorbeeld het feest YARRR, dat vijf jaar geleden begon als een huiskamerfeestje georganiseerd door de Australische Willa. Het concept groeide al snel uit tot een maandelijks festijn dat bezocht wordt door een flinke partij fashionable lesbians en queers. Zo'n soort feestje was echt nodig, vertelt ze. Toen Willa in Amsterdam aankwam, verbaasde ze zich namelijk over het feit dat er bijna geen lesbische feesten waren "want Amsterdam is toch een heel ruimdenkende gaystad?"

Intussen is Tessa, medeorganisator van YARRR, aangeschoven en ik vraag aan de twee of ze denken dat die ruimdenkendheid en acceptatie ervoor hebben gezorgd dat het uitgaansleven meer gemengd is, en dat lesbische barretjes daardoor niet meer nodig zijn. "Nou," zegt Willa, "twee vriendinnen van mij waren laatst nog aan het tongen in een heterobar en toen werd hen vriendelijk verzocht om daarmee te kappen." Ze vervolgt: "Er zal altijd behoefte aan een kroeg of plek zijn waar je jezelf kan zijn, waar niemand een mening over je seksuele voorkeur heeft, en waar je zeker weet dat je niet wordt lastiggevallen. Bovendien is het fijn om je eens een meerderheid te voelen, omdat je als lesbienne toch altijd een minderheid bent." "En," springt Tessa bij, "het is voor meisjes die net uit de kast komen heel goed om een bar binnen te kunnen stappen waar alleen maar lesbo's zijn. Dat is niet alleen spannend, maar ook nog eens goed voor hun zelfvertrouwen en voor de erkenning van hun lesbische identiteit."

Toch gaan ze zelf niet meer naar de Amsterdamse lesbokroeg. "Die barretjes zijn in dertig jaar niet veranderd, dus op een gegeven moment heb je dat wel gezien," zegt Tessa. "Daarbij mogen ze hun online marketingstrategie wel eens bijspijkeren, want hun Facebook is niet echt een afspiegeling van deze tijd. En dat is jammer, want de Saarein bijvoorbeeld is best een leuke plek."

Dat er minder interesse is in de oeroude vrouwenkroegen van Amsterdam komt mogelijk niet alleen door hun online marketingstrategie, maar ook door alle mogelijkheden voor lesbiennes om elkaar online te ontmoeten. Vorig jaar werd er in het Parool gesuggereerd dat het sluiten van gaybars te wijten valt aan de komst van apps zoals Grindr en Tinder. Dat klinkt aannemelijk, als een kroeg een plek zou zijn waar je in je eentje naartoe gaat om elke seconde van het uur nieuwe mensen te ontmoeten. Het klinkt minder aannemelijk als een kroeg een plek zou zijn om met je vrienden, of een date, bier te drinken. Als je daar dan wellicht (met anderen, of in je eentje) nieuwe mensen leert kennen, chapeau.

Natuurlijk is het zo dat je door de komst van sociale media makkelijker nieuwe mensen ontmoet en met ze af kan spreken, waardoor homo's niet meer per se uit hoeven te gaan om seks of liefde te regelen. Maar ik kan me nauwelijks voorstellen dat dit een hoofdreden is, want naar de kroeg gaan lijkt me een wenselijke activiteit voor de mens als sociaal wezen. Bovendien denk ik niet dat er tussen lesbiennes ooit een gesprek zoals dit heeft plaatsgevonden zonder een ironische ondertoon:

Lesbie 1: "Hé, waarom zie ik jou nooit meer tijdens het uitgaan?"
Lesbie 2: "Heb Tinder."

Volgens Patricia en de YARRR-organisatoren zijn kroegen en apps zelfs complementair aan elkaar, want wat doen de meeste lesbo's als ze elkaar wel zien zitten op Tinder? Afspreken in een bruine kroeg, het liefst eentje waar je seksuele gerichtheid geen probleem vormt, om het eens grondig te hebben over gender-issues en het feminisme. Volgens Willa en Tessa heeft de dalende klantenkring van lesbobars voornamelijk te maken met de zelfverzekerdheid, vrijheid en het wederzijds respect dat de meeste lesbiennes tegenwoordig voelen in het Amsterdamse uitgaansleven. Meisjes met een voorkeur voor hetzelfde geslacht kunnen bijna overal zichzelf zijn.

Van dat wederzijds respect is de gay-friendly club NYX in de Reguliersdwarsstraat een goed voorbeeld, vindt Willa. Die club staat namelijk elk weekend vol met heteromannen en -vrouwen die het prima vinden dat ze af en toe versierd of aangekeken worden door een mens van het eigen geslacht. Als we zo geëmancipeerd zijn, en als lesbiennes genoeg uitgaans- en ontmoetingsmogelijkheden hebben, wat maakt het dan uit dat de vrouwenkroeg verdwijnt?

Patricia zegt dat het vooral uitmaakt omdat er een hele hoop geschiedenis aan die kroegen kleeft. In de jaren zeventig en tachtig moesten homo's nog flink strijden voor hun rechten, en dat gebeurde voornamelijk op plekken zoals de Saarein en de Vivelavie. Er zijn bovendien nog steeds een heleboel meisjes die niet zo zelfverzekerd zijn, of die volgens de heersende norm nog steeds buiten de boot vallen, of die niet van feesten houden, maar wel van een biertje drinken met gelijkgestemden. Bovendien komt agressie en geweld tegen lesbiennes vaker voor, dus welke veilige haven hebben zij dan nog? Dia, eigenaresse van de Saarein, vindt het vooral jammer omdat meisjes die net uit de kast zijn gekomen geen plek hebben om naartoe te gaan. Als je het moeilijk vindt om uit de kast te komen, dan is het prettig om er met eensgezinden over te kunnen praten. Maar, onderstreept ze, een kroeg voor alleen vrouwen werkt niet. Niet alleen om financiële redenen, maar ook omdat uitsluiting, van welk kaliber dan ook, een verkeerd signaal uitzendt naar de maatschappij. Bovendien zit je dan met een leeg café als er ergens in de stad een vrouwenfeestje is. Een kroeg met overwegend vrouwen, waar iedereen gewoon mag komen is wel oké, volgens Dia.

Wanneer ik mijn lesbische vriendinnen vraag of het erg is dat de vrouwenkroeg verdwijnt, krijg ik een volmondige "ja, natuurlijk" in mijn gelaat gesmeten. Lesbisch zijn is namelijk een bepaalde culturele identiteit die je, op zijn tijd, wil uitdragen. En, wordt er benadrukt, de vrouwenkroeg is vooral ook een plek waar vervelende snuiters geen oerdomme opmerkingen in je oor kunnen tetteren.

Volgens de organisatoren van YARRR zou de toegevoegde waarde voor Amsterdam vooral bij een openminded maar alternatieve, jonge lesbische bar liggen, waar niet alleen maar mainstream muziek wordt gedraaid. Er is de Trut, maar die is alleen op zondag open, en daar lopen vaak meer mannen rond dan vrouwen. De Exit en de NYX worden tegenwoordig overspoeld door niet-gays. De LHBQTIA- én de heterogemeenschap zijn misschien inclusiever geworden, maar het is belangrijk dat er plekken zijn en blijven in Amsterdam waar lesbiennes regelmatig een biertje kunnen drinken, en in alle rust en veiligheid een gemeenschapsgevoel kunnen ervaren.