Onze obsessie met rijkdom en jong zijn maakt ons afgestompt en krankzinnig

In 2012 liet de documentaire The Queen of Versailles een somber beeld zien van rijkdom in Amerika. De documentaire draait om David en Jackie Siegel, een stel uit Florida dat bezig is met het bouwen van een absurd groot landhuis, maar door de kredietcrisis van 2008 een groot deel van hun inkomen verliest. De regisseur van de film, Lauren Greenfield, wilde aanvankelijk de bouw van een van de grootste eengezinswoningen in de Verenigde Staten documenteren, maar in plaats daarvan zag ze hoe het project tot stilstand kwam. De huishoudelijke hulp werd ontslagen en de kinderen en honden werden aan hun lot over gelaten in het gigantische huis dat maar niet afgemaakt kon worden.

Greenfield liet vorige week op het filmfestival in Berlijn, de Berlinale, haar tweede documentaire zien over het kapitalisme en zijn problemen: Generation Wealth, een uiteenlopende maar uiteindelijk persoonlijke taxatie van onze hedendaagse behoefte aan steeds maar meer willen. De documentaire speelt zich af over een tijdsbestek van 25 jaar, en er worden veel verschillende mensen geïnterviewd: stripclubmanagers, alleenstaande moeders, bon vivants uit Los Angeles, sekswerkers en winnaars van kinderschoonheidswedstrijden.

Greenfield bezoekt iedereen meerdere keren en onderzoekt aandachtig de impact van verslaving aan geld, en de valkuilen ervan. Sommige van de mensen die ze heeft geïnterviewd vertellen hun verhaal met afstand, zoals journalist Chris Hedges, terwijl anderen heel erg laten zien hoe het voelt om te moeten leven met de gevolgen van je keuzes. Maar allemaal laten ze zien zijn dat onze kapitalisme-verslaving steeds erger wordt.

Sommige van de mensen die Greenfield portretteert veranderen in de loop van de tijd. Een vrouw, die aan het eind van de jaren negentig de prijs voor ‘beste lichaamsbouw’ kreeg op de Beverly Hills High School, is nu een bedachtzame 42-jarige vrouw. Een ander personage lijkt haar obsessie te verplaatsen, van haar baan als executive bij een hedgefonds naar haar jonge dochter, die werd geboren met dank aan een draagmoeder.

Mickie Wood, de moeder van Eden uit het Amerikaanse reality-tv-programma Toddlers & Tiaras, haalt haar dochter in de loop van de documentaire uit de wereld van de schoonheidswedstrijden, maar zegt dat ze het zo weer zou doen, als ze daar de kans voor kreeg. Een IJslandse zeeman die bankier en daarna weer zeeman werd, lijkt opgelucht dat hij toch weer van carrière veranderd is. Kacey Jordan, van wie het onduidelijk is of ze nog wel of niet meer werkt als porno-actrice, is glashelder over haar carrière: “Ik was verslaafd.”

Wat de documentaire wil laten zien is dat het er niet toe doet of je steeds meer geld, status, roem of succes hebt. Veel van ons willen gewoon te veel, waardoor dingen als familie, vrijgevigheid, bescheidenheid en een evenwichtig leven worden verwaarloosd.

Ik vroeg aan Greenfield hoe het komt dat we steeds maar meer willen, en wat het voor ons kan betekenen in de toekomst.

Broadly: De documentaire behandelt verschillende obsessies: rijkdom, jong willen zijn en succes. Hoe komt het denk je dat veel mensen hier naar verlangen?
Lauren Greenfield: Persoonlijk denk ik – en dat is ook de reden dat ik het ging onderzoeken bij mijn moeder [Greenfield richt haar camera deze keer ook op haar eigen carrière en gezin] – dat de verslaving voortkomt uit een trauma. Je probeert een leegte te vullen. In het geval van schoonheid of roem proberen we het te vullen met iets wat niet bevredigend is en het probleem ook niet echt oplost, dus we willen altijd maar meer. Er zijn onzekerheden en angsten in het spel. Ik denk bijvoorbeeld dat de scheiding van mijn ouders me op zo’n manier onzeker heeft gemaakt, waardoor ik me op mijn werk stortte. Onzekerheid maakt deel uit van de kapitalistische machine.

Het kapitalisme gedijt bij angst en onzekerheden, zo van: je kunt het oplossen door dit dieet of deze spijkerbroek van me te kopen. Dat is een geweldige verkooptruc natuurlijk. En toch werkt het zo dat als consumenten eenmaal zoiets bezitten, ze weer iets anders nodig hebben.

Denk je dat de perverse cultuur rondom rijkdom erger is in de Verenigde Staten dan op andere plekken?
Ik denk dat het in de VS heel erg is, en vooral in Los Angeles. Maar ook in Europa en Azië en andere plekken zie ik het steeds meer opkomen. We zien in de documentaire dat de drijvende krachten globalisering en media zijn, vaak Amerikaanse media. Maar media is overal, net zoals marketing en het zakelijke kapitalisme. Dat is allemaal internationaal.

Ik denk dat er in de VS, en in Los Angeles in het bijzonder, een zwakker tegengeluid is. In Europa zijn volgens mij religie, traditie en familie sterker, en die bieden nog een beetje weerstand tegen de popcultuur en de waarden van het kapitalisme – maar niet veel. Ik denk dat veel ouders zullen zeggen: “Oh, dit herken ik in mijn kinderen.”

Maakt sociale media deze problemen voor jonge mensen erger?
Dat is een soort van het punt van de documentaire. We dansen op dit moment op het dek van de Titanic. Het is net als de val van Rome. Het wordt alleen maar erger en erger. Ik denk dat sociale media en de schermverslaving van kinderen – wat we op dit moment zien – veel erger is dan wat we ooit hebben gezien. We weten dat het een verslaving is, dat er endorfine vrijkomt als je naar een scherm staart, maar tegelijkertijd stellen we kinderen bloot aan pornografie en geweld. Ik denk dat alles de laatste 25 jaar steeds erger is geworden – en het verslechtert bijna exponentieel.

Hoe win je het vertrouwen van deze mensen? Sommigen gaan echt door een diep dal.
Ik probeer gewoon wat raakvlakken te vinden en duidelijk te zijn dat ik niet veroordelend ben in mijn aanpak. Ik denk dat ik daar trouw aan ben gebleven in deze film: ik ben kritisch op de cultuur, maar niet op de individuen en hun reactie daarop. Als we oordelen, dan snappen we het punt niet. Het punt is dat we allemaal medeplichtig zijn aan dit verhaal, we moeten nadenken over onszelf en mensen niet als freaks of als ‘de ander’ zien.

Je groeide zelf op in LA. Hoe was het om getuige te zijn van de opkomst van de Kardashians [er staat een portret van Kim in de boekversie van Generation Wealth]?
In één generatie tijd is er veranderd met wie we onszelf vergelijken: eerst met onze buren, daarna met mensen op televisie. Maar die laatste groep heeft een veel luxere levensstijl, en dat zorgt ervoor dat we dat nu ook willen. Voordat ik alle zaken op een rijtje had, was Kim gewoon een of andere reality-tv-ster voor me. Ik had nooit gedacht dat de woorden ‘Keeping Up With The Kardashians’ zo een diepgaande betekenis hebben voor mijn werk, en voor de wereld van nu.